فهرست مطالب

عنوان صفحه

فصل اول: طرح تحقيق

مقدمه................................................................................................................................... 2

1-1. تعریف مساله................................................................................................................ 3

1-2. سوالهای تحقیق............................................................................................................ 3

1-3.پیشینه ی تحقیق............................................................................................................. 3

1-4. ضرورت انجام تحقیق................................................................................................... 6

1-5. فرضیه ها...................................................................................................................... 6

1-6. هدفها........................................................................................................................... 6

1-7. روش تحقیق................................................................................................................. 6

1-8 . محدودیت های تحقیقی............................................................................................... 6

 

فصل دوم: كليات

1-2. تاریخچه....................................................................................................................... 8

2-2. معجزه در لغت............................................................................................................. 8

2-3 . تعریف معجزه در اصطلاح.. 9

2-4 . معجزه و واژه های قرآنی آن........................................................................................ 10

2-4-1. آیه...................................................................................................................... 11

2-4-2. بینه ..................................................................................................................... 12

2-4-3 . برهان.................................................................................................................. 13

2-4-4. سلطان................................................................................................................. 14

2-5 . کاربرد لفظ " معجزه" در قرآن................................................................................... 15

2-6 . کاربرد واژه اعجاز در روایات اهل بیت (ع)................................................................. 15

2-7. ضرورت و لزوم معجزه................................................................................................. 16

2-7-1. اثبات صدق گفتار پیامبران.................................................................................... 16

2-7-1. اثبات کذب جاه طلبان و دروغگویان.................................................................... 17

2-8.. شرایط اعجاز.............................................................................................................. 17

2-8-1. ادعا نبوت............................................................................................................ 17

2-8-2 . دعوت به مقابله. 18

2-8-3. مطابق با ادعا19

2-8-4. ناتوانی مردم از مقابله........................................................................................... 20

2-9 . اقسام معجزه .............................................................................................................. 20

2-9-1 . امری غیر قابل دسترسی برای بشر. 20

2-9-2 . امری قابل دسترسی برای بشر.............................................................................. 20

2-9-3. امری غیر قابل دسترس برای بشر به طور کامل..................................................... 21

2-10. تفاوت معجزه با کرامت.............................................................................................. 21

2-11. تفاوت معجزه با سحر و اعمال مرتاضان...................................................................... 22

2-12. قرآن معجزه باقیه پیامبر اسلام..................................................................................... 22

2-13. قرآن معجزه ای متناسب با عصر خود و همه زمان های بعد.......................................... 24

2-14. راز اعجاز قرآن کریم. 26

2-15 . قلمرو تحدی قرآن. 28

2-15-1 .شمول افرادی.................................................................................................... 28

2-15-2 . شمول زمانی.................................................................................................... 28

2-15-3 . شمول احوالی.................................................................................................. 28

2-16 . راز جاودانگی قرآن................................................................................................... 28

2-17. سر قداست و نقد ناپذیری قرآن. 31

2-18 . وجوه اعجاز قرآن..................................................................................................... 32

2-18-1. فصاحت و بلاغت.............................................................................................. 32

2-17-2 .اعجاز در هماهنگی آیات قرآن........................................................................... 33

2-18-3. نظم آهنگ......................................................................................................... 34

2-18-4. اخبار غیبی......................................................................................................... 34

2-18-5 . اعجاز علمی .................................................................................................... 35

2-18-6. اعجاز عام......................................................................................................... 35

2-18-7 . تشریع و قانونگذاری........................................................................................ 36

2-18-8 . صرفه............................................................................................................... 37

2-18 . تاثیر قرآن بر ماندگاری دیگر کتابهای آسمانی............................................................. 37

 

فصل سوم: اعجاز قرآن كريم از ديدگاه معصومين (ع)

3-1. مقدمه.......................................................................................................................... 40

بخش اول: اعجاز قرآن از نظر محتوايي، از ديدگاه معصومين(ع)41

‌3-1-1. مقدمه. 41

3-1-2. هدايتي و معارفي..................................................................................................... 42

‌3-1-2-1. پيامبر اكرم(ص)............................................................................................... 42

3-1-2-3 . امام علي(ع)................................................................................................... 47

3-1-2-4. امام حسن مجتبي(ع)........................................................................................ 53

3-1-2-4. امام حسين(ع)................................................................................................. 54

