فهرست مطالب
عنوان |
صفحه |
چکیده |
1 |
پیشگفتار |
2 |
فصل اول: کلیات تحقیق |
3 |
1-1-مقدمه |
4 |
2-1-بیان مسئله |
4 |
3-1-اهمیت تحقیق |
5 |
4-1-اهداف تحقیق |
5 |
5-1-پیشینه تحقیق |
5 |
6-1-سوالات تحقیق |
6 |
7-1-سازماندهی تحقیق |
6 |
8-1-روش کار |
6 |
9-1-ابزار گردآوری تحقیق |
7 |
فصل دوم |
8 |
1-2-زبان حال عقل |
9 |
2-2-تعریف عقل |
9 |
3-2- مفهوم عقل |
11 |
4-2-عقل از دیدگاه فلاسفه |
13 |
5-2- عقل از دیدگاه دین |
14 |
6-2-عقل از دیدگاه صوفیه |
15 |
فصل سوم |
19 |
1-3-عشق چیست؟ |
20 |
2-3-واژه ی لغوی عشق |
21 |
3-3-واژه ی عشق در منابع اسلامی |
22 |
4-3-انواع عشق انسانی |
25 |
5-3-آثار عمومی عشق |
25 |
6-3-عشق از دیدگاه فلاسفه |
27 |
1-6-3-عشق در نظر سقراط و افلاطون |
28 |
2-6-3-عشق از دیدگاه ابن سینا |
29 |
3-6-3-عشق از دیدگاه سهروردی |
30 |
4-6-3-عشق از دیدگاه شیخ بهایی |
30 |
7-3-عشق از دیدگاه دین |
30 |
1-7-3-نظر قرآن و سنت در باب عشق |
31 |
2-7-3-محبت الهی در قرآن کریم |
32 |
8-3-عشق از دیدگاه عرفان |
33 |
1-8-3-انواع عشق از دید عرفا |
34 |
فصل چهارم |
36 |
1-4-نگاهی گذرا بر اموال و آثار نورالدین عبد الرحمن جامی |
37 |
2-4-تقابل عقل و عشق از نظر جامی |
44 |
1-2-4-زهد و عشق |
95 |
فصل پنجم |
110 |
1-5-شمه ای دربارة جامی |
111 |
2-5-تقابل عقل و عشق در کیمیای سعادت غزالی جلد اول و دوم |
116 |
فصل ششم |
133 |
1-6-شمه ای درباره سعدی |
134 |
2-6-تقابل عقل و عشق در رساله ی عقل و عشق سعدی |
142 |
فصل هفتم |
152 |
مقایسه ی عقل و عشق |
153 |
نتیجه گیری |
155 |
منابع و مآخذ |
156 |
چکیده
موضوعتحقیقحاضرتقابلعقلوعشقدردیوانجامی،کیمیایسعادتمحمدغزالیورسالهیعقلوعشقسعدیاست. درنگارشاینپایاننامهتلاشگردیدهابتداعقلوعشقازمنابعمختلفوموثقتعریفشود.سپسعلاوهازدیدگاههایفلسفهروانشناسیازدیدگاهعرفانومنابعاسلامیهمموردبررسیقرارگیردسپستقابلعقلوعشقدراشعارجامیوکیمیایسعادتجنابغزالیورسالهیعقلوعشقسعدیسنجیدهشودودرمیاناینسهاثرارزشمندازآثاردیگرشاعرانبهعنوانتأثیرمطلبیاابیاتشاهداستفادهشدهاست. تحقیقدرششفصلسامانبندیشدهکهبهترتیبذیلمیباشد.
فصلاول: کلیاتپژوهش.
فصلدوم: تعریفعقلوبررسیازدیدگاههایمختلف.
فصلسوم: تعریفعشقوبررسیازدیدگاههایمختلف.
فصلچهارم: شمهایاززندگیجامیوتقابلعقلوعشقدردیوان.
فصلپنجم: شمهایاززندگیمحمدغزالیوتقابلعقلوعشقدرکیمیایسعادتجلداولودوم.
فصلششم: شمهایاززندگیسعدیوتقابلعقلوعشقدررسالهیعقلوعشق.
