فهرست مطالب

عنوان صفحه

خلاصه············································································································ 1

دلایل انتخاب موضوع····················································································· 3

بیان مسئله······································································································ 4

بازنگری منابع ······························································································ 7

هدف کلی تحقیق······························································································ 9

اهداف اختصاصی ························································································ 9

جامعة مورد بررسی، تعداد و روش نمونه گیری········································ 13

خصوصیات شپش کش های مصرفی ······················································· 14

یافته ها ······································································································· 15

مقایسة اثر شپش کشهای اکتوپار و پرمترین··············································· 30

بحث و نتیجه گیری······················································································· 33

پیشنهادات و توصیه ها················································································ 39

مراجع و منابع······························································································ 40

 

 

 

خلاصه:

بررسي ميزان شيوع الودگي به شپش سر و عوامل همه گيري شناختي آن در دانش آموزان دختر و پسر مدارس ابتدايي شهرستان ورامين و مقايسه اثر درماني شپش كشهاي اكتوپارومترين سال 85-1384.

شپش سر حشره برون انگل خونخوار، دائمي و اختصاصي انسان است و آلودگي به‌آن يكي از مشكلات بهد اشتي جوامع شهري و روستايي در كشورهاي مختلف به شمار مي آيد.

كودكان دبستاني آسيب پذيرترين گروه سني هستند كه از شدت آلودگي به شپش سر برخوردارند و تماس سر با سر شايع ترين و اصلي ترين راه انتقال است.

در بررسي حاضر از 3257 دانش آموز مناطق شهري و روستايي شهرستان ورامين تعداد1794دختر(55%) و 1462 پسر(45%) مدارس ابتدايي (12-6 ساله) از نظر آلودگي به شپش سر مورد آزمايش قرار گرفتند. از دانش آموزان مورد بررسي 167 نفر (2/5%) دچار آلودگي به شپش سر بودند. شيوع آلودگي در دختران (4/96%) و در پسران دانش آموز (6/3%) بود. در گروه سني 9-6 سال‌الودگي 7/43% و در گروه سني 12-9 سال به 3/56% رسيده است. آلودگي در 2850 نفر دانش آموز ايراني (5/87%) و در 405 دانش آموز افغاني (44/12%) بررسي شد. شيوع‌الودگي به شپش سر در نزد دانش آموزان ابتدايي در مناطق شهري 8/4 درصد و در روستاها 6 درصد بود. ميزان آلودگي به شپش سر در دختران دانش آموز با افزايش طول موي سر آنان رشد چشمگيري دارد.

همه دانش آموزان پسر آلوده داراي موي سر كوتاه بودند. در مناطق شهري و روستايي شهرستان ورامين در ارتباط با وضعيت اقتصادي(شغل ) پدران دانش آموزان آلوده، با استفاده از آزمون كاي دو از نظر آماري اختلاف معني داري مشاهده نشد.

از 167 نفر دانش آموزان تحت بررسي، 134 نفر (2/80%) آلودگي صرف به رشك و 33 نفر (8/19%) آلودگي توأماً به رشك و شپش زنده داشتند.

در زمينه ارزيابي تاثير شپش كشهاي مختلف روي شپش سر دانش آموزان دختر و پسر آلوده، تحقيق نشان داد كه شامپو پرمترين(84%)و بيشتر از شامپو اكتوپار روي شپش سر تاثير كشنده دارد.(0001/0).

 

دلائل انتخاب موضوع:

شپش سر بيشتر نزد كودكان 6 تا 11 ساله ديده مي شود و ممكن است از فردي به فرد ديگر انتقال يافته و ضمن تاثير منفي بر بهداشت عمومي منطقه باعث روان پريشي نيز گردد.

با مطرح شدن‌آلودگي به شپش سر در سالهاي اخير كه به عنوان يك معضل بهداشتي در سطح برخي از مدارس دخترانه و پسرانه شهرستان ورامين از سوي مسئولين بهداشت به عنوان اولويت هاي بهداشتي عنوان گرديد:

ضرورت ايجاد مي كند تا جهت بررسي صحت و سقم موضوع اين تحقيق اجرا شود و بر اساس جمع آوري اطلاعات ميزان شيوع آلودگي بر اساس متغيرهاي گوناگون به دست‌آيد.

در حين بررسي آموزشهاي لازم جهت درمان و پيشگيري به مربيان و اولياء دانش آموزان نيز داده شود.