3-1-2-5. امام سجاد(ع).................................................................................................. 55

3-1-2-6. امام باقر(ع)..................................................................................................... 57

3-1-2-7. امام صادق(ع)................................................................................................. 58

3-1-2-8. امام كاظم(ع).................................................................................................. 60

3-1-2-9. امام رضا(ع).................................................................................................... 60

3-1-2-10. نتيجه گيري................................................................................................... 62

3-1-3 . اعجاز اخبار غيبي................................................................................................... 62

3-1-3-1 . امام علي(ع)................................................................................................... 63

3-1-3-2 . امام صادق(ع)................................................................................................ 63

3-1-3-3 . نتيجه گيري.................................................................................................... 64

3-1-4 . اعجاز تشريعي........................................................................................................ 65

3-2 . بخش دوم: اعجاز قرآن از نظر ظاهر، از ديدگاه معصومين(ع)....................................... 67

3-2-1. مقدمه...................................................................................................................... 67

3-2-2 . پيامبر اكرم(ص)...................................................................................................... 68

3-2-3 . امام سجاد(ع)......................................................................................................... 68

3-2-4 . امام رضا(ع)........................................................................................................... 69

3-2-5 . نتيجه گيري............................................................................................................. 69

 

 

فصل چهارم: بررسي وجوه جديد مطرح شده در اعجاز قرآن كريم در دوران معاصر

بخش اول: اعجاز قرآن/علمي................................................................................................. 71

4-1-1. مقدمه. 71

4-1-2. اعجاز علمي در لغت................................................................................................ 71

4-1-3. اعجاز علمي در اصطلاح.......................................................................................... 71

4-1-4. پيشينه‌ي بحث اعجاز علمي....................................................................................... 72

4-1-5. اشكالات مطرح شده در اعجاز علمي قرآن. 72

4-1-6. پاسخ به اشكالات اعجاز علمي................................................................................. 73

4-1-7. رابطه‌ي قرآن با علم................................................................................................. 75

4-1-8. اشارات علمي، هدف اصلي است يا فرعي................................................................ 75

4-1-9. فوايد ذكر مثال‌هاي علمي در قرآن كريم................................................................... 76

4-1-10. شموليت مطالب علمي قرآن. 77

4-1-11. اعجاز علمي از نگاه قرآن...................................................................................... 79

4-1-12. اعجاز علمي از نگاه معصومين(ع)81

4-1-13. جمع‌بندي و نتيجه.................................................................................................. 83

بخش دوم: اعجاز قرآن/ نظم آهنگ........................................................................................ 84

4-2-1. مقدمه. 84

4-2-2. نظم آهنگ در لغت................................................................................................... 84

4-2-3. نظم آهنگ در اصطلاح............................................................................................. 84

4-2-4. پیشینه بحث............................................................................................................. 85

4-2-5. نسبت ساحر دادن به پیامبر، از سوی ولیدبن مغیره..................................................... 86

4-2-6. تأثیر موسیقی قرآن بر کلام عرب.............................................................................. 88

4-2-7. امتیاز موسیقی قرآن بر موسیقی اشعار عرب.............................................................. 89

4-2-7-1. تناسب بین کلمات و حروف با اصوات............................................................. 89

4-2-7-2. موسیقی درونی................................................................................................ 89

4-2-7-3. تأثیر بر شنوندگان............................................................................................ 89

4-2-7-4. کثرت خواندن ملال نمی‌آورد. 90

4-2-8. تأثیر آهنگ معجزه‌آسای قرآن بر شنوندگان................................................................ 90

4-2-9. داستان شنیدنی سیدقطب.......................................................................................... 92

4-2-10. نگاه معصومین(ع) به نظم آهنگ قرآن..................................................................... 93

4-2-11. جمع‌بندي و نتيجه‌گيري.......................................................................................... 96

بخش3: اعجاز قرآن/ عددی................................................................................................... 98

4-3-1. مقدمه...................................................................................................................... 98

4-3-2. اعجاز عددی در لغت............................................................................................... 98

4-3-3. اعجاز عددی در اصطلاح......................................................................................... 98

4-3-4. پیشینه بحث اعجاز عددی......................................................................................... 99

4-3-5. مخالفان اعجاز عددی............................................................................................... 99

