فهرست تصاوير

به نام خدا

پيش گفتار

جوامع علمي دنيا در طي ساليان اخير شاهد رشد بي سابقه و اعجاب انگيز شاخه هاي علم دامپزشكي بوده است كه هر يك از اين شاخه ها به سهم خود پردة اسرار نهان دنياي شگفت انگيز حيوانات از جمله پرندگان را كنار زده و براي رفع معضلات آنها مي كوشد. يكي از اين شاخه ها كه نتايج آن بسيار عيني و سريع مي باشد، جراحي است و امروزه با استفاده از تكنولوژي نوين، انجام اعمالي چون جراحي ميكروسكوپي بعنوان كارهاي روزمره و معمول جراحان درآمده است. جراحي پرندگان در اكثر موارد بعنوان اقدامي درماني، تحقيقاتي و يا جهت بهبود الگوهاي جراحي در حيوانات بزرگ و كوچك انجام مي پذيرد، اما متأسفانه در كشور ما با وجود رشد و توسعه جراحي در ساير حيوانات به آن كم بها داده شده است، علاوه بر مراكز دائمي نگهداري پرندگان مثل باغ وحش ها و مناطق حفاظت شده، بيش از دو ميليون خانوار ايراني حداقل داراي يك پرنده دست آموز خانگي است و صاحبانشان اوقات بسياري را صرف مراقبت از آنها مي كنند ولي تا به حال كتابي در زمينة مسائل جراحي پرندگان به زبان فارسي به رشته تحرير در نيامده و منابع خارجي نيز كه در اين مورد وجود دارد قابل استفاده و در دسترس همگان نمي باشد. در ضمن در سرفصلهاي دروس جراحي دامپزشكي در دانشكده هاي دامپزشكي جايگاهي در خور شأن آن پيش بيني نشده و جز موارد انگشت شمار مثل اخته كردن، انباشتگي چينه دان به انباشتگي چينه دان آنهم به اجمال چيزي موجود نمي باشد و در نتيجه افرادي كه جهت رفع مسائل جراحي پرنده خود به دامپزشك مراجعه مي نمايند برايشان كار در خور توجهي صورت نخواهد گرفت.

در مجموع اين مسائل انگيزه اي شد تا به تعبيري اولين گام در اين زمينه برداشته شود.

در اين كتاب مطالب به پنج فصل كوتاه تقسيم بندي شده است. فصل اول به اصول مقيد كردن پرندگان، فصل دوم به اصول معاينات باليني پرنده بيمار، فصل سوم به اصول و تكنيكهاي هوشبري در پرندگان، فصل چهارم به اصول و اعمال جراحي اختصاص يافته و در فصل پنجم به روشهاي تجويز كردن عوامل درماني در پرندگان پرداخته شده است. در تمام فصلها علاوه بر حفظ جنبه هاي علمي كار، مطالب در حد امكان بصورت ساده و همراه با تصاوير مناسب ارائه شده تا بتواند مورد استفاده جراحان، دامپزشكان عمومي و دانشجويان قرار گرفته و در ضمن علاقمندان به مسائل پرندگان هم از خواندن آن لذت ببرند.

وظيفه خود مي دانيم از زحمات پرسنل دانشگاه آزاد كرج جهت به ثمر رساندن اين امر سپاسگزاري نماييم.

دكتر ابوالقاسم مرادي – دكتر مصطفي دارستاني

سال 83

فصل اول:

اصول مقيد كردن پرندگان

ملاحظات كلي:

هيچكس نمي تواند بدون جابجا كردن پرنده بيمار مخصوصاً اگر دچار ضعف و سستي هم بادش معاينه باليني كامل را انجام دهد ولي براي اجتناب از بدتر شدن علائم بيماري به علت استرس ناشي از جابجايي مي توان از هرگونه تغيير محل اضافي پرهيز نمود و آن را به حداقل كاهش داد. گزارشات فراواني وجود دارد كه استرس ناشي از جابجايي يك پرنده كوچك بي حال و ضعيف باعث مرگ ناگهاني پرنده شده است. چند عامل مهم در مقيد نمودن پرندگان بايستي مورد توجه قرار گيرد.