فصلهفتم:مقایسهیعقلوعشقونتیجهگیری
پیشگفتار
دنیایعلمادبیاتگستردهومتنوعازایناستکهیکفردبتوانددرهمهجوانبونواحیآنواردشودوتوسناندیشهرابهجولانآورد. براییکفردحداکثریکهمیسراستاين است یکیاچندناحیهمعینومحدودرابرایمطالعهوبررسیانتخابکندوبههمانقناعتورزد. مهمترینعاملیکهباعثگردیداینپایاننامهتوسطاینجانبجهتنوشتنوارائهآنبهدانشگاهبرایدفاعکارشناسیارشدانتخابشود،علاقهخودبندهبهدیوانجامیوکیمیایسعادتمحمدغزالیورسالهیعقلوعشقسعدیبود،تاارمغانیبسناتماموناچیزازمعارضهوتقابلعقلوعشقوسیرصعودیونزولیعشقوعقلدرآثارذکرشدهتقدیمنمودهام،تاچهقبولافتدوچهدرنظرآید.
تحقیقحاضردرزمستان1389شروعشدودرتهیهونگارشآنازکتابخانههایدانشگاهآزادواحدشبستر،کتابخانهمرکزیتبریز،کتابخانهعمومیشبستروکتابخانهعمومیتسوجبهرهمندگردیدم.
درضمنمنابعاصلیمورد استفادهدرتحقیقحاضررابیشترازکتابخانهواحدشبسترونیزکتابخانهمرکزیتبریزتهیهنمودم. شکلاساسیاینجانبدرتدویناینپایاننامهاینبودکهبیشتربهنکاتمربوطبهتقابلعقلوعشقویاتعریفجداگانهبپرداختهام.
لازممیدانمازکسانیکهمرادرنگارشاینپژوهشیاریدادندسپاسگزاریکنم.
ازخانمجهانگیریکهمسئولکتابخانهعلومانسانیوهنردانشگاهآزادواحدشبسترمیباشندقدردانینمایمکهباصبروحوصلهمرادرموردانتخابمنابعکمکوراهنمایینمودهاند.
فصلاول
كليّات تحقيق
1-1-مقدمه
آدمیبهحکمموجودیتوبنابهضرورتزندگیناگزیرازتبیینپدیدههایجهانهستیاست. پایدارترینتگیهگاهبشربرایپیمودناینراهبیانتهایعنیدستیافتنبهحقیقتچیست؟عقلیاعشقکداممیتوانندبشررابهشناختپهنهیبیکرانهستیوآفرینشوموجدومبدعآنوآنحقیقتکلیبرسانند؟کدامیکازایندوبرایرسیدنبهوصالبهترینمرکباست؟ازدیربازدرروحانساندوناحیهمتمایزفرضشدهاست. ناحیهعقلوناحیهاحساس،درناحیهعقلعلومومعارفبشرینشوونماکردهاست،ودرناحیهعاطفیمعتقداتسیاسیواحساسیوشخصی؛بهنظرمیآیداینمنطقهدوماصیلتروقدیمتراست. زیراپیشازظهورادارکواحرازقدرتتدریجیواکتسابیبوسیلهعقل،احساسوجودداشتهاست. وبهگفتهفروید،اولینبرخوردبشربامسائلحیاتبوسیلهاحساسانجاممیگیردودیننیزکهرابطهیدرونیبینانسانوخداست،ازاحساسسرچشمهگرفتهاست.اینروحمرموزآدمیکهآمیزهایازعقلواحساسوتخیلومادیتومعنویتاست. اینقوهایکهعظمتکائناتورازپیچیدةعالمهستیاوراگیجومبهوتکردهبواسطهیپرسشکمالجویخودنمیتواند،درحدودتنگسیستمهایفلسفیمستقرشود؛پسمصدرافکارعرفانیبلندمیگردد. وغوغایناهنجارونامعقولعالممعقولاترافراموشمیکند. وتمامتصوراتقلقلکانگیزرامیسوزاندباپَرِعشقبهسویحقیقتمطلقپروازمیکند. ودرگرمیاینپروازبهطرفمطلقومجرد،تعصبهايمفلوکمیسوزد. وسیمایانسانکاملعیانمیگردد. استادقمشهایمیگوید:
عقلارچهجهانبدانبودستوار |
پیراستوبسانعشقبرنانیست |
(بر گرفته از باغ سبز عشق شاملو ، 1380: 16-15)
بنابراین،برایروشنشدنموضوعابتداضمنتعریفعقلوعشقازمنابعمختلفبهطوراجمالیازسیرعقلدرفلسفه،عرفانودینوسپسعشقازسهنظرگاهفلسفه،دینوعرفانموردبررسیقرارگرفتهاستپسازآنراجعبهوجوهامتیازعشقبرعقلازدیدگاهمختلفبحثمیشود.