4-3-6. خلاصه‌ای از نظریات رشاد خلیفه. 100

4-3-7. نقدی کوتاه بر نظریات رشاد خلیفه........................................................................... 101

4-3-8. نگاه قرآن به اعجاز عددی........................................................................................ 103

4-3-9. نگاه معصومین(ع) به اعجاز عددی........................................................................... 106

4-3-10. جمع‌بندی و نتیجه.................................................................................................. 108

 

 

فصل پنجم: جمع بندي و نتيجه گيري

5-1. مقدمه.......................................................................................................................... 110

5-2. قرآن كتاب تدبر و انديشه است... 110

5-3. لفظ اعجاز در قرآن و روايات....................................................................................... 111

5-4. روايات اعجاز.............................................................................................................. 111

5-5. مهم‌ترين وجه اعجاز قرآن از ديدگاه معصومين(ع)........................................................ 112

5-6. وجوه ديگر اعجاز از ديدگاه معصومين(ع).................................................................... 112

5-7. وجوه جديد مطرح شده در اعجاز قرآن از نگاه معصومين(ع)........................................ 113

فهرست منابع و مآخذ............................................................................................................ 115

 

 

مقدمه

((قُل لَئنِ اجتَمعتِ الأنسُ والجِنُّ عَلی اَن یَاتوابِمثلِ هَذَا القُرآنِ لَا یَاتوُنَ بِمثلهِ وَ لَو کانَ بَعضُهُم لِبعضِ ظَهیراً))[1]

" بگو اگر تمام انس و جن اجتماع کنند تا کتابی همانند قرآن بیاورند , نمی توانند اگرچه نهایت همفکری و همکاری را به خرج دهند"

ستایش خدای را , ستوده صفات , که قرآن را بر اساس علم , مانند کتب پیشین آسمانی با آیات روشن , بر بنده ی خود نازل کرد تا حق را از باطل جدا کند. راهی که از همه راهها مستقیم تر است هدایت فرماید چرا در این کتاب تفکر نمی کنید ؟ پیرو آن شوید و پرهیزکاری کنید.

"بارخدایا ما را از کسانی قرار ده که به ریسمان قرآن چنگ می زنند ; و در فهم متشابهاتش , به پناهگاه محکم و استوارش پناه میبرند , و در سایه بال آن آرام می گیرند ; و به روشنی بامدادش راه میابند , و بدرخشیدن روشنایی آن اقتدا میکنند ; و از چراغ آن چراغ می افروزند , و هدایت را در غیر آن نمی طلبند[2] ."

یکی از مباحث مهم پیرامون قرآن , بررسی اعجاز و ابعاد آن می باشد که از گذشته تاکنون , مفسران و قرآن پژوهان را به اندیشه و تامل واداشته است ; در روره های معاصر مطالعات جدید و گسترده ای در خصوص اعجاز قرآن انجام شده که موجب آشکار شدن زوایای بیشتری از شگفتیهای این کتاب آسمانی گردیده است . ما بر آنیم تا در این نوشتار پس از بحث درباره معناشناسی اعجاز و پیشینه تاریخی آن و کاربرد این واژه در قرآن و روایات اهل بیت , به بررسی مهم ترین وجوه مطرح شده درباره اعجاز قرآن , چه در گذشته و چه در دوران معاصر , پرداخته و دیدگاه معصومین (ع) در این باره را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم . تا مشخص شود که امامان معصوم (ع) به کدام وجوه اعجاز تاکید داشتند آیا از منظر آنها اعجاز قرآن به الفاظ آن برمی گردد یا به محتوای آنها ؟

و نیز آیا در عبارت معصومین (ع) به وجوه جدیدی که در دوران معاصر در خصوص اعجاز مطرح شده , اشاره ای شده است یا نه ؟

1-1 . تعریف مساله :

بررسی روایاتی که از معصومین (ع) در خصوص اعجاز رسیده و تحلیل و طبقه بندی آنها وشناسایی وجوه اعجاز از نظر معصومین (ع) .

