فهرست مطالب

عنوان .................................................................................................................................................................................................. صفحه

پيش‌گفتار .................................................................................................................................................................................................... 4

ديباچه........................................................................................................................................................................................................... 5

سخني درباره‌ي منابع ........................................................................................................................................................................... 14

بخش يكم: پيشينه‌ي هخامنشي‌ها ...................................................................................................................................................... 23

1ـ هند و اروپاييان ................................................................................................................................................................................. 25

2ـ علل و انگيزه مهاجرت آريايي‌ها ................................................................................................................................................... 28

3ـ آريايي‌ها در ايران ............................................................................................................................................................................ 29

بخش دوم: پادشاهي هخامنشيان....................................................................................................................................................... 33

1ـ كورش................................................................................................................................................................................................... 34

2ـ خط مشي ديني كورش..................................................................................................................................................................... 36

3ـ داريوش ............................................................................................................................................................................................... 39

4ـ خشايارشاه......................................................................................................................................................................................... 46

5ـ فرجام هخامنشيان ........................................................................................................................................................................... 49

بخش سوم: شكل‌گيري معماري هخامنشي...................................................................................................................................... 54

1ـ پاسارگاد.............................................................................................................................................................................................. 57

2ـ آرامگاه كورش .................................................................................................................................................................................. 60

3ـ شوش.................................................................................................................................................................................................... 62

4ـ تخت جمشيد ....................................................................................................................................................................................... 65

بخش چهارم: نقش برجسته‌هاي تخت جمشيد ............................................................................................................................... 71

1ـ بخش‌هاي برجسته‌ي تخت جمشيد .............................................................................................................................................. 73

2ـ نقوش پلكان آپادانا............................................................................................................................................................................ 74

3ـ نقوش ساير كاخ‌ها ............................................................................................................................................................................ 80

4ـ نقوش آپادانا و جشن آغاز سال نو ............................................................................................................................................ 83

بخش پنجم: نقش‌هاي نمادين در آثار و اشياء ايران پيش از هخامنشيان ............................................................................. 88

1ـ نماد و نمادگرايي .............................................................................................................................................................................. 89

2ـ سفالينه‌هاي شوش و سيلك .......................................................................................................................................................... 92

3ـ گنجينه‌ي زيويه و جام زرين حسنلو ........................................................................................................................................... 96

پيش گفتار

يكي از جلوه‌هاي جذاب تمدن ايران باستان بناي بزرگ تخت جمشيد است. اين بنا آميزه‌اي از هنر معماري ملل تحت حكومت هخامنشيان را به نمايش مي‌گذارد كه در آن چيرگي با روح پارسي است. نقش‌هاي نمادين در معماري هخامنشي بهم فشرده و در هم تافته‌اند و برجنبه مينوي و آييني بناها صحه مي‌نهند. سخن گفتن از معماري مذكور و نگاره‌هاي شگفت و شگرف آن دقت بسيار، دانش وسيع، وسعت نظر و انرژي فراوان مي‌خواهد.

در پروراندن و پيش كشيدن ايده‌ها و تبيين موضوعات مختلف خود را وامدار بسياري از دانش پژوهان مي‌دانم. دين من به آنان بيش از آن است كه با ثبت نام آنها در اينجا جبران شود. در آغاز مايلم از جناب آقاي دكتر اردشير خداداديان كه از روزهاي آغاز تحصيلم در رشته‌ي تاريخ تا كنون همواره از سخنان سنجيده و مطالب ارزنده و آموزنده‌اش بهره بردم و در محضرشان دانشجويي و دانش‌افزايي تمرين كردم و كار مرا قرين موفقيت كردند، سپاس به جاي آورم. جناب استاد با پذيرش راهنمايي اين رساله بيش از پيش مرا وامدار خويش ساختند. از جناب آقاي دكتر رضا شعباني استاد ممتاز گروه نيز كه مشاوره اين پايان‌نامه را پذيرفتند، سپاس‌گزارم. گمان مي‌كنم از خوش‌شانسي و اقبال بلند من است كه در محضر استاد شعباني شاگردي كردم. همچنين از جناب آقاي دكتر جمشيد آزادگان كه مرا رهين منت خويش كردند و داوري اين رساله را قبول نمودند، سپاس بي‌پايان دارم. دين من به استادان كه هرگاه علاقه‌ام دچار افول مي‌شد، مرا تشويق و ترغيب مي‌كردند، بيش‌تر از آن است كه در جملاتي بگنجد. در اينجا به جا و سزاست يادآور شوم كه اگر در اين پايان نامه نكته‌اي يا حسني هست از آن استاداني است كه نگارنده را راهنما و راهبر بودند و كاستي‌هاي كار كه شايد فراوان هم باشد، بر عهده‌ي من است.

از مساعدتها و كمك‌هاي دوست عزيزم جناب آقاي مهرداد ملك‌زاده پژوهشگر كوشا و تواناي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري كشور هم قدرداني مي‌كنم. ايشان در زدودن كاستي‌ها و عقايد خشك و نارس من نقش به‌سزايي داشتند. دين من به او و محبت بي‌دريغشان بيش از آن است كه گفته شد. در اينجا براي گريز از اطالة كلام تنها به ذكر نام استادان و دانش‌پژوهاني كه نگارنده را در اين امر ياري كردند، اكتفا مي‌كنم.

پروفسور خانم هايده ماري كُخ (دانشگاه ماربورگ آلمان)، دكتر ژاله آموزگار (دانشگاه تهران)، دكتر ابوالقاسم اسماعيل‌پور (دانشگاه شهيد بهشتي)، دكتر منوچهر صانعي (دانشگاه شهيد بهشتي)، دکتر علی بيگدلی (مدير گروه تاريخ دانشگاه شهيد بهشتي)، دكتر پرويز ورجاوند (دانشگاه تهران)، دكتر ابوالفضل خطيبي (فرهنگستان زبان و ادب فارسي)، دكتر فرزان سجودي (دانشگاه هنر)، مهرداد قدرت ديزجي (دانشجوي دكتري تاريخ ايران باستان دانشگاه تهران و مدرس دانشگاه اروميه)، شهرام جليليان (دانشجوي دكتري دانشگاه تهران و مدرس دانشگاه جندي‌شاپور اهواز)، خانم سونيا شيدرنگ (موزه‌ي ملي ايران، مركز پژوهش‌هاي هخامنشي)، شاهرخ رزمجو (موزه‌ي ملي ايران، مركز پژوهش‌هاي هخامنشي)، ليلا شاه‌بختي همكلاسي خوبم (وزارت كشور)، ناصر نوروززاده چگيني (سازمان ميراث فرهنگي)، آقاي عليمحمدي (كارشناس كتابخانه گروه تاريخ دانشكده ادبيات دانشگاه تهران) خانم شيرخدايي و آقاي عباسي (كتابداران كتابخانه موزه‌ي ملي ايران باستان) و.‌.. اميدوارم آنان كه نامشان را از قلم انداخته‌ام مرا مورد عفو قرار دهند.