2-1- بیانمسئله
باتوجهبهگستردگیمبحثعقلوعشقوعلاقهمندینویسندگانوبزرگانعلموادبوناشناختهومرموزبودنآن،واینکهدرهمهجایدنیانویسندگانوشعرایبزرگبهبحثوبررسیدرباباینموضوعمي پردازندوتوجهوعنایتیخاصازخودنشانمیدهند. مسئلهاصلیکهموجبپایهریزیاینرسالهشدهاستآغازمیکنیمچراکهمیخواهیمبرایشناختبهترعشقوعقلوتقابلآندودرسهاثرارزشمندراباعناویندیوانجامی،کیمیایسعادتغزالیورسالهعقلوعشقسعدیموردنقدوبررسیقراردهیمتابتوانیمبهسیرصعودیونزولیعقلوعشقدرآثارآنهاواقفگردیم،درنهایتمهمترینمسئلهمادراینرسالهبررسیتقابلعقلوعشقدردیوانجامی،کیمیایسعادتغزالیورسالهعقلوعشقسعدیاست.
3-1-اهمیتتحقیق
اهمیتاینتحقیقدرجنبههایکاربردیآناستکهمیتوانددردانشگاههابرایدانشجویانودرسازمانآموزشوپرورشبرایدانشآموزانومراکزفرهنگیمورداستفادهمخاطبینقرارگیردوپژوهشمزبوردرصدداستبابهرهگیریبجاازمنابعموجودوقابلدسترسوباتوسلجستنبهنظریههاتحلیلخوبیازتقابلعقلوعشقارائهدهد. اینتحقیققصددارد کهبهدورازپیشداوریهایمثبتیامنفیبهموضوعبپردازدولایههایپنهانیآنراموردبررسیقراردهد.
4-1- اهدافتحقیق
يكي از هدفهاي تحقيق بيان مسئله به صورت معرفي دقيق موضوع است كه به تشريح ابعاد از ديدگاههاي مختلف پرداخته است و سپس آثار مربوط به موضوع را مورد بررسي قرار داده و براي درك مطلب در بين اين آثار از آثار ديگر شاعران و نويسندگان نيز استفاده نموده است .
5-1- پیشینهتحقیق
درموردپیشینهتحقیقمیتوانگفتشایدبهصورتکلانتحقیقاتومطالعاتیدرآثاردیگرشاعرانوعارفانانجامشدهباشدامادراینموردتاجاییکهبندهاطلاعدارمپایاننامهایتدویننشدهاست.
بهعنوانمثالرسالهعرفانیدرعشقاحمدغزالیوسیفالدینباخزری تاليف ايرج افشار،رسالهعقلوعشقشیخنجمالدینرازی،دفترعقلوآیتعشقغلامحسینابراهیمیدینانی،نگاهیبهعشقمرتضیهاشمی،عشقنزدمولاناروانفرهادیو ... کههمهاینآثارپژوهشیدرزمینهعقلوعشقمیباشندولیدراینآثاراشارهایبهتقابلعقلوعشقدیوانجامی– کیمیای سعادت محمد غزالی و رساله عقل و عشق سعدی نشده است.
