پترولوژی سنگ های آذرین آراسو و اسکارن مربوطه ( طارم سفلی، شمال غرب قزوین )..
چکیده منطقه مورد مطالعه در شمال غرب قزوین و در طارم سفلی است.زمین شناسی محدوده، متشکل از گدازهها و آذرآواری های (تراکی آندزیت، تراکی آندزیت بازالتی ، تراکیت و توف بلوری) با سن ائوسن است که شدیدا تحت تاثیر ماگماتیسم پس از ائوسن(الیگوسن) قرار گرفته است. سنگ شناسی توده نفوذی منطقهشامل کوارتز مونزونیت، مونزونیت و گرانیت می باشد که کوارتزمونزونیت بیشترین فراوانی را شامل می شود. مشاهدات سنگ شناسی و داده های ژئوشیمی نشان دهنده کالک آلکالن و متاآلومین نمونه های مورد مطالعه می باشد. طبق نمودارهای پتروژنز، گرانیتوئیدها و نمونه های آتشفشانی در محیط کمان آتشفشانی قاره ای تشکیل شده اند. گرانیتوئیدها نوع Iهستندو اکسید معمول، مگنتیت است. اسکارنوئیدهای منطقه آراسو باگرانیتوئیدها در نمودار عنکبوتی،روندی مشابه دارند و همچنین دریک نوع محیط تکتونیکی واقع شده اند پس منشاء آنها می تواند توده نفوذی باشد که در سنگ های آتشفشانی ایجاد متاسوماتیسم اسکارنی را نموده است. سیالات ماگمایی از طریق گسل ها و در نهایت شکستگی ها به داخل سنگ های قدیمیتر منطقه، آتشفشانی ها نفوذ کرده و دگرسانی های پروپیلیتی و آرژیلیتی حدواسط و همچنین اسکارنوئیدها را ایجاد نموده است. منشاء ماگمایی آهن با وجود فلوئور آپاتیت و اینکه گرانیتوئیدهای منطقه مولد این کانسارسازی هستند با وجود شباهت الگوی نمودارهای عنکبوتی مگنتیت با گرانیتوئیدها می تواند ثابت شود. با مقایسه الگوی پراکندگی عناصر نادر خاکی آپاتیت و مگنتیت با تیپ کایرونا در نمودارهای عنکبوتی و به دلیل نداشتن هیچ گونه شباهتی این تیپ را برای کانسنگ های مگنتیت - آپاتیت به طور کامل نمی توان پذیرفت ولی با وجود آنکه آهک به طور مستقیم مشاهده نشده است باز هم احتمال اسکارن بودن منطقه وجود دارد و نیاز به بررسی های بیشتری است چون اسکارنوئید در منطقه بسیار به اسکارن هادر جهان شباهت دارد. کلید واژهها : آراسو، گرانیتوئید نوع I، کالک آلکالن، کمان آتشفشانی، آپاتیت- مگنتیت،دگرسانی.
فهرست مطالب فصل اول:کلیات.. 1 1-1-مقدمه.... 3 1-2- موقعیت جغرافیای طبیعی منطقه.. 3 1-3 - راه های دسترسی به منطقه.... 3 1-4- جغرافیا و محیط زیست ناحیه... 5 1-5- آب و هوای منطقه... 6 1-6- مطالعات پيشينو نتایج آن... 7 1-7- بیان مسئله و فرضیات.. 7 1-8- بیان روش و مراحل انجام تحقیق............... 8 1-9- هدف ها..................................... 8 فصل دوم : زمین شناسی عمومی...................... 9 2-1- مقدمه..................................... 11 2-2- زون البرز................................. 11 2-3- زمين شناسي زون البرز - آذربايجان.......... 12 2-4- زون طارم.................................. 15 2-4-1- زیر زون طارم......................... 16 2-4-2- زير زون هشتچين...................... 20 2-4-3- زیر زون رودبار....................... 21 2-4-4- زير زون سلطانيه..................... 22 2-5-موقعيت منطقه مورد مطالعه در زمين شناسي ايران22 2-6- واحدهای سنگی موجود در منطقه............... 25 2-6-1-ائوسن (گدازه و آذر آواری)........... 29 2-6-2- نئوژن (توده نفوذی).................. 31 2-7- تکتونیک................................... 34 2-7-1- تكتونيك منطقه مورد مطالعه........... 