بيان مسئله:

آلودگي به شپش سر، توسط حشره اي به نام شپش سر[1]ايجاد مي شود. اين حشره كه بدون بال و خونخوار و از انگلهاي خارجي و اجباري انسان مي باشد، زندگي آزاد ندارد و داراي رابطه اختصاصي با انسان است، با آنكه شپش بدن ناقل تيفوس، تب خندق و تب راجعه مي باشد، ولي شپش سر بيماري خاصي را به انسان انتقال نمي دهد. شپش سر بالغ 3 تا 4 ميلي متر طول دارد و به رنگ خاكستري و يا سفيد ديده مي شود. در انتهاي هر پا يك ناخن درشت وجود دارد كه براي چسبيدن به موها سازگاري پيدا كرده است. هر دو جنس نر و ماده تمام شپش ها هر سه تا شش ساعت از انسان خونخواري مي كند. طول عمر ماده حدود يكماه است و در اين مدت روزانه 7 تا 10 عدد تخم مي گذارد. آلودگي به شپش سر داراي گستردگي جهاني است و هيچ محدوديت خاصي در ارتباط با سن، جنس، نژاد و وضعيت اقتصادي ميزبان وجود ندارد(گرچه در سياهان امريكا كمتر ديده مي شود) (1و2). بيشترين موارد بروز آلودگي در بچه هاي مدرسه اي اتفاق مي افتد و بيشترين ناحيه‌آلودگي در نواحي پشت گوش و پشت گيجگاهي مي باشد. به طور ميانگين هر ميزبان حامل كمتر از 20 بالغ شپش بالغ است و كمتر از 5 درصد افراد آلوده بيش از 100 شپش بالغ روي سر دارند. شپش سر مي تواند سه روز دور از ميزبان انسان زنده بماند در حالي كه رشك ها بيش از ده روز زنده باقي مي مانند(3).

شپش سر به سادگي به طور مستقيم در جامعه انتشار مي يابد(4) و راه اصلي انتقال آلودگي تماس مستقيم با انسان آلوده مي باشد. ولي از طريق البسه‌آلوده هم انتقال صورت مي گيرد(3) شپش سر مي تواند به وسيله شانه كنده شده و به سر ديگري انتقال پيدا كند .

اگر به طور اتفاقي روي لباس يا پوست شخصي بيفتد مي تواند به طرف سر حركت كند (5) . آلودگي به شپش سر يكي از مشكلات عمده بهداشتي جوامع شهري و روستايي در كشورهاي مختلف به شمار مي آيد شپش سر تقريباً در تمام دنيا به وفور ديده مي شود. نقش شپش را امروزه در مناطق معتدله و سرد از نقطه نظر اذيت و آزار انسان ها قابل مقايسه با مشكلات ناشي از تهاجم پشه در مناطق گرمسير شناخته اند.

اگر چه انواع شپش انسان در هر سه منطقه جغرافيايي گرمسير، سردسير و معتدله ديده مي شود. ولي تصور مي شود شپش در جوامع فقير و متراكم شايع تر است. ولي در مواقع همه گيري همه طبقات اجتماعي، اقتصادي جامعه را فرا مي گيرد. شيوع و آلودگي در جامعه متاثر از كم توجهي و يا بي توجهي افراد به رعايت نكات بهداشتي كه خود معلول پايين بودن سطح فرهنگي بهداشتي، اقتصادي جامعه است، مي باشد با اين توضيح كه‌آلودگي به شپش سر فقط مختص كشورهاي توسعه نيافته و در حال توسعه (ليبي 6/87%) (6) عربستان سعودي(6/9%) (2) عمان(11%) (8) مالي(7/4%)(7) بلكه كشورهاي پيشرفته نيز شيوع رو به فزوني آن را گزاش مي كنند(فرانسه 7/15%) (9) امريكا 6 تا 12 ميليون نفر در سال (10) وهمچنين بي توجهي نسبت به مصرف شپش كشها[2] جهت درمان، شپش زدايي اعضاء خانواده كه به عنوان كانون اصلي آلودگي به شمار مي آيد.