6-1- سوالاتتحقیق
سوالاصلی: آیاتقابلعقلوعشقدراشعارجامی– کیمیای سعادت محمد غزالی و رساله عقل و عشق سعدی همسان است؟
سوالفرعی: درجهومراتبعقلوعشقدردیوانجامی،کیمیایسعادتغزالیورسالهعقلوعشقچگونهاست؟
7-1- سازماندهیتحقیق
تحقیقحاضردرششفصلسازماندهیشدهاست:
فصلاول: بانامکلیاتتحقیقکهچهارچوبکلیتحقیقرامشخصمیسازدودرواقعاسکلتبندیتحقیقاست. اینفصلشامل: مقدمه،بیانمسئله،اهمیتتحقیق،اهدافتحقیق،پیشینهتحقیق،سوالاتتحقیق،سازماندهیتحقیق،روشکاروتحقیق،ابزارگردآوریاطلاعاتمیباشد.
فصلدوم: تعریفعقلوبررسیآنازدیدگاههایمختلفاست.
درفصلسوم: تعریفعشقوبررسیآنازدیدگاههایمختلفبهعملآمدهاست.
فصلچهارم: شمهایدربارهجامیوتقابلعقلوعشقدردیوانجامیموردبررسیواقعشده،
فصلپنجم: نگاهیگذرابراحوالوآثارمحمدغزالیوتقابلعقلوعشقدرکیمیایسعادتجلداولوجلددومبهعملآمدهاست.
فصلششم : شمهایدربارهسعدیوتقابلعقلوعشقدررسالهعقلوعشقسعدیمدنظرقرارگرفتهاست وسپسمقایسه،نتیجهگیریومنابعومآخذراآوردهایم.
8-1- روشکاروتحقیق
روشکاردراینپایاننامهکتابخانهایوفیشبرداریاستکهبعدازمطالعاتکلیصورتگرفتهاست. درمتناصلیهرکدامازموضوعاتکلی « عقلوعشق » بعدازتعریفازلغتنامه،بهدستهمضمونهایکوچکترتقسیممیشوند. سپسبرداشتیمختصرازابیاتزیرمجموعهمطرحمیگردد. وبرایهرمضمونکاربردی،نمونهابیاتویابهصورتنثرازاینسهاثر(دیوانجامی،کیمیایسعادتمحمدغزالی،رسالهعقلوعشقسعدی )ویاگاهازاشعاردیگرشعراذکرمیشود. همراهباجملاتیجهتتبیینهدفسرایندهمیباشد.
9-1- ابزارگردآوریاطلاعات
(کتابخانهای)مطالعهوفیشبرداری،گردآوریاطلاعاتوسازماندهیآنها.
فصلدوم
عقل و بررسي آن از ديدگاه مختلف
1-2-زبانحالعقل
«درتاریخنظمونثرفارسیآثارمتنوعومتعددیهستکهدرآنهاعقلیاخردبهزبانحالسخنمیگوید. سابقهسخنگفتنعقلیاخردبهادبیات پیشازاسلامبرمیگردد. درادبیاتدورهاسلامینیز،عقلپیشازاینکهباعشقگفتگوکند،تشخصیافتهوباموجوداتومفاهیمدیگرسخنگفتهاست. سخنگفتناوباعشقحدوداًازقرنهفتمهجریآغازمیگردد. عقلیاخرداگرچهبهمنزلهفاعلیامنبعداناییوحکمتموجودیاستشریفوروحانی،لیکنهنگامیکهباعشقهمسخنمیشودویابااوبهمقابلهمیپردازد،بهموجبمعناییکهبرایآندرنظرگرفتهمیشودوضیعترازعشقاست».