35 فصل سوم: پتروگرافی.............................. 39 3-1-مقدمه..................................... 41 3-2-مقایسه نمونه های برداشت شده از منطقه در زیر میکروسکوپ با آنالیز XRD........................................ 41 3-3-بررسی نوع سنگ های منطقه مورد مطالعه....... 43 3-3-1-آتشفشانی ( گدازه و آذرآواری)........ 43 3-3-2-نفوذی (گرانیتوئید).................. 51 3-3-3- اسکارنوئید.......................... 58 3-4- بحث و استدلال.............................. 64 فصل چهارم: پترولوژی............................. 67 4-1- مقدمه..................................... 69 4-2- طبقه بندی های شیمیایی..................... 69 4-2-1- نمودارهای رده بندی سنگ های آتشفشانی و نفوذیTAS69 4-3-تعیین سری ماگمایی منطقه با استفاده از ترکیب شیمیایی 72 4-3-1- نمودارهای اکسید عناصر اصلی.......... 72 4-4-تغييرات اکسید عناصر اصلي و عناصر كمياب .. 78 4-4-1-نمودارهای هارکر..................... 78 4-4-2- نمودارهای عنکبوتی.................... 82 4-5- مقایسه الگوی پراکندگی REEدر توده نفوذی نسبت به اسکارن و آنکلاو 84 4-6- تعیین محیط تکتونیکی....................... 86 4-6-1- آتشفشانی............................. 86 4-6-2- توده نفوذی........................... 88 فصل پنجم: زمین شناسی اقتصادی.................... 91 5-1- مقدمه..................................... 93 5-2- نحوه تهنشینی مواد معدنی در منطقه.......... 93 5-3-پتروگرافی سنگ های دگرسان شده............... 94 5-3-1- زون پروپیلیتی........................ 94 5-3-2- زون آرژیلیتی حد واسط................. 96 5-4- مطالعه نمونه های کانسنگی برداشت شده از منطقه 98 5-4-1- مگنتيت (4Fe3O)....................... 99 5-4-2- هماتيت (Fe2O3)....................... 100 5-4-3- گوتيت (FeO(OH........................ 101 5-4-4-روتيل(TiO2).......................... 101 5-5- نمودارهای تهی شدگی و غنی شدگی............. 102 5-6- الگوی پراکندگیREEدر مگنتیت وآپاتیت آراسو. 106 5-6-1- آپاتیت.............................. 106 5-6-2- مگنتیت.............................. 109 5-7- مقایسه الگوی پراکندگیREEدر مگنتیت و آپاتیت آراسو با تیپ کایرونا............................................ 110 5-8- مقایسه سنگ های نفوذی آراسو با سنگ های نفوذی همراه با اسکارن های جهان .......................................... 112 فصل ششم :بحث و نتیجه گیری...................... 115 فهرستمنابع................................... 120
.فهرست اشکال شکل 1-1- منطقه آراسو در شمال غربی استان قزوین قرار دارد 4 شکل 1-2- مسیرهای دسترسی به منطقه آراسو.......... 5 شکل 2-1-موقعيتتقريبيگسلسلطانيه- تبريز،بهنقلاززينالي 14 شکل 2-2-تصویر چینه شناسی معادل سازند کرج در طارم20 شکل 2-3-زونهای زمین ساختی ایران (اشتوکلین،1968).23 شکل 2-4 - پهنه های مهم ساختاری- رسوبی ایران (آقانباتی، 1383) 23 شكل 2-5- واحد هاي ساختماني- رسوبي ايران (نبوي، 1355) 24 شكل 2-6- پهنه بندي رسوبي- ساختاري ايران(افتخار نژاد، 1359)24 شکل 2-7- زیر پهنه های ایران مرکزی از دیدگاه( علوی، 1991) 25 شکل 2-8- تصویر ماهواره ای از منطقه مربوطه ( مربع زرد رنگ) 26 شکل 2-9- محدوده برداشت نمونه ها به اختصار در تصویر ماهواره ای 26 شکل 2-10- جایگاه زمین شناسی منطقه آراسو......... 