 

1-2 . سوالهای تحقیق :

1. مصادر روایاتی که از معصومین (ع) در خصوص اعجاز رسیده , چه کتابهایی هستند؟
2. محتوای این روایات چیست و امامان معصومین (ع) به کدام وجوه اعجاز تاکید داشتند ؟
3. هدف اعجاز قرآن از نظر امام معصوم چه بوده است ؟
4. اعجاز قرآن از دیدگاه معصوم , غالبا به الفاظ قرآن برمی‌گردد یا محتوای آن ؟
5. وجوه جدیدی که در دوران معاصر در خصوص اعجاز مطرح شده مانند اعجاز عددی , علمی, آیا در عبارت معصومین (ع) اشاره به آن شده است یا نه ؟

 

1-3 .پیشینه ی تحقیق :

بحث درباره اعجاز قرآن کریم به عنوان متنی مقدس که از سوی خداوند نازل شده و بشر را قدرت آفریدن متنی همانند آن نیست ,به زمان نزول آن بازمی‌گردد و خود قرآن کریم درضمن آیاتی موسوم به "آیات تحدی" به آن تصریح شده است .[3]

برای نخستین بار در اواخر قرن نخست هجری شاهد ظهور اصطلاح معجزه هستیم ; در روایتی از امام سجاد (ع) واژه ی معجزه درمعنای مصطلح آن به کار رفته است.[4]

 

چنان که همین اصطلاح در روایتی از امام رضا(ع) نیز دیده می‌شود که در آن به اعجاز در نظم اشاره شده است.[5]

اما ظاهرا مجادلات کلامی درباب اعجاز قرآن و ظهور اصطلاح معجزه به قرن دوم هجری و پس از واصل من بها (م . 131 ق) شیخ معتزله بازمی‌گردد . این نظریه از واصل نقل شده است که اعجاز قرآن ذاتی آن نیست . بلکه به این است که خدا اندیشه مردم را از معارضه به آن بازگردانده است. [6]

این سخن بعدها مبنای نظریه نظام معتزلی در قول به "صرفه" گردید.[7]

نظام بارد اعجاز در نظم و تالیف قرآن ودر کنار طرح نظریه صرفه که عامل اعجاز قرآن را در بیرون از متن قرآن معرفی می‌کند , خبرهای غیبی موجود در قرآن را نیز جنبه ای از اعجاز قرآن معرفی کرده است .[8]

سپس جا خط به مخالفت با صرفه برخاست وبا نگارش کتاب نظم القرآن , به دفاع از نظریه ی اعجاز در نظم قرآن پرداخت نظم القرآن اکنون در دست نیست .[9]

در آغاز قرن چهارم , محمدبن زیدواسطی در اثری به نام اعجاز القرآن که به دست ما نرسیده نظریه نظم قرآن جاخط را پی گرفت , وی نخستین کسی بود که نام اعجاز القرآن را بر اثرش نهاد.[10]

در همین قرن ابوهاشم جبایی فصاحت را معیار اعجاز قرآن معرفی و آن را به روانی واژگان و نیکویی معنا تفسیر کرد.

ابوهاشم همچنین نبود ناسازگاری و اختلاف میان آیات به تدریج نازل شده قرآن را , دلیل دیگری بر معجزه بودن آن به شمار آورد.[11]

در نیمه دوم قرن چهارم رمانی در رساله اش "النکت فی اعجازالقرآن" به بیان وجوه مختلف اعجاز قرآن پرداخته و در کنار وجوه پیشگفته به "اعجازدر بلاغت" قرآن نیز توجه کرده .[12]

خطابی دانشمند معاصر رمانی نیز با تاکید بر اعجاز در بلاغت قرآن , تاثیر گذاری آیات را برجان مخاطبان و چه دیگری از اعجاز قرآن شمرد.[13]

در آغاز قرن پنجم باقلانی معارف بلند قرآن کریم از پیامبری امی را مورد توجه قرارداد و این جنبه رانیز به دیگر وجوه اعجاز قرآن افزود.[14]

از آن پس بحث درباره اعجاز قرآن با وسعت بیشتری پی گرفته شد و مفسران به گردآوری وجوه گوناگون اعجاز قرآن و شرح و بسط آرای پیشینیان پرداختند و تقریباً تا قرن سیزدهم نظریه جدیدی در باب اعجاز قرآن دیده نمی شود. [15]

جلال الدین سیوطی (متوفای 910)نیز به طور گسترده کتابی در سه مجله ضخیم با عنوان "معترک القرآن فی اعجاز القرآن" به رشته تحریر درآورده است. اخیراً کتابها و رساله ها ی فراوانی در زمینه اعجاز قرآن , نوشته شده که مشهورترین آنها عبارت انداز :"المعجزه الخالده" علامه سیدهبه الدین شهرستانی:"اعجاز القرآن" استاد مصطفی صادق رافعی ,النباء العظیم استاد دراز ,"اعجازقرآن"