(پورجوادي ؛1385: 599)
عقلگوید«ششجهتحدّاستوبیرونراهنیست» |
عشقگویـــد«راهاستورفتهاممنبارها» |
|
عقلگوید: پـامنهکاندرفناجزخــارنیست |
عشقگویدعقلراکِ«اندرتواستاینخارها» |
(مولوي، 1371، ج اول:75)
همامتبریزیمیگوید:
عقلگویدبهنصیحتکه:«مدهجانبهلبش» |
عشقفـــریادبرآردکه: «مکنفــرمانش» |
(همام تبريزي ،1380، 122)
2-2- تعریفعقل
« عقل :بالفتح. ع . خردودانشودریافتصفاتاشیاءازحسنوقبحوکمالونقصانوخیروشریاعلممطلقاموربسببمعانیوعلوممجتمعهدرذهنکهبداناغراضومصالحانجامپذیردیابجهتهیئتنیکودرحرکاتوکلامکهحاصلستانسانرایاعقلجوهریستلطیفونوریروحانیکهبداندرکمیکند. نفسعلومضروریهونظریهراوابتدایوجودآننورنزدیکاختتانکودکاستسپسآنپیوستهتزایدمیپذیردتاآنکهبهکمالمیرسدوقتبلوغکودکومولانایوسفبنمانعدرشرحنصابنوشتهکهعقلدراصللغتمصدراستبهمعنیبنددرپابستنچونخردودانشمانعرفتنطبیعتمیشودبسویافعالذمیمهلهذاخردودانشراعقلگویندعقولجمعودوراندیشبیدار. مصلحتبین،گرهگشای،ذوفنون،حیلهگر،رنگآمیزمتین،تمامشیشه،دلخام،سبک،خامطینت،ناقص،تیره،روشنبین،بلندبازوازصفاتاوستوبالفظگسستنمستعملمیشود. ونیزعقلدیتوپناهوقلعهودلونامکوهیاستویجایپناهوجامةسرخکهبرهودجاندازدیانوعیازنگارجامهوبمعنیبندکردندواشکمراودریافتنودانستنوباصطلاححکمابمعنیملکیعنیفرشتهازدهفرشتگانکهنزدایشانمعینهستندوباصطلاحمتصوفهدربیانعقلوعلم،ایندوبیتچهخوشفرمودهاست :
گفتیکهبعقلوعلمجــویـــم |
نــادیــدهکسیتــراچهگویم |
|
جـــائیکهمحـالایندمآمــد |
آنهــردوحجاباعظمآمــد |
« 1 - عقلفهمیدن،دریافتکردن.2- هوش،شعورذاتی،فهم3- علم،دانش،مقابلجهل
4- جوهرمستقلبالذاتوبالفعلکهاساسوپایهجهانمابعدطبیعتوعالمروحانیتاستوهمانستکهدرتعریفآنگویند: هرجوهرمجردمستقلیذاتاًوفعلاًعقلاست. وچنینموجودیکهذاتاًوفعالاًمستقلباشدهمانعقلاستبهمعنیصادراولودومو ... است.
5- هماننفساستکهدرمراتبمختلفبهنامهاییمانندعقلبالقوه،بالملکه،بالفعل،وبالمستفادخواندهمیشود.
6- علمبهمصالحامورومنافعامورومنافعومضاروقبحافعال
7- قوهمدرکةکلیاتکهمرتبتکمالنفساست.
8- مطلقنفس،یعنیروحمجردانسان 9- عقلکلی،روحکلی
عقل: بندبرپایبستن»
(فرهنگمعین)
« عقل: خردودانش،علم// قوةدریافتصفاتاشیاازحسنوقبحوکمالونقصانوخیروشر،یاعلمبهمطلقاموربهسببقولیکهممیزقبیحازحسناست. فهم،شعور،دانایی،ادراک،دریافت،قوهممیز( اصطلاححکمت)ملک،فرشته//. (اصطلاحفلسفه)هماننفساستکهدرمراتبمختلفبهنامهاییمانندعقلبالقوهوبالملکهوبالفعلوبالمستفادخواندهمیشود. جوهرمستقلبالذاتوبالفعلکهاساسوپایةجهانماوراءطبیعتوعالمروحانیتاست. جوهریاستمجردازمادهدرذاتخودومقارنآن،وگویندعقلجوهریاستروحانیکهخداوندتعالیآنراخاصبدنانسانآفریدهاست .// (اصطلاحعروض)حذفحرفپنجممتحرکمفاعلتنکهلامباشد. درنتیجهمفاعتنمیماندوبهمفاعلنتبدیلمیشودوآنرادراینصورتمعقولگویند».
مبلغ قابل پرداخت 68,900 تومان