فهرست مطالب

عنوان صفحه

مقدمه ...................................................................................................................... 1

ادبیات ایتالیا از آغاز ............................................................................................... 3

اولین سند زبان ایتالیایی ......................................................................................... 5

قرن سیزدهم ........................................................................................................... 6

فرانچسکودسی زی ................................................................................................. 9

فازانی ..................................................................................................................... 10

یاکوپونه دتودی ..................................................................................................... 11

گوئیدوکاوالکانتی .................................................................................................... 12

چکوآنجوله ری ...................................................................................................... 13

مارکوپولو .............................................................................................................. 13

قرن چهاردهم ........................................................................................................ 14

دانته الگیئری .......................................................................................................... 15

آثاردانته به زبان ایتالیایی ...................................................................................... 17

آثاردانته به زبان لاتین ........................................................................................... 18

کمدی الهی ............................................................................................................. 19

فرانچسکوپترارکا.................................................................................................... 21

آثارپترارکابه زبان لاتین ........................................................................................ 22

آثارپترارکابه زبان ایتالیایی .................................................................................... 23

جووانی بوکاچو....................................................................................................... 25

آثار بوکاچو به زبان ایتالیایی ................................................................................. 26

آثار بوکاچوبه زبان لاتین ...................................................................................... 29

نویسندگان کم اهمیت قرن چهاردهم ..................................................................... 30

فرانکوساکت تی ..................................................................................................... 30

سنتا کاته رینا دسیئنا.............................................................................................. 31

دینوکمپانی ............................................................................................................. 31

جووانی ویلاّنی ....................................................................................................... 32

قرن پانزدهم .......................................................................................................... 33

لورنتزوالا ............................................................................................................... 35

جووانی پونتانو........................................................................................................ 35

شعرمیانه ی قرن پانزدهم ..................................................................................... 35

لونتزودی مه دیچی ................................................................................................ 36

آنجلوپولیتزیانو........................................................................................................ 37

نثرنویسان نامی قرن پانزدهم ................................................................................ 38

یاکوپوساناتزارو .................................................................................................... 39

لئوناردوداوینچی .................................................................................................... 39

 

مقدمه

ايتاليا سرزمين چندان وسيعي نيست . چكمه‌اي يك لنگه در گوشه‌اي از قاره‌ي اروپا . اما با چابك‌سواراني چون (( دانته)) و ((بوكاچو)) و ((پتراركا)) در آن سوي سده‌هاي دور و ((آريوستو)) و ((متاستازيو)) در ميانه‌ي راه و ((ورگا)) و ((كاپوآنا)) اين سوتر و در قرن حاضر بزرگاني چون : ((ازوه‌و)) ، ((پيراندللو)) ، ((بوتزاتي)) ، ((پاوه‌ز)) و چه بسيار نام‌هاي آشنا و ناآشنايي كه خود ، نمايه‌اي طولاني است از تفكر و انديشه ، آن هم در دوره‌هاي پرآشوب سياسي و اجتماعي ايتالياي پراكنده و حتي ايتالياي متحد پس از سالهاي 1815 .

ايتاليا را بيش از همه با نوابغ هنري‌اش مي‌شناسيم . با نقاشاني چون : ((جوتو)) ، ((ميكل آنجلو)) ،‌((داوينچي)) ،‌ (( بوتيچللي)) و با پيكرتراشاني چون‌ :‌ (( برنيني)) و باز هم ((ميكل آنجلو)) ،‌ با ((كمديا دل آرته)) و ((گلدوني)) در تئاتر و با ((وردي)) ، ((پاگاني‌ني)) و ((روسيني)) در موسيقي و درسينما با سرآمداني چون: ((دسيكا)) ، ((فلليني)) ، ((پازوليني)) و آثاري معظم در معماري تمامي طول تاريخ اين كشور . آشنايي با مشاهير – كه شمارشان از حد بيرون است – از طريق آثاري است ،‌ بيش‌‌تر ، ديداري و شنيداري . مقولاتي بي‌رنج برگردان كلام به كلام .