1-هر نوع دستكاري كه از حركت مناسب جناغ سينه ممانعت كند در عمل تنفس پرنده تداخل نموده و مي تواند آنرا با اشكال جدي روبرو كند.

2-فعاليت عضلاني پرندگان در اثر مقيد كردن تشديد شده و توليد گرما در بدن آنها افزايش يافته و به علت عدم توانايي پرنده در رفع گرما به موازات توليد آن باعث افزايش درجه حرارت بدن مي گردد.

3-ممكن است در اثر رفتار خشن شكستگيهاي موجود تشديد شده و يا شكستگي هاي جديد ايجاد شود.

4-پيچ خوردگي سر ممكن است باعث فشار بر مجاري تنفسي و حتي خفگي پرنده شود.

5-نگهداري بيش از حد پرنده به پشت مي تواند باعث تهوع، استفراغ و پنونومي استنشاقي شده و حتي به مرگ پرنده بيانجامد.

6-عدم توجه و احتياط در تله گذاري باعث افزايش احتمال آسيب ديدگي پرنده خواهد شد.

ميزان محدود و مقيدسازي براي يك معاينه فيزيكي كامل در هر پرنده متغير مي باشد. بطوري كه جوجه هاي دست آموز به حركات آهسته و با محبت و خارش زير گردن به خوبي پاسخ داده و معاينة آنها بدون مقيدسازي و يا با حداقل اقدامات بطور مطلوبي انجام مي گيرد. بهتر است گرفتن پرندگان بيماري كه كمتر دست آموز هتسند توسط دامپزشك صورت گيرد. براي اينكار برداشتن تمامي تيركها و يا هرگونه وسايل موجود در قفس و يا حتي برداشتن سقف قفس (اگر بدين منظور طراحي شده باشد) كار را راحت تر مي كند.

دربهاي كوچك قفس غالباً مانع از عملكرد سهل و آسان دكتر مي باشد. گاهي اوقات با تاريك كردن اتاق و يا با استفاده از نور قرمز گرفتن پرنده تسريع مي گردد. همراه بودن فردي كه با پرنده انس و الفت بيشتري داشته باشد، مقيدسازي و معاينه بيمار را تسهيل خواهد نمود.

روشهاي مقيد كردن پرندگان:

با استفاده از يك حوله پارچه اي يا كاغذي مي توان پرنده را در گوشه اي از قفس گير انداخته و آن را بيرون آورد، حوله كاغذي يكبارمصرف كه چند بار برروي خودش تا داده شده باشد ترجيح داده مي شود. براي اين منظور بهتر است حوله را در كف دست پهن كرده به طوري كه قسمتي از آن بين انگشتان چين خورده تا حوله را سر جاي خود نگهدارد.

تصوير شماره (1-1): بيرون آوردن پرنده با استفاده از حوله كاغذي ( )

مي توان يك گوشه از حوله را طوري در دسترس پرنده قرار داد كه به آن نوك زده و به منقار گرفته و بجود تا به اين ترتيب دامپزشك بتواند با خيال راحت دست خود را پشت سر پرنده قرار دهد. زماني كه اين وضعيت حاصل آمد پرنده از پشت گردن توسط انگشت شست و انگشت نشانه از دو طرف مفصل گيجگاهي فكي گرفته مي شود. بعضي از پرندگان ممكن است با وارد آوردن ضربات و حملات آرام به حوله عكس العمل نشان دهند. قرار دادن پرنده به پشت در بيرون از قفس ضمن جلوگيري از آسيب ديدن بالها، دستكاري و معاينه ساير قسمتهاي بدن بيمار را تسهيل مي كند.