علامه طباطبایی . بعلاوه نوشته هایی نیز به عنوان مقدمه تفسیر نوشته اند مانند مقدمه تفسیر "الاالرحمان" شیخ محمد جواد بلاغی و "البیان" استاد آیت الله خویی .[16]

 

1-4 . ضرورت انجام تحقیق :

بررسی کامل روایات و تحلیل و طبقه بندی آنها برای محققان، چگونگی وجوه اعجاز را بیان می‌نماید که دستیابی به چنین نتیجه ای برای محققان ضرورت دارد.

 

1-5 . فرضیه ها :

1. معصومین مهم ترین بخش اعجاز قرآن را مربوط به متن و محتوای آن می دانند.
2. مصادر روایات در خصوص اعجاز , کتابهای فریقین می‌باشد.
3. اعجازقرآن از دیدگاه معصومین (ع) هم به الفاظ قرآن و هم به محتوای آن برمی گردد.
4. اعجاز قرآن در نظر جمهور علما مربوط به فصاحت فوق العاده و بلاغت در حد اعلی قرآن است.

 

1-6. هدفها :

- بررسی و تحلیل دلالی روایات در خصوص اعجاز قرآن .

- هدف اعجاز قرآن از دیدگاه امامان معصوم (ع) .

- روایاتی که از امامان معصوم (ع) درسه قرن (دوران حیات ائمه) درباره اعجاز آمده است.

 

1-7. روش تحقیق :

جمع آوری اطلاعات از طریق استفاده از کتابخانه ها مثل کتابخانه ی آیت الله مرعشی نجفی (ره) و کتابخانه ی جامعه الزهرا (س) قم , همچنین استفاده از اطلاعات شبکه ی اینترنت , استفاده از پروپزال ها و پایان نامه های قبلی , استفاده از مجلات , فیش برداری.

1-8 . محدودیت های تحقیقی :

- پراکندگی روایات مربوط به اعجاز در کتابهای روایی

- یافت نشدن لغت معجزه به معنای اصطلاحی (عمل خارق العاده که گواه نبوت باشد) آن در قرآن کریم

2-1. تاریخچه

در طول تاریخ همیشه بشر با اعمال خارق العاده ای روبرو میشده , که از برخی انسانها هویدا شده است , این اعمال خارق العاده همیشه اعجاب و تحسین بشر را برانگیخته و گاه موجب ایمان او به کسی یا چیزی و یا بی ایمانی او شده است . پیامبران الهی این اعمال خارق العاده به عنوان آیه و معجزه یاد میکردند و دیگران را به مبارزه برای آوردن مثل آن (تحدی) دعوت میکردند و آن را شاهد صدق نبوت خویش میشمردند. اما در مقابل این مردان حق طلب , کسانی بودند که اعمال خارق العاده ای انجام میدادند که سحر نامیده میشد , و گاهی امر بر مردم مشتبه میگشت که کدامیک حق است و لذا مخالفان ادیان الهی به پیامبران تهمت سحر می‌زدند.

تاریخی دقیقی از اولین معجزه در دست نیست اما می‌دانیم که پیامبران الهی معمولا معجزه داشته اند به طوری که مردم از هر پیامبر جدیدی معجزه می طلبیدند.[17]

2-2. معجزه در لغت:

با بررسی در چند معجم لغوی خلاصه ی ذیل , در معنای لغوی معجزه بدست آمد: المعجز و المعجزه آنچه دشمن هنگام تحدی بدان عاجز شده و هاء برای مبالغه است همچون علامه و نسابه و جمعش معجزات است , بخاطر عجز انسان از آوردن مثل آن , معجزه نامیده شده است .

والعجز : اصلش تاخر از چیزی است و آن ضد قدرت می‌باشد و در عرف اسمی برای کوتاهی از انجام چیزی شده , یقال عجز فلان عن الامر و اعجزه الامر : آنگاه که تلاش کرد ولی آن را نتوانست و توانایش و کوشش وی بدان راه نیافت .