اما داستان ، حكايت ديگري است كه در صورت بهترين ترجمه نيز ، معادل اصل نخواهد شد . و شعر ، بيش از داستان ، ترجمه‌ناپذير . در حالي كه نه ((داوود)) ميكل آنجلو نياز به ترجمه دارد و نه ((لبخند ژوكوند)) داوينچي و نه ((ريگلوتو))ي وردي . و فيلم با كمترين ترجمه ، دنياي وسيعي را پيش روي بيننده مي‌گشايد . اما رهيافت شعر و ادبيات به سرزميني ديگر با زباني متفاوت ، نيازمند شكيبايي است و به همين دليل ادبيات پاره‌اي از كشورها ، خصوصا با زباني غير از زبان‌هاي رايج ، مهجور باقي مي‌ماند و گنجينه‌اي پربها ، پيش چشم هيچ مشتاقي گشوده نمي‌شود . آن هم ادبياتي همچون ادبيات ايتاليايي كه چه در شعر و يا داستان در عرصه‌ي جهان حضوري چشمگير داشته و بسياري از آثار اديبان ايتاليايي ، زير ساخت شهره‌ترين آثار ادبي جهان گشته و بسياري از جوايز جهاني از جمله نوبل را از آن خود كرده است . اين كم‌اقبالي ، نه تنها براي ادبيات ايتاليايي كه نصيب ادبيات بسياري از ديگر كشورها نيز شده است .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ادبيات ايتاليا از آغاز

روم با گستردن هرچه بيشتر مرزهايش ، زبان خود را به عنوان مهم‌ترين وسيله‌ي اتحاد معنوي و سياسي بر مردم مغلوب تحميل كرد . اما برخي از سرزمين‌ها چون يونان ، با وجود غلبه سياسي روم بر آنان ، از پذيرش زبان لاتين سرباز زدند و به مقابله با آن برخاستند .

گويشي كه در ايالات امپراتوري نشر يافت ، نه زبان لاتيني ادبي ، بلكه زباني محاوره‌اي و عاميانه بود كه رواني و سلاست بسيار و دستور زبان كم‌قاعده از مختصات بارز آن به شمار مي‌رفت و تحت حاكميت زبان‌هاي محلي ، از ناحيه‌اي تا ناحيه‌ي ديگر ، دچار تغييرات و تحولاتي مي‌گشت .

زمان و چگونگي تغيير و تحول زبان لاتين در داخل و خارج ايتاليا و تبديل آن به زبان‌هاي رمانس (زبان‌هاي رومي) چندان مشخص نيست . اما آشكار است كه اين تكوين زبان ، با سقوط امپراطوري روم شرقي ، تسريع گرديد .

با تضعيف قدرت مركزي روم ، زبان لاتين عاميانه بر اساس پيچيدگي‌هاي لهجه‌اي ، دچار تحولات سريع و پي در پي شد و از زباني واحد ، به تدريج به زبان‌هاي ديگر تغيير شكل داد ؛ كه همه ، ريشه در زبان لاتين داشته و نام رمانس و يا نئولاتين را بر خود گرفتند و امروزه به دو گروه زبان‌هاي شرقي و غربي تقسيم مي‌شوند .

زبان‌هاي شرقي ، خود به رومانيايي ، ايتاليايي ، رومانچو يا لادينو (كه در ناحيه‌اي از سوئيس و در ((فري يولي))[1] به آن سخن مي‌گويند )، و زبان‌هاي غربي به ((پروونسي))[2] ، فرانوسي ، اسپانيايي و پرتغالي تقسيم مي‌شوند .

زبان ايتاليايي به گروه زبان‌هاي نئولاتين يا رمانس كه كناره رود گنگ تا اقيانوس اطلس را دربر مي‌گيرد و از خانواده‌ي بزرگ زبان‌هاي هند و اروپايي است تعلق دارد و از تغيير شكل زبان لاتين پديد آمده است .