بعضي از پرندگان مثل طوطي آمازوني را مي توان به راحتي با تكنيك حوله كاغذي گرفته، از قفس بيرون آورده و به پشت روي ميز قرار داد. در اين موارد ممكن است براي عقب نگه داشتن سر پرنده تا زماني كه فرد معاينه كننده دست خود را زير نوك پرنده قرار نداده است از يك تيرك چوبي كه در زير فك پايين پرنده قرار داده مي شود استفاده كرد. اين تيرك مي تواند از جنس آلومينيوم و يا پلاستيكي باشد. دامپزشك نبايد سعي كند پرنده را مستقيماً از دست صاحبش بيرون بياورد، زيرا بعضي از پرندگان توسط صاحبشان طوري تربيت شده اند كه گرفتن و مقيد نمودن آنها توسط افراد غريبه ممكن نبوده و باعث صدمه ديدن پرنده و يا فرد مقيدكننده خواهد شد. براي كنترل صدمات وارده از طريق نوك پرندگان بزرگ بايد فرد جابجاكننده انگشت شست و نشانه خود را زير گردن پرنده قرار داده و ان را به بدن خودش چسبانده و با دست ديگر به آرامي بالها و دم را مقيد سازد. همين كه پاها به طرف بيرون كشيده شد فرد جابجاكننده ممكن است يك انگشت را زير فك گذاشته و سر را به طرف عقب برگرداند.

در اينحالت اگر صاحب پرنده آن را در دست دارد مي بايستي يادآوري نمود كه پرندگان در موقع ترس ممكن است نوك زده و گاز بگيرد و بنابراين آنها هم مي بايد همانند فرد معاينه كننده رعايت جانب احتياط را بنمايند. در مواردي هم ممكن است فرد ديگري مثل يك تكنسين بالها را باز نگه داشته و بدن را در معرض معاينه دكتر قرار دهد.

تصوير 2-1 مقيد نمودن پرنده با دو دست

يك پرنده كوچك را مي توان با يك دست مقيد ساخت. براي اينكار گردن پرنده را بين انگشت نشانه و انگشت مياني قرار داده و سر آن را به طرف عقب برگردانيد. (براي جلوگيري از وارد آوردن هرگونه آسيب به پرنده بايستني اين كار با احتياط كامل صورت گيرد) بالها توسط حلقه اي از انگشتان كوچك فرد مقيد كننده از يك طرف و انگشت شست از طرف ديگر كنترل مي شود. شست آزاد را مي توان براي نگهداشتن ناخن انگشت به منظور سوهان زدن، نگهداشتن يك پا براي نصب تخته شكسته بندي ، برداشتن بانداژ و يا نگه داشتن يك بال به منظور اصلاح و آرايش آن بكار گرفت. در هر مورد مي توان ابزار كار را با دست ديگر مورد استفاده قرار داد. روش مشابهي را جهت مقيد نمودن پرنده و انجام خونگيري از سياهرگ و راج و يا تغذيه دستي با لوله در پرندگان كوچك مي توان استفاده نمود.

تصوير شماره 3-1: روش مقيد نمودن پرندگان كوچك با يك دست

اگر پرنده اي با بالهاي چيده شده از دست فرد عامل گريخت احتمالاً در كف اطاق خواهد نشست كه مي توان از تكنيك حوله براي گرفتن مجدد آن استفاده كرد و اگر مؤثر واقع نشد سعي كنيد پرنده را روي يك تيرك گرفته و سريعاً روي زمين بغلتانيد و بطور همزمان قاعده دم را در چنگ گرفته و تيرك را به طرف فك به طرف بالا لغزانيده و سر را به زمين بچسبانيد. اگر براي انجام هر يك از اين روشها حوله پارچه اي بكار گرفته مي شود بايد از صاحب پرنده خواهش كرد كه حوله را همراه خود از خانه بياورد. اين موضوع در كلينيكي كه امان استريل نمودن حوله براي هر پرنده را دارست نمي باشد.