و معنی العجاز: فوت است گفته می‌شود اعجزنی فلان یعنی فاتنی. راغب می‌گوید : اعجزت فلانا و عجزته : یعنی اورا عاجز قرار دادم و تعجیز نیز به معنی درمانده کردن و ایجاد ضعف در دیگری قرارداده است و همین طور به زنان کهن سال نیز عجوز گویند.[18]

2-3 . تعریف معجزه در اصطلاح

بحث معجزه حداقل درچهار علم تفسیر , علوم قرآن , اصول و کلام مطرح شده است. و از آنجا که این بحث در علوم مختلف طرح شده تعریفهای مختلفی نیز درباره آن ارائه شد که در این نوشتار به برخی از آنها اشاره می‌کنیم :

2-3-1 . خواجه نصیرالدین طوسی : ایشان معجزه را اینگونه تعریف کرده است :

" هو ثبوت مالیس بمعتاد او هو نفی ما هو بمعتاد , مع خرق العاده و مطابقه الدعوی ;

معجزه , محقق نمودن و عملی کردن چیزی است که تحقق آن , امر عادی نیست و یا سلب و نفی چیزی می‌باشد که عادی بوده است , در معجزه لازم است تا خرق عادتی صورت بگیرد و مطابق با ادعای نخست او نیز باشد .[19]

2-3-2 . جلال الدین سیوطی : وی در الاتقان معجزه را چنین تعریف می‌نماید :

"امر خارق العاده , مقرون بالتحدی , مصون عن المعارضه " امری خارق عادتی که همراه با تحدی و سالم از معارضه باشد .[20]

2-3-3 . آیه الله خوئی (ره) : ایشان در تعریف معجزه می‌نویسد :

" ان یاتی المدعی من المناصب الالهیه بما یخرق نوامیس الطبیعه و یعجز عند غیره شاهدا علی صدق دعواه "[21] عبارت است از اینکه , شخص که ادعای منصبی از منصب های الهی می‌کند باید جهت گواه بر صدق گفتارش عملی را انجام دهد که دیگران از انجام آن عاجزند ;

 

2-3-4 . علامه طباطبایی (ره) : ایشان در تعریف معجزه می‌فرماید :

منظور از معجزه این نیست که حادثه ای بر خلاف حکم و قانون عقل واقع شود , بلکه منظور وقوع چیزی بر خلاف جریان عادی طبیعت است که حاکی از تصرف ماوراء عالم ماده در این عالم بوده باشد.[22]

2-3-5 . استاد مصباح یزدی : او معجزه را چنین تعریف می‌نماید :

"معجزه عبارت است از : امر خارق العاده ای که با اراده ی خدای متعال از شخص مدعی نبوت ظاهر شود و نشانه صدق ادعای وی باشد "[23]

2-3-6 . دکتر سید رضا مودب : ایشان در تعریف معجزه می آورد :

"حقیقتی است شگفت انگیز و بی مانند , همراه با تحدی که از طرف انبیای الهی برای اثبات رسالت آنها آورده می‌شود "[24]

 

2-4 . معجزه و واژه های قرآنی آن

مشتقات این واژه در 26 موضع در کتاب خدا بکار رفته , همانطور که محمد فواد عبدالباقی آن را در معجمش ذکر کرده [25], لیکن لفظ معجزه و اعجاز در هیچ جای کتاب خدا در مورد امور خارق عادت و معجزات پیامبران بکار نرفته است و بجای این معنا از الفاظی مثل " آیه " , " بینه " , "برهان " , "سلطان" , استفاده نموده است . البته این کلمات مترادف لفظ " معجزه " محسوب نمی‌شوند و در برگیرنده مفهوم "اعجاز" نیستند , زیرا این الفاظ همگی بر جزئی از معنای معجزه دلالت دارند . درحالیکه معجزه بر امر خارق عادت دلالت دارد که دلیلی است , بر نبوت یکی از پیامبران , که غیر خودش از آوردن مثل آن عاجزند .[26] اما اصطلاح رایج و مشهور در این مورد , همان واژه معجزه است . [27]

در این قسمت نگاهی گذرا به معانی لغوی این الفاظ و استفاده ای که قرآن کریم از این الفاظ در رابطه با امر معجزه پیامبران آورده , می اندازیم :

 

2-4-1. آیه :

آیه در لغت : "علامت" و "نشانه" است و آن چیز ظاهری است که ملازم با چیز غیر ظاهری است. [28]