الفباي زبان ايتاليايي با تقسيم به گويش‌هاي عديده در نواحي گوناگون ، سواي برگرفتن برخي حروف از زبان‌هاي يوناني ، آلماني و عربي ، ريشه در زبان لاتين دارد و حتي ويژگي‌هاي مورفولوژي (تاريخ تحولات لغوي) و صرف و نحو آن نيز با زبان لاتين عاميانه مرتبط است .

تا آنجايي كه مربوط به مشخص‌ترين تغييرات زبان ايتاليايي ، با گذر از زبان لاتين مي‌شود (سواي تغييرات آوايي و حذف حروف بي‌صدا از انتهاي كلمه ، مثل bonus به buono به معناي خوب ، و يا Calidus به Caldo به معناي گرم) مي‌توان به نكات زير اشاره كرد :‌

1- حذف حالت خنثي

2- الحاق حرف تعريف مشتق از لاتين (illud , illo , ille) كه با الصاق به حروف اضافه ، حروف اضافه‌ي حرف تعريف‌دار را مي‌سازند .

3- در فعل ، حذف شكل مستقل غيرفعال و تشكيل افعال مركب از طريق اضافه‌شدن افعال كمكي و اضافه‌شدن گذشته‌ي نزديك ، گذشته‌ي دور و شرطي .

4- شكل تازه‌اي از قيد با اضافه‌كردن (-mentee)

دليل شكل‌گيري آرام زبان و ادبيات ايتاليايي ، مثلا نسبت به زبان فرانسوي ، صرفا به لحاظ حيثيت و اعتبار زبان لاتين در ايتاليا و اعتقاد به اين زبان به مثابه تنها زبان قانونمند و قابل نگارش قابل توضيح است .

اولين سند زبان ايتاليايي

نوشته‌اي كه براي اولين بار به زبان ايتاليايي در قبال زبان لايتين مورد استفاده قرار گرفت ، فرماني از فرقه ((سن بنه دتّو ))1 متعلق به سال 960 پس از ميلاد مسيح است.

به زبان لاتين :

Sao ko kelle terre , per kelle fini queki contene , trenta anni le possette parte sancti Benediti

به زبان ايتاليايي:

So che quelle terre , per quei confini che qui contiene , trenta anni le possedette la parte di san Benedetto

مي‌دانم آن سرزمين‌ها ، به خاطر آن حدودي كه اكنون دارد ، براي مدت سي‌سال در اختيار سن بنه‌دتو بوده است .

در آن هنگام هيچ كس نمي‌انديشيد كه اين اعلاميه به عنوان اولين سند با‌ارزش زبان مكتوب عاميانه‌ي ايتاليا تلقي خواهد شد و كلمات آن به عنوان اولين كلمات زبان ايتاليايي همواره برجاي خواهند ماند.

پس از 1000 سال ميلادي ، اسناد ديگري چون كتيبه‌ي ((سن‌كلمنته ))1 در روم (آخرين سال‌هاي قرن يازدهم) و اعتراف‌نامه‌ي ((نورچا ))2 (نيمه‌ي دوم قرن يازدهم)) و كاغذ ((فابريانزه ))[3] (1186) ظاهر گرديد . اما بايد افزود كه اولين تجليات مكتوب و هنري اين زبان به دهه‌ي سوم قرن سيزدهم تعلق دارد .

قرن سيزدهم

از چهره‌هاي معتبر سياسي اين قرن ((فدريكوي دوم))[4] است. او در سال 1194 به دنيا آمد و در سال 1250 در گرماگرم جنگ ايتاليا با پاپ‌ها و شهرهاي شمال كشور درگذشت . قصد فردريكوي دوم ، استيلا بر تمام ايتاليا ، در هم شكستن خودمختاري فئودال‌ةاي سيسيل و جنوب كشور بود ؛ چراكه ايتاليا در اين زمان به چند حكومت خودمختار تقسيم شده بود .