يك قفس استريل در اطاق معاينه براي گرفتن پرنده هايي كه از دست عامل گريخته اند مورد نياز است.

در شرايط معمول در كلينيك ها بطور كلي بايد از بكارگيري دستكش در موقع كار با پرندگان خانواده طوطيان اجتناب كرد. چون علاوه بر ايجاد استرس در پرنده ممكن است به عنوان عامل انتقال بيماري هم عمل كند. اگرچه دستكش هايي كه بطور مناسب طراحي شده اند ممكن است در مقيدسازي و جابجايي پرندگان شكاري مورد نياز باشند چون كنترل چنگالها در اين گونه از پرندگان در درجه اول اهميت قرار دارد. در اين پرندگان شكاري مي بايستي همزمان با كنترل سر و بالها از سمت بالا چنگالها هم گرفته شوند.

در طيور آبزي و طيور خانگي بهترين راه مقيدسازي نگهداري سر و گردن در زماني كه بالها به طرف بالاي بدن نگهداشته شده اند مي باشد.

افرادي كه پرندگان را جابجا مي كنند گاهي اوقات مورد گازگرفتگي آنها واقع مي شوند كه اغلب در اينحالت پرنده به گاز گرفتن خود ادامه مي دهد جهت جدا كردن پرنده روشهاي زير مي تواند مؤثر باشد:

1-دميدن به صورت پرنده معمولاً باعث ترسيدن پرنده و منجر به رهاسازي مي گردد. در اينحالت فرد ديگري مي تواند پرنده را مقيد نمايد.

2-صرفنظر كردن از هرگونه تماس اضافي ديگر با پرنده گاهي اوقات در رهاكردن پرنده مؤثر مي افتد.

3-فرد ديگري پرنده را حول يك دايره بچرخاند تا پرنده، فرد گازگرفته را رها كند.

4-استفاده از آب بندرت جواب داده و مي تواند خطرناك هم باشد.

تصوير شماره 4-1: نحوه مقيد كردن با دو دست

تصوير شماره 5-1: نحوه مقيد كردن با استفاده از حوله

تصوير شماره 7-1: نحوه مقيدكردن قوش با استفاده از دستكش و زنجيرهاي پابند

تصوير شماره 8-1: نحوه مقيد نمودن با دشت

تصوير شماره 9-1: نحوه گرفتن پرنده با دستكش (جغد)

5-منحرف كردن فكر پرنده بوسيله وسايل، پرنده جنس مخالف، غذا، نور و ...

6-سعي در باز كردن نوك پرنده بوسيله اهرم ممكن است منجر به شكستگي يا آسيبهاي ديگر به نوك گردد. بهترين چاره براي ممانعت از گاز گرفته شدن كنترل مناسب نوك پرنده در موقع مقيد كردن و جابجايي آن است.

جهت مقيد نمودن پرندگان بزرگ بعد از استفاده از دستكش هاي مناسب و محكم، با استفاده از يك پابند كوچك كه مي تواند بصورت زنجير فلزي، تسمه هاي چرمي، و پلاستيك محكم و در صورت نبودن هيچكدام از آنها، بوسيله يك باند باريك و محكم، پاهاي پرنده توسط صاحبش و يا دامپزشك به هم بسته مي شود. در صورتي كه پرنده هنوز شرايط مناسب جهت مناسب جهت معاينه را دارا نباشد با استفاده از هود (سرپوش) مناسب چرمي يا پارچه اي محكم بعلت استرس كمتر حاصل از نديدن افراد ناآشنا پرنده تا اندازه اي آرام شده و شرايط را براي انجام معاينه فراهم مي گردد.

استفاده از پابند، دستكش و سرپوش در پرندگان مي تواند به تنهايي هم كاربرد داشته و هرچقدر پرنده ناآرام و وحشي باشد از وسايل بيشتري براي مقيد نمودن آن جهت معاينه بهره گرفته خواهد شد.