27 شکل 2-11- دو تصویر از واحد Etv................. 30 شکل 2-12- نمایی از واحد E2v...................... 31 شکل 2-13- نمایی از واحدهایG1و G2................ 32 شکل 2-14 - نمونه آنکلاو موجود در کوارتز مونزونیت در واحدG1 32 شکل 2-15- نمایی از واحد G1و رگه مگنتیتی واقع در آن 33 شکل 2-16- نمای کلی از منطقه مورد مطالعه......... 34 شکل 2-17- نمودار گل سرخی شکستگی های آراسو (احمدی، 1392) 36 شکل 2-18- امتداد شکستگی های منطقه آراسو در تصویر ماهواره ای. 37 شکل 2-19- نمودار گل سرخی شکستگی های آراسو....... 37 شکل 3-1- نمونه های دستی تراکی آندزیت........... 43 شکل 3-2- نمونه دستی توف.......................... 44 شکل 3-3- کلینوپیروکسنی که بیوتیتی می شود و پلاژیوکلاز که در اطراف به کانی های ثانویه تبدیل شده است و بافت غربالی و خوردگی درآنها مشاهده می شود در تراکی آندزیت............................................. 45 شکل 3-4- کلینوپیروکسنی با ماکل کارلسباد است و بافت افیتیک در تراکی آندزیت بازالتی..................................... 47 شکل 3-5- اکتینولت با ماکل صلیبیو ترمولیت در مقاطع نازک تراکی آندزیتبازالتی..................................... 48 شکل 3-6- نتایج مربوط به آنالیز XRD برای نمونه تراکی آندزیت بازالتی 49 شکل 3-7- آلکالی فلدسپاتبا ماکل کارلسباد در مقاطع نازک تراکیت 50 شکل 3-8- مقاطع نازک توف بلوری.................. 51 شکل 3-9- نمونه دستی از سنگ گرانیت با بافت دانه درشت 52 شکل 3-10- کانی اسفن و شکستگی های تکتونیکی پلاژیوکلاز هادر مونزونیت 53 شکل3-11- زونینگ پلاژیوکلاز در مقاطع نازک کوارتزمونزونیت54 شکل 3-12- نتایج مربوط به آنالیزXRD برای نمونه ی کوارتزمونزونیتی55 شکل 3-13- سودومورف پیروکسنکه کلریت قالب آن را گرفته است در سینیت 56 شکل 3- 14-بافت میرمکیتی و بافت گرافیک در مقاطع نازک گرانیت57 شکل 3- 15- بافت گرانوفیری و بافت ساب افیتیک در مقاطع نازک گرانیت 58 شکل 3- 16- نمونه های دستی اسکارنوئید............ 60 شکل 3-17- مقاطعی از بلورهای مگنتیت، گوتیت و آپاتیت در اسکارنوئید 61 شکل 3-18- مقاطعی از بلورهای مگنتیت، تالک، ترمولیت و گارنت در اسکارنوئید......................................... 62 شکل 3-19- فلوگوپیت و بافت گل کلمیکلسیت ها در مقاطع اسکارنوئید 63 شکل 3-20- نتایج مربوط به آنالیزXRD برای نمونه ای از اسکارنوئید 64 شکل 4-1-نمودار TASبرای نمونه های آتشفشانی منطقه ( لوباس و همکاران،1986)....................................... 70 شکل 4-2- نمودار TAS برای نمونه های آتشفشانی منطقه ( کاکس و همکاران،1979)70 شکل 4-3- نمودار TAS برای نمونه های پلوتونیک منطقه ( میدلموست، 1994) 71 شکل 4-4- نمودار TASبرای نمونه های پلوتونیک منطقه (کاکس و همکاران،1979)71 شکل 4- 5- نمودارتعین سری ماگمایی ( ایرواین و بارگار، 1971)72 شکل 4-6- نمودار مثلثي AFM ( ایرواین و بارگار، 1971) 73 شکل 4-7- نمودار تعیین سری ماگمایی (پکسریلو و تیلور،1976) 74 شکل 4-8- نمودار تغییرات (شند،1943)............ 74 شکل 4-9- نمودار تعیین تیپ گرانیتوئید ها(چاپل و وایت، 1984 ) 75 شکل 4-10- نمودار تغییرات فراوانی اکسیدهای اصلی در برابرسلیس(هارکر، 1909).............................................. 