در قرن سيزدهم ، شمال ايتاليا از بخش‌هاي ثروتمند اين كشور به‌حساب مي‌آمد و برخي از خانواده‌هاي بزرگ مثل ((استنزي))1 در ((فررارا))2 ، ((اسكاليجه‌ري))3 در ((ورونا))4 و ((ويسكونتي))[5] در ((ميلان))[6] ، اقتدار و حكومت خود را اعمال مي‌كردند.

با پيشرفت سياسي و اقتصادي ، مراكز فرهنگي رايج گرديد و در شهرهاي مختلف ، تحصيلات پايه گرفت و به درخواست فدريكوي دوم ،‌ دانشگاه‌هاي ((پادووا))7 (1222) و ناپل (1224) و دانشگاه‌هايي ديگر در رم و برخي شهرهاي ديگر تاسيس شد .

در زمينه‌ي مذهبي ، در حالي كه ((اسكولاستي‌يسم)) 8 (شيوه تعليم و فلسفه مذهبي قرون وسطي) به بالاترين قلل تعليمات ((تومازو دكوئينو))9 ]توماس آكونياس[ رسيد ، دو فرقه‌ بزرگ ((سن دومنيكو))10 و ((سن فرانچسكو دسي‌زي))11 ]سن فرانسيسكوي آسيزي[ ( كه داراي اهميت فراواني در تاريخ كليساست) و به سال 1260 انجمن برادري ((فلاجل لانتي))12 (به معني تازيانه زن‌ها ، كه براي تطهير ، تزكيه و بخشوده‌شدن از گناهان ، بر خود تازيانه مي‌زدند و ريشه در شهر ((اومبريا)) 1 داشت و سپس به تمام ايتاليا و حتي آن سوي آلپ نفوذ كرد) شكل گرفت.

در گسترة ادبيات ، شعر ، پيشتاز فعاليتهاي ادبي گرديد و به لحاظ حضور شاعران سيسيلي ، شعر هنري ، شكوفايي خود را در تمام ايتاليا توسعه داد . اما نمي‌بايست فراموش كرد كه عده‌ي شاعران و نويسندگان اين قرن و حتي بعد از اين به زبان لاتين، همچنان در اكثريت قرار داشت .

در هنرهاي تجسمي ، شيوه‌ي (رومانيك) يا رومي تا به تعالي رسيدن شيوه ((گوتيك)) در قرن چهاردهم اقتدار خود را حفظ كرد و در مجسمه‌سازي هنرمنداني چون ((نيكولا پيزانو)) و ((آرنولفو دي كامبيو)) و در نقاشي ، ((چيمابوئه))2 با هنري كه داراي معيارهاي انساني‌تر بود و چشم‌ها را از آسمان به سمت زمين مي‌كشاند ، خود نماياند .

ادبيات نيز در اين قرن همزمان در تمامي نواحي ايتاليا به منصه ظهور رسيد . اما بيش‌ترين حاصل و نتيجه ، از آنِ ايالات اومبريا ، سيسيل و ((توسكانا))3 بود . لازم به ذكر است كه اومبريا به خاطر اشعاري با گرايش‌هاي مذهبي ، متأثير از سروده‌هاي فرانچسكو دَسي زي ، وجوهي متفاوت از ساير نقاط ايتاليا دارد .

 

 

فرانچسكو دَسي زي

دَسي زي در سال 1182 از پدري بازرگان متولد شد . جواني را به شادكامي گذراند تا آن‌كه تمايلات مذهبي در او پديد آمد . پس ، جمع جوانان را ترك گفت ؛ از ثروت روي برتافت و همدم فقيران و خادم حضرت مسيح گشت و فرقه‌اي به نام او پديد آمد . در سال 1224 ((سرود آفريدگان))1 را كه داراي نثري آهنگين بود سرود .