و برخی لغویین گفته اند : آیه چیزی است که مورد توجه و قصد به سوی مقصود واقع می‌شود و وسیله ای برای رسیدن به مقصود است. [29]

کاربرد لفظ "آیه" درمعنای معجزه در قرآن :

قرآن کریم واژه آیه را درمورد معجزات انبیا به کار برده است , به عنوان مثال :

1. "بَل قالوا اضَغاثُ اَحلامِ , بَلِ افتَریهُ بَل هُوَ شاعِرٌ فَلیَاتِنا بِاَیةٍ کَما اُرسِلَ الاَولّوُنَ "[30] بلکه گفتند خوابهای شوریده است ,]نه[ بلکه آن را بربافته , بلکه او شاعری است پس همان گونه که برای پیشینیان هم عرضه شد , باید برای ما نشانه ای ]معجزه ای[ بیاورد."
2. "وَرسوُلاً اِلی بَنی اِسرائیلَ اَنّی قَد جِئتُکُم بِآیتةٍ مِن ربِّکُم اَنّی اَخلُقُ لَکُم مِنَ الطّینِ کَهَیئَةِ الطَّیرِ فَاَنفُخُ فیه فَیَکونُ طيراً باذنِ اللهِ ...[31]

 

"و ] اورا به عنوان[ پیامبری به سوی بنی اسرائیل ]میفرستد , که او به آنان می‌گوید :[ در حقیقت من از جانب پروردگارتان برایتان نشانه ]معجزه[ آورده ام . من از گل برای شما ]چیزی[ به شکل پرنده میسازم آنگاه درآن میدمم , پس به اذن خدا پرنده ای می‌شود ."

 

2-4-2. بینه :

بینه در لغت : به معنای "دلیل واضح" آمده است , چه عقلی یا محسوس باشد برخی لغویین گفته اند که (از ریشه بین) معنی حقیقی آن انکشاف و وضوح بوسیله جدا کردن و تفریق است و "آیه" و "بینه" به معنی امری است که کشف شده واز بین امور عادی جدا شده است .[32]

 

کاربرد لفظ " بینه" در معنای معجزه در قرآن :

قرآن کریم در مواردی از معجزات انبیا تعبیر به " بینه" کرده است مثال :

1- " وَالی ثَمودَ اَخاهُم صالِحاً قَال یا قَومِ اعبُدوُا اللهَ ما لَکُم مِن اِلهٍ غَیرهُ قَد جائِتکُم بَیّنةٌ مِن رَبِّکُم هذهِ ناقَةٌ اللهِ لَکُم آیةً "[33]

" و به سوی ]قوم[ ثمود و صالح و برادرشان را ]فرستادیم[ گفت : ای قوم من خدا را بپرستید , برای شما معبودی جز او نیست , در حقیقت برای شما از جانب پروردگارتان دلیلی آشکار آمده است . این ماده شتر خدا بر شماست که پدیده ای شگرف است ."

2- " اَلم یَاتِکُم نَبوَاالذّینَ مِن قَبلِکُم قَومِ نوحٍ و عادٍ و ثَمودَ و الذِّینَ مِن بَعدِهِم لایَعلَمُهُم اِلاّ اللهُ جائَتهُم رُسلُهم بِالبَینّاتِ"[34]

"آیا خبر کسانی که پیش از شما بودند : قوم نوح و عاد و ثمود و آنانکه بعد از ایشان بودند ]و[ کسی جز خدا از آنان آگاهی ندارد به شما نرسیده است فرستادگانشان دلایل آشکار برایشان آوردند"

 

2-4-3 . برهان :

برهان در لغت : به معنای بیان – حجت و وضوح آن می آید . [35]

و برخی لغوین برآنند که اصل کلمه " برهان " مصدر بره به معنی " ابیض" است و به هر کلام روشنی که ابهام ندارد وامر واضحی که خفا ندارد گویند , برهانان (قصص /32)

به معنی دو امر روشن و دو آیه واضح (دو معجزه) برای اثبات دعوت حضرت موسی (ع) است.[36]

واژه " برهان " به معنای " دلیل " هم می آید که یک اصطلاح منطقی است و خارج از معنای لغوی است .