79 شکل 4-11- نمودار تغییرات عناصرکمیاب(هارکر، 1909)81 شکل 4-12- نمودارهای عنکبوتی برای سنگ های آتشفشانی ( سان و مکدونا، 1989).............................................. 84 شکل 4-13- نمودارهای عنکبوتی برای سنگ های نفوذی ( سان و مکدونا، 1989).............................................. 84 شکل 4-14- نمودارهای عنکبوتی اسکارنوئید و آنکلاو و مقایسه با گرانیتوئید......................................... 85 شکل 4-15- نمودار تماییزی (پیریس و همکاران، 1977 )86 شکل 4-16- نمودار تمایزی (کابانیس و لوکول، 1989). 87 شکل 4-17- نمودارهاي تمايز محيط تكتونيكي ( وود، 1980)88 شکل 4-18- نمودارهای تمایز محیط تکتونیکی گرانیتوئید ها (پیرس و همکاران، 1984)..................................... 89 شکل 5-1- مقاطعی که دچار دگرسانی پروپیلیتی شده است95 شکل 5-2- نتایج XRD برای نمونه ای اززون پروپیلیتی95 شکل 5-3- نمایی از زون آرژیلیتی حدواسط....................... 96 شکل 5-4- مقاطعی ازنمونه های کائولینیتی شده است.............. 97 شکل 5-5- نتایج XRD براینمونه ای از زون آرژیلیتی حدواسط..... 97 شکل 5-6-نمونه دستی اسکارنوئید.................. 98 شکل 5-7- نمونه دستی با بلورهای خودشکل مگنتیت... 98 شکل 5-8- شکل های بافت مگنتیت در نمونه اسکارنوئیدی و همچنین گرانیتوئیدی........................................ 100 شکل 5-9- هماتیت در زمینه مگنتیت در نمونه اسکارنوئید 100 شکل 5-10- روتیل (Rt) موجود در نمونه اسکارنوئید.. 101 شکل 5-11- روند تهی و غنی شدگی عناصراصلی اسکارنوئید نسبت به نمونه آتشفشانی........................................... 104 شکل 5-12- روند تهی و غنی شدگی عناصر اصلی اسکارنوئید نسبت به نمونه نفوذی.............................................. 105 شکل 5-13- روند تهی و غنی شدگی عناصر فرعی اسکارنوئید نسبت به نمونه آتشفشانی........................................... 105 شکل 5-14- روند تهی و غنی شدگی عناصر فرعی اسکارنوئید نسبت به نفوذی 106 شکل5-15- نتایج مربوط به آنالیزXRD برای تعیین نوع آپاتیت 108 شکل 5-16- نمودار عنکبوتی برای نمونه آپاتیت آراسو (سان ومکدونا،1989).............................................. 108 شکل 5-17- نمودار عنکبوتی برای نمونه آپاتیت - مگنتیت آراسو (سان و مکدونا، 1989)...................................... 109 شکل 5-18- نمودار عنکبوتی برایبرای نمونه مگنتیت (سان و مکدونا، 1989).............................................. 110 شکل 5-19- الگوی پراکندگیREEتیپ کایرونا از( فرتس و پردا، 1995)111 شکل 5-20- گرانیتوئید آراسو و مقایسه آن باگرانیتوئیدهای جهان همراه با انواع اسکارن.................................... 113 شکل 5-21- درجه سیر شدگی از آلومینیوم برای توده نفوذی آراسو در مقایسه با توده نفوذی به . همراه اسکارنهای مختلف جهان،اقتباس از (مینرت، 1995).............................................. 114