بلند بودن موي سر، تراكم جمعيت، بروز سوانح طبيعي و غير طبيعي(مانند زلزله و جنگ) ، عدم شناخت كافي از وضعيت زندگي و شكل شناسي مراحل مختلف تكامل اين حشره و تخم آن(رشك)، جدي نگرفتن مسئله مبارزه عليه شپش، دست كم گرفتن اهميت آلودگي انسان به شپش سر به لحاظ عدم انتقال بيماري توسط اين بندپا با اين تذكر كه در هر حال اظهار نظر قطعي پيرامون اين مسئله توجه بيش از پيش ميكروبيولوژيست ها و حشره شناس ها را به اين حشره كوچك طلب مي كند. (9و11و12) و بر اساس بررسي هاي انجام شده در سال 1372 در شهريار (13) در سال 77-1376 در شهرستان اراك(14) كه ميزان‌آلودگي دانش آموزان دختر و پسر مدارس ابتدايي را به ترتيب (24% و 8%) و (88/14% و 26/3%) گزارش كرده اند، ادامه بررسيهاي اپيدميولوژيك در اين زمينه در ساير نقاط كشور نيز ضروري به نظر مي رسد. لذا در اين تحقيق مراجعه به مدارس دخترانه و پسرانه انتخاب شده در مناطق شهري و روستايي شهرستان ورامين شيوع آلودگي به شپش سر را در دختران و پسران تعيين مي نمائيم. نتايج تحقيق حاضر ميتواند ضمن احراز سهمي در تامين اطلاعات مستند بر اساس تحقيقات دانشگاهي جهت تدوين برنامه هاي خدماتي بهداشتي دولت، در تامين سلامت كودكان دانش آموز موثر باشد.

تعريف عملياتي واژه ها:

شپش: حشرات كوچكي هستند با رنگ خاكستري و بدون بال.

تخم(رشك): بيضي شكل و سفيد و داراي يك دريچه مشخص با منافذ متعدد و شبيه يك فلفلدان كوچك به وسيله ماده سيماني يا سمنت به مو محكم مي چسبد. با مشاهده يك تخم در سر آلودگي احراز مي شود.

بازنگري منابع:

آلودگي به شپش سر يك مشكل جهانگير است و در بعضي مناطق به علت شيوع آلودگي بالا از زمره مشكلات اساسي بهداشت محسوب مي شود. از نظر ميزان ابتلاء آلودگي به شپش سر بيشتر از همه نزد كودكان 6 تا 11 ساله مشاهده مي شود كه به اين ترتيب قشر آسيب پذيرتر جامعه به حساب مي آيند. ذيلاً چند گزارش علمي شيوع‌آلودگي به شپش سر در جوامع مختلف اشاره شود. زيني و همكار در سال 1365 تعداد 2260 نفر كودك را در مدارس ابتدايي و مهدهاي كودك بندرچاه بهار از نظر آلودگي به شپش سر و بيماريهاي قارچي سطحي مورد بررسي اپيدميولوژيك قرار دادند.

و از افراد معاينه شده 304 نفر (4/13%) شپش سر داشتند و بيشترين درصد آلودگي در دختران ديده شد(15).

طي بررسي به عمل آمده توسط دكتر بشيري بد از 1921 دانش آموز تحت بررسي، 302 نفر(16%) آلودگي صرفاً به رشك و 83 نفر (4%) آلودگي تواماً به رشك و شپش زنده داشتند(13).

در جورجيا، طي مطالعه اي كه در سال 2001 در مدارس ابتدايي آتالانتا از نظر آلودگي به شپش سر انجام دادند، 1700 دانش آموز مورد معاينه قرار گرفتند.

99 نفر به تخم و شپش سر آلودگي داشتند و 63 نفر دانش آموز فقط به تخم شپش آلودگي داشتند(10). در فرانسه، اپيدميولوژي شپش سر بررسي شد و بيش از 15% كودكان آلوده بودند، آلودگي نسبت به سالهاي 1974 و 1981 پيشرفت نداشت و به نظر مي رسد :

بالا رفتن سطح‌آگاهي خانواده ها به رفع اين مشكل كمك كرده است(9). طي بررسي انجام گرفته در تركيه به وسيله Aydemir- Eletal كه در استانبول و بر روي شپش سر در مدارس ابتدايي انجام گرفت، كودكان سنين بيش از دبستان داراي آلودگي بيشتري بودند. فقر بهداشتي- شرايط اقتصادي اجتماعي ضعيف فقدان آموزشهاي بهداشتي و احتمالاً مقاومت شپش در اين‌آلودگي موثر بود(11). در مطالعه اي كه Wegner-Zetal در مدارس ابتدايي Gdansk و در Sopst Gdynias از نظر آلودگي به شپش سر انجام دادند، 2780 دانش آموز در سنين 15-6 ساله معاينه شدند و 881 نفر (2/3%) به شپش سر‌آلودگي داشتند و اين آلودگي در دختران بيشتر بود. 382 مورد (3/1%) آلودگي مجدد داشتند كه منشأ آلودگي مجدد تعدد اعضاء خانواده و پدر و مادر با سواد ابتدايي بود. بيش از 5% دانش آ«وزان در مدارس ابتدايي و روستايي آلودگي مجدد داشتند. اين بررسي ارتباط بين‌آلودگي به شپش سر و شرايط اقتصادي اجتماعي و بهداشتي خانواده را نشان مي داد(16)،