کاربرد لفظ " برهان " در معنای معجزه در قرآن :

قرآن کریم در برخی موارد واژه برهان را در مورد معجزات انبیا به کار برده است . برای مثال , سوره قصص پس از آنکه عصای موسی (ع) و ید بیضا را مطرح می‌کند می‌فرماید :

1- " قد انکَ بُرهانانِ مِن رَبَّکَ الی فرعونُ ملائهِ "[37]

" این دو ]نشانه[ دو برهان از جانب پروردگارتواست ]که باید[ به سوی فرعون و سران ]کشور[ و ]ببری[ "

2- " یا اَیها النّاسُ قَد جائکُم بُرهانٌ مِن رَبِّکُم وَ اَنزلنا اِلیکُم نوُراً مبیناً "[38]

" ای مردم در حقیقت برای شما از جانب پروردگارتان برهانی آمده است و ما به سوی شما نوری تابناک فرو فرستاده ایم "

مفسران دو احتمال در مورد کلمه "برهان" در این آیه مطرح کره اند , یکی قرآن و دیگری پیامبر(ص)[39]

 

[1]-قرآن کریم , سوره ی اسرا / 88

[2]-صحیفه سجادیه , دعای 42

[3]-دائره المعارف قرآن کریم , ج3 , ص 559

[4]-بحارالانوار, ج11, ص71, ج21, ص238, 239

[5]-عیون اخبار الرضا (ع) ج2, ص286, بحارالانوار , ج 17, ص 211

[6]-دائره المعارف قرآن کریم ,ج3,ص560 به نقل ازکتاب مباحث فی اعجاز القرآن ,ص40

[7]-همان ,ص560 به نقل از التمهید , ج4, ص138-190

[8]- همان, ص 561 به نقل از مقالات الاسلامیین , ج1 , ص 321

[9]- همان, ص 561 به نقل از مباحث اعجازالقرآن . ص 41

[10]-الفهرست , ص 303

[11]-المغنی ص 328

[12]-ثلاث رسائل فی اعجازالقرآن , ص 76

[13]-بیان اعجازالقرآن رافعی, ص 66,67

[14]-همان,, ص 33

[15]-تفسیر ماوردی ج 1,ص30-33 , ابرهان فی علوم القرآن , ج 1 , ص 226

[16]-علوم قرآنی , محمد هادی معرفت ,ص 288,289

[17]- پژوهش در اعجاز علمی قرآن , رضائی اصفهانی , ج1, ص 54

[18]ر.ک : المفردات , راغب اصفهانی , ذیل واژه "عجز" تاج العروس , زبیدی ج 4 ذیل همان واژه , لسان العرب , ابن منظور , ذیل همان واژه

[19]-اعجازقرآن , رضا مودب ص 22 به نقل از کشف المرا فی شرح تجدید الاعتقاد , ص 275

[20]- الاتقان فی علوم القرآن , سیوطی , ج 4 , ص 3

[21]-البیان فی تفسیر القرآن , خویی , ص 35

[22]- المیزان , ترجمه مکارم شیرازی ج 1 , ص 91

[23]- آموزش عقاید , مصباح یزدی , ص 263

[24]- اعجاز قرآن , رضا مودب , ص 22

[25]-المعجم المفهرس ,لالفاظ القرآن الکریم ,محمد فواد عبدالباقی , واژ عجز

[26]-ر.ک : فکره اعجازالقرآن مفذالبعثه النبویه حتی عصرناالحاضر , نعیم المحصی , ص 7

[27]- پژوهشی در اعجاز علمی قرآن , رضائی اصفهانی , ج 1, ص 54

[28]-مفردات ,راغب اصفهانی ,واژه ی آی

[29]- التحقیق فی کلمات القرآن الکریم مصطفوي ,ج1 , واژه آیه

[30]- قرآن کریم , سوره ی انبیا /5

[31]- قرآن کریم , سوره ی ال عمران / 49

[32]- التحقیق فی کلمات القرآن الکریم , مصطفوی , ج 1 , واژه بین

[33]- قرآن کریم ,سوره ی اعراف /73

[34]- قرآن کریم , سوره ی ابراهیم / 9

[35]-مفردات , راغب اصفهانی , واژه برهن

[36]-التحقیق فی کلمات القرآن الکریم , مصطفوی , واژه برهن

[37]- قرآن کریم , سوره ی قصص / 32

[38]- قرآن کریم , سوره ی نسا/174

[39]-المیزان , ج 5 , ص 160