فهرست جداول جدول 2-1- موقعیت جغرافیایی نمونه های برداشت شده ( به اختصار) 25 جدول 3-1- مقایسه کانی ها در مقاطع میکروسکوپی و آنالیز XRD42 جدول 4-1- نتایج حاصل ازآنالیز XRF سنگهایآراسو.. 75 جدول 4-2- نتایج حاصل از آنالیز ICP سنگهای آراسو. 76 جدول 4-3- نورم عناصر اصلی با CLبرای سنگ های آراسو 77 جدول 4-4- نورم عناصر اصلی بدون CL برای سنگ های آراسو 77 جدول 4-5- خصوصیات انوع گرانیتوئیدها ( هاریس و همکاران، 1986) 90 جدول 5-1- نتایج غنی شدگی و تهی شدگی عناصر اسکارنوئید نسبت به نمونه آتشفشانی........................................... 103 جدول 5-2- نتایج غنی شدگی و تهی شدگی عناصر اسکارنوئید نسبت به نمونه نفوذی.............................................. 104
جدول علائم و اختصارها
فصل اول کلیات 1- 1- مقدمه دورانسنوزوئیکدرایرانباماگماتیسمگستردهایهمراهبودهاستوهمچنیندورانمتالوژیکایرانشناختهشدهاست.ازاینرومطالعهوشناختآنازاهمیتویژهایبرخورداراست.دراینفصلبهبررسیموقعیتجغرافیاییمنطقه، مطالعاتپیشینونتایجآنها،روشهایتحقیق، فرضیاتو اهدافموردمطالعهمی پردازیم. 1-2- موقعیت جغرافیای طبیعی منطقه منطقه طارم سفلی در شمال غرب استان قزوین و در بخش شرقی زون طارم قرار دارد. منطقه مورد مطالعه در بخشی از رشته کوهالبرز در منطقه طارم سفلی قرار گرفته است. رشته کوههای طارم به موازات رشته کوههای البرز و در دامنههای جنوبی البرز غربی واقع شده و دارای روند کلی شمال غربی-جنوب شرقی میباشد. مورفولوژی کلی منطقه، از امتداد رودخانههای اصلی و بزرگ و روند کلی واحدهای زمین شناسی و برخی از گسلههای عمده، از روند ذکر شده فوق تبعیت میکنند. با توجه به فعال بودن منطقه به لحاظ تکتونیکی و فرسایش شدید ناشی از آن، ریختشناسی منطقه بهشدت خشن و ناهموار است. منطقه مورد مطالعه نیز به تبعیت از زون طارم، دارای اختلاف توپوگرافی شدید است. 1-3- راه های دسترسی به منطقه استان قزوین از استانهای شمال غربی ایران است که در سال ۱۳۷۵ از استان تهران جدا شد و به همراه تاکستان از استان زنجان، تشکیل استان قزوین را داد. این استان از شمال با استان هایمازندران و گیلان، از غرب با زنجان، از جنوب با همدان و مرکزی و از شرق با البرز همسایه است. استان قزوین بر پایه آخرین تقسیمات کشوری، دارای ۵ شهرستان قزوین، تاکستان، بوئین زهرا، آبیک و الوند است ومنطقه آراسو در شمال غرب این استان قرار دارد (شکل1-1).
(شکل 1-1)منطقه آراسو در شمال غربی استان قزوین و واقع در طارم سفلی،که با علامت ستاره مشخص شده است ( تهیه شده از سازمان نقشه برداری ایران). مناسب ترین راه برای دسترسی به منطقه مورد مطالعه، استفاده از اتوبان جديد التأسيس قزوین رشت میباشد. برای این منظور پس از رسیدن به لوشان باید از ابتدای شهر به سمت غرب وارد جاده آسفالته لوشان- سیردان شد، سپس از روستای میرخوند علیا به سمت جنوب غرب و مقصد روستای چمن تغییر مسیر داد. روستاهایی که در این مسیر قرار دارند عبارتند از:لوشان به میرخوند علیا 15 کیلومتر، میرخوند علیا به ارکن کرد 4کیلومتر، ارکن کرد به قلالو 12 کیلومتر، قلالو به مصطفی لو 4 کیلومتر، مصطفی لو به پلنگه 6 کیلومتر، پلنگه به محمدده 5/4 کیلومتر، محمدده به اردک 4 کیلومتر، اردک به عباس آباد 14 کیلومتر، عباس آباد به زرند 5/1 کیلومتر، زرند به حصار 4 کیلومتر، حصار به دهنه 5/3کیلومتر، دهنه به چمن5کیلومتر از چمن به منطقه آراسو حدود 4 کیلومتر(شایان ذکر است که از دهنه به روستای چمن و از آنجا تا منطقه، خاکی است) ( شکل1-2). دو مسیر دیگر نیز برای رسیدن به منطقه آراسو وجود دارد که در شکل نشان داده شده است.