اين شاعر مذهبي با اين سروده براي خالق و مخلوقات ، آغازكننده‌ي واقعي ادبيات شاعرانه‌ي ايتالياست . اين سرود كه ستايشي پرجذبه است ، نويددهنده و پيشتاز ((كمدي الهي))2 است .

زندگي سن فرانچسكو در هاله‌اي از افسانه قرار دارد . به گونه‌اي كه به هنگام تولد او ، فوجي از كبوتران بر بام خانه‌ي پدري او نشست و به هنگام مرگ در غروبي پاييزي ، پرندگان ، گرداگرد پنجره‌ي اتاق او مي‌گشتند . زندگي سن فرانچسكو ، خود شعري زيباست . او پهلواني و تواضع و ايثار را در اين زندگي درهم آميخت ؛ خود را به خدمت جذاميان گمارد ؛ به مقابله با سلطان مصر برخاست ؛ فرقه‌اي مذهبي تشكيل داد ؛ كليساها و صومعه‌هاي متعدد ساخت ؛‌ شاهان و پاپ ها را پند داد و با توجهي روحاني به آواز هزاردستان گوش سپرد . با گل و گياه و ستارگان نجوا سر داد و با شغال و جغد ، با آتش و باد و باد و با عشق و مرگ سخن گفت ؛ همگان را برادران و خواهران هم دانست و در جامعه‌اي خوف‌انگيز و لبالب جنگ و خونريزي ، شعر برادري سرود . به طوري كه ادبيات قرن سيزدهم و چهاردهم سرشار از آثار اوست.

چيمابوئه تصويري از او نقش زد ((جوتّو))1 ، چهره‌ي فوق انساني او را به دفعات كشيد . چندان كه كليساهاي فورانس ، پادووا ، اسي زي ، ناپل و بسياري ديگر ، تصاوير بسياري از او را بر ديوارهاي خود دارند و دانته يكي از مهمترين سرودهاي ((بهشت)) را به او هديه كرد .

سن فرانچسكو به سال 1226 در كليسايي كوچك درگذشت و پس از او ، اومبريا باجنبش‌هاي مذهبي فراواني روبه‌رو گرديد كه از آن ميان به جنبش فلاجل لانتي به رهبري (( رائي ئرو فازاني))2 بايد اشاره كرد .

فازاني

فازاني ، اهالي ((پروجا))3 را از حوادثي مثب آگاهانيد و گروهي از مداحان گريان و به خود آسيب‌رسان (فلاجل لانتي) را گرد خود آورد . بين اين مداحان غالبا بي نام و نشان ، ((ياكوپونه دتودي))4 (1306-1236) وكيلي با علايق دنيوي و خوشگذران به چشم مي‌خورد . او هنگامي كه همسر جوانش در حال رقص به كام زمين فرو رفت ، منقلب شد و سپس به سال 1274 به فرقه‌ي سن فرانچسكو گرويد و از مداحان فقر گرديد . با پاپ (( بونيفاتزيوي هشتم))1 به مقابله برخاست ؛‌ به زندان افتاد و پس از مرگ پاپ آزاد شد و به سال 1306 در پروجا درگذشت .

ياكوپونه دتودي

دتودي به خاطر ((مدح))2 هايي كه در آن‌ها ،‌ انزجار خود را از دنيا و لذايذ دنيوي شرح مي‌دهد شهره است . مدح معروفش به نام ((گريه مادونا براي مصايب فرزندش مسيح) از او چهره‌ي شاعري توانمند ارايه مي‌دهد .

از پروونس ، شعر بزمي كه بيانگر فرهنگ دربار حاكمان پروونسي است به ايتاليا راه يافت و مورد استقبال دربار ((فدريكوي دوم))3 و ((مان فره‌دي))4 در سيسيل قرار گرفت .