در نيجريه Ebomayiew بررسي شپش سر را در دانش آموزان مدارس ابتدايي لودوين انجام دادند. 7/3% از 9882 نفر افراد مورد مطالعه آلوده بودند. آلودگي در دختران6/5% و در پسران 1/2 % درصد بود. بالاترين ميزان‌الودگي 4/28% در بين دختراني بود كه از وضعيت اقتصادي، اجتماعي پاييني برخوردار بودند عوامل موثر در آلودگي جمعيت موي بلند، تعداد اعضاء‌خانواده، سن، زندگي در محيط هاي نامناسب و عدم رعايت بهداشت فردي بود(17). در عربستان سعودي مطالعه اي كه Bahamdank et al بر روي تعداد 647 دانش آ«وز پسر در سنين 11-19 سال به عمل آورد 6/9% آلوده به شپش سر بودند. (18) در عمان در مطالعه اي كه W.A.Shakkour در مدارس ابتدايي از نظر آلودگي شپش انجام داد از 2788 نفر دانش آموز معاينه شده 11% آلوده به شپش سر بودند.(8)

هدف كلي تحقيق:

تعيين ميزان شيوع آلودگي به شپش سر و عوامل همه گيري شناختي آن در دانش آموزان دختر و پسر مدارس ابتدايي شهرستان ورامين و مقايسه اثر درماني شپش كشهاي اكتوپار و پرمترين در سال 85-1384.

اهداف اختصاصي:

1-تعيين ميزان شيوع‌آلودگي به شپش سر و عوامل همه گيري شناختي آن در دانش آموزان دختر و پسر مدارس ابتدايي شهرستان ورامين در سال 85-1384 .

2-مقايسه اثر درماني شپش كشهاي اكتوپار و پرمترين.

فرضيات:

اثر درماني شپش كش اكتوپار بهتر از شپش كش پرمترين است.

متغيرهاي تحقيق، وضعيت متغيرها، مقياس سنجش:

نام متغير	وضعيت متغيرها	مقياس سنجش	واحد سنجش
آلودگي به شپش زنده	وابسته	كيفي، اسمي	دارد – ندارد
آلودگي به رشك	وابسته	كيفي، اسمي	دارد- ندارد
جنس	زمينه اي	كيفي، اسمي	مذكر-مونث
سن	زمينه اي	كيفي، اسمي	سال
مليت	زمينه اي	كيفي، اسمي	ايراني- افغاني و ديگر مليتها
منطقه مسكوني	زمينه اي	كيفي، اسمي	شهر و روستا
اندازه موي سر	مداخله گر	كيفي، اسمي	كوتاه- متوسط-بلند
رنگ موي سر	زمينه اي	كيفي، اسمي	روشن- تيره
وضعيت اقتصادي	مداخله گر	كيفي، اسمي	بر اساس شغل-وضعيت-مسكن
نوع آلودگي	وابسته	كيفي، اسمي	آلودگي به رشك يا شپش زنده
محل استقرار مدرسه	زمينه اي	كيفي، اسمي	شهر- روستا
نوع مدرسه	زمينه اي	كيفي، اسمي	دولتي-غيردولتي

 

 

فرم اطلاعاتي شماره 1

طرح تحقيقاتي: بررسي ميزان شيوع آلودگي به شپش سر و عوامل اپيدميولوژيك در دانش آموزان دختر و پسر ابتدايي شهرستان ورامين 85-1384   شماره: تاريخ: نام دبستان: محل استقرار: ا-شهر 2-روستا نوع مدرسه: عادي دولتي غيرانتفاعي ساير     نشاني:   تعداد كل دانش آموزان در هر كلاس (كه مورد بررسي و معاينه قرار گرفتند ) به تفكيك پايه:

[1] - Pediculus capitis

[2] - pediculicids