(شکل1-2) مسیرهای دسترسی به منطقه آراسو در شمال غربی قزوین. 1-4- جغرافيا و محيط زيست ناحيه منطقه طارم سفلي، منطقهاي كوهستاني است با وسعت تقريبي 194584 هكتار با موقعيت جغرافيايي 21,36ْ و 50,36ْ عرض شمالي و 00,49ْ و30,49ْ طول شرقي در منطقه شمال غربي استان قزوين و هم مرز با استان هاي گيلان و زنجان ميباشد. مهمترين مسير دستيابي به منطقه مذكور، جاده لوشان-سيردان در مجاورت خط ترانزيت و اتوبان جديد التأسيس قزوين- رشت است. از كوه هاي معروف منطقه مي توان به سفيد كوه (شامهدشت)، كوه قاجار اشاره نمود. تراكم پوشش گياهي در منطقه چندان نبوده ولي وجود جنگلهایبلوط، باغات زيتون و جامعه تنك و متراكم ارس در قسمت هاي كوچكي از منطقه محسوس است. پوشش عمده علفي منطقه، اغلب خانواده گرامينه و بقولات (انواع گون- خارشتر- اسپرس) ميباشد. وجود درختان كهنسال با قدمت هزار سال نظير چنار سيردان از جمله آثار طبيعي منطقه محسوب مي گردد. حيات وحش عمده منطقه شامل پستانداراني نظير كل و بز وحشي، خرس قهوهاي، پلنگ و گرگ میباشد و پرندگان منطقه شامل انواع پرندگان شكاري و قابل شكار هستند. از خزندگان و دوزيستان منطقه ميتوان انواع مارهاي سمي و غير سمي و لاك پشت ها را نام برد. تخريب و نابودي پوشش گياهي و از بين رفتن زيستگاههای حيات وحش، شكار و صيد بيرويه، كشاورزي در مناطق پرشيب و پيشروي شن هاي روان حاشيه سد منجيل، مهمترين عوامل تهديد كننده محيط زيست ناحيه محسوب ميگردد. در كل ميتوان گفت حيات وحش و تنوع جانوري در درهها و ارتفاعات اين منطقه به لحاظ زيبا شناسي، تحقيقاتي و آموزشي بسيار حائز اهميت است. محصولات عمده کشاورزی در منطقه مورد بررسی گندم، جو، سیب زمینی، پیاز و انواع میوهجات میباشد. 1- 5- آب و هوای منطقه استان قزوين متشكل از سه منطقه متمايز و مشخص كوهستاني، كوهپايه اي و دشتي است و مناطق كوهستاني به صورت كمربند ناپيوسته اي، نواحي شمالي، جنوبي و غربي آن را تحت پوشش خود قرار داده است. دامنه نوسانات بارندگي در منطقه، تغييراتي از 0 تا 500 ميلي متر را نشان ميدهد و دماي حداقل مطلق تا منهای 15 درجه سانتيگراد و دماي حداكثر مطلق تا 40 درجه سانتيگراد گزارش شده است، بهطور متوسط، رطوبت هوا بين 60 تا 70 درصد متغير ميباشد. اين استان داراي آب و هواي متنوعي در طيف بياباني، سرد و معتدل كوهستاني و گرم و نيمه مرطوب است . پراكندگي آب و هواي استان به شرح زير مي باشد: 1- آب و هواي سرد كوهستاني در نواحي شمالي و ارتفاعات جنوب غربي استان 2- آب و هواي معتدل در كوهپايه ها و دامنه ها 3- آب و هواي خشك تا نيمه خشك نواحي مركزي دشت قزوين و بوئين زهرا 4- آب و هواي مرطوب گرمسيري در نواحي طارم و دره شاهرود. آب و هوا در طارم سفلی و منطقه مورد مطالعه، سرد و مرطوب است و بارندگی در آن به بیش از 500 میلی متر در سال می رسد. به دلیل کم بودن نسبی ارتفاع و محصور بودن منطقه مورد نظر در بین ارتفاعات بلند، نسبت به اطراف گرم تر است به طوریكه بارش برف در زمستان به دلیل ذوب سریع موجب سفید پوش شدن زمین نمی گردد.
|