شعر سيسيلي تمام موضوعات و دستمايه‌هاي پروونسي :‌ بهار ، گل ، پرنده ، مهرباني و عشق به عنوان هدايايي براي ((زن)) كه عاشق به پاي او مي‌سوزد و همچون برده‌اي به او وفادار مي‌ماند را مورد بهره‌وري قرار داد . اما اشعار مكتب سيسيل غالبا فاقد لحن گرم و انساني است و مي‌بايست در نظر داشت كه اين شاعران براي اولين بار از زبان عاميانه‌ي ايتاليايي ، جهت ابراز احساسات و بيان دنياي درون خود سود مي‌جستند .

از ديگر شاعران اين دوره كه در دربار فدريكوي دوم به شاعري اشتغال دارند بايد از ((جاكومو پولي‌ئزه))1 ، ((ياكوپو دلنتيني))2 و ((پيئر دلاوينيا))3 نام برد . فدريكوي دوم كه در زمان پادشاهي او ، سيسيل يكي از نيرومندترين و ثروتمندترين حكومت‌هاي اروپا محسوب مي‌شد ،‌ در تلاش بود تا تمام ايتاليا را مطيع خود سازد . به همين مناسبت به جنگ با پاپ‌ها و شهرهاي شمالي ايتاليا پرداخت . اما در گرماگرم جنگ ،‌ در سال 1250 درگذشت . در اين دوره ، فعاليت‌هاي فرهنگي ، از سيسيل به ايتالياي مركزي ،‌ خصوصا به توسكانا كشيده شد و شاعراني چون ((گوئيدو كاوالكانتي))4 و ((چينو د پيستويا))5 بر عرصه‌ي شعر ظاهر شدند .

گوئيدو كاوالكانتي

گاوالكانتي (1300-1260) از شاعراني است كه در آثارش ، عشق رويايي ، تبديل به شكنجه‌اي بي‌رحمانه ، غمگنانه و تلخكامي عميق مي‌گردد . گرچه توصيف مناظر روستايي و صحنه‌هاي دل‌انگيز عاشقانه همواره در اشعارش حضوري جاودانه دارد.

1- Friuli ناحیه ای در ایالت ونیز ، شمال شرقس ایتالیا . تا سال 1919 جزو کشور اتریش بود .

2- Provenza استانی در جنوب فرانسه

1- San Benedetto فرقه ای مذهبی که شخصی به همین نام آن رادر سال 529 تأسیس کرد .

San Clemente 1-

2- Norcia شهری در استان اومبریا

3- fabrianese کاغذی معروف ، منسوب به شهر فابریانزه ، ازشهرهای ایتالیا

4- Federico II

1-tensi

2- Ferrara شهری در شمال شرقی ایتالیا در ناحیه امیلیا در کنار رودِ « پو» .

3- Scaligeri

4- Verona

5- Visconti

6- Milano شهری صنعتی و بازرگانی در شمال ایتالیا .

7- Padova

8- Scolasticismo

9- Tomaso dAquino

 

10- San Domenico : فرقه ی مذهبی مسیحی که در سال 1206 قدیسی به همین نام آن را تأسیس کرد .

11- San Francesco

12- Flagellanti

1-Umbria

2-Cimabue نقاش ایتالیائی ( 1302-1272)

3- Toscana یکی از استادان های واقع در مرکز ایتالیا که مرکز آن فلورانس است .

1- Cantico delle Creature

2- شاهکار د انته

1- Giotto (1337-1267 ) نقاش ایتالیایی

2- Raniero Fasani

3- Perugia

4- Jacopone da Todi

1- Bonifazio VIII

2- Laude

3- Federico II (1250-1194 ) امپراتورروم ، پادشاه آلمان ، پادشاه سیسیل

4- Manfredi

1-Giacomo Pugliese

2- Jacopo da Lentini

3- Pier della Vigna

4- Guido Cavalcanti

5- Cino da Pistoia