فهرست مطالب

عنوان صفحه

فصل اول:كليات

1-تعریف موضوع. 2

2- اهمت و جایگاه موضوع. 2

3-ضرورت شناخت دشمن.. 3

4-پیشینه پژوهش در ادیان و مذاهب... 4

5-سوالات اصلی و فنی تحقیق.. 5

6- فرضیه های تحقیق.. 5

7- روش تحقیق.. 6

8- واژگان کلیدی.. 6

واژه شیطان در لغت و اصطلاح 6

واژه شیطان و شیاطین در قرآن.. 8

 

فصل دوم: شیطان و شیطان شناسی

وجود ابلیس.... 10

علت آفرینش شیطان.. 12

دستورات قرآن در برابر وسوسه شیطان.. 12

سخنان پیامبر درباره شیطان.. 13

علت رانده شدن ابلیس.... 13

نقش شیطان در وسوسه و گمراهی انسان.. 16

شیوه های وسوسه شیطان.. 22

منشاء وسوسه. 23

در تفسیر نمونه چنین آماده است 24

اقسام وسوسه گران.. 25

انواع وسوسه. 25

القای وسوسه های زشت... 27

ساخت و پرداخت آرزوها28

تهدیدها و وعده های فریبنده29

تباه کردن و گسستن پیوند ها 32

راندن از پشت و زمام گیری از روبه رو 33

دستور34

نهیب و بانگ.... 34

فلسفه خلقت و امهال شیطا36

1-فلسفه خلقت شیطان.. 36

2-فلسفه مهلت دادن شیطان.. 36

3- فرجام شیطان و یاران او. 37

ابزار تسلط شیطان بر انسان.. 38

1- دنیا خواهی ورز اندوزی.. 38

2- هوا پرستی.. 39

3- بازار40

4- آلات لهو. 41

5- چشم چرانی.. 41

همراهی مداوم ابلیس با انسان.. 41

دشمنی ابلیس و لزوم هوشیاری در برابر او43

اهداف و شیو های ابلیس.... 48

1-تهاجم همه جانبه برای فرو گذاشتن شکر. 50

2-لگام زدن و سلطه کامل.. 50

3-بازداشتن از یاد خدا به ویژه نماز51

4-دعوت به کفر و ارتداد:51

5- سرگردانی و به تردید افکن.. 52

6- بدعت گذاری در دین.. 52

7-تسهیل گناه52

8-احیای سنت های جاهلی و تغییر آفرینش یا فطرت... 53

9-گسترش فساد و ترویج فحشا و منکر. 53

10-ایجاد اندوه و افسردگی در جامعه اسلامی.. 55

11-ایجاد دشمنی:55

12-زمینه سازی برای درگیری و تفرقه افکنی میان است... 55

13- برافروختن تنور مجادله با حق گویان.. 57

14- القای سخنان زیبا و فریبنده57

15- تزیین.. 58

16- برانگیختن آرزوهای طولانی.. 59

17-ترساندن.. 59

18-فراموشاندن.. 59

19-آموزش جادوگری 60

20-جایز دانستن رباع. 61

21-داوری بردت نزد طاغوت... 61

22-افشاء اخبار امنیتی 62

23-وعده فقر برای جلوگیری از انفاق.. 62

24-تسویف 62

25-دعوت به خیر 63

ابلیس و پیامبران.. 64

1- آدم (ع)65

2-ابراهیم.. 66

3-سلیمان.. 66

3-ایوب 67

4-یوشع.. 68

6-یوسف... 68

7-موسی.. 69

8-حضرت لوت... 69

9-حضرت عیسی.. 69

10-حضرت یحیی و زکریا70

11-پیامبر گرامی اسلام (ص)70

محدودیت فعالیت ابلیس 72

چگونگی وسوسه گری انسان.. 78

چگونگی وسوسه آدم از سوی ابلیس.... 84

اختیار انسان در برابر وسوسه شیطان 86

نتیجه فریب شیطان.. 87

نقش شیطان در وسوسه. 87

روش های نجات از وسوسه های شیطان.. 90

عوامل کام یابی ابلیس.... 93

راه های مقابله با کوشش های ابلیس.... 99

 

 

1-تعریف موضوع:

شیطان برای تسلط بر بنی آدم از روش ها و ابزارهای گوناگون بهره می برد لذاخداوند حکیم برای آزمایش انسان,شیطان را آفریدو یک سری امکانات و ابزارو وسائل را در اختیار او قرار داد و چون که او به طور حتم از موجودات زنده و دارای فعالیت و درحد سلطه جویی است با استفاده از آن امکاناتی که در اختیارش قرار گرفت می تواند انسان را اغوا کند و از مسیر اصلی باز دارد چون که با همه بنی آدم دشمن است. و در برابر هر انسانی قد علم میکند و هر کس را به بهانه ای فریب می دهد.او دشمنی است که اهداف خواصی را به دنبال میکند و مبارزه اش علیه انسان حساب شده است و از کمینگاه هایی که انسان بدام او می افتد اگاه است. دیگر مولفان و محققان در این موضوع بحث های مفید و ارزش مندی را ارائه نموده اندو آنچه را که مربوط به شیطان است در تالیفخود آورده اندولی در این رساله مولف در پی آن است که جنبه خاصی را بیشتر مورد بحث و تحقیق قرار بدهد که دیگران به آن کمتر توجه نموده اند و آن عبارت است از شیوه ها و ابزار های نفوذ وراه های تسلط شیطان بر انسان و هچنین راه های بازشناسی و مقابله با آن ها از منظر قرآن و روایات.

 

2- اهمت و جایگاه موضوع:

از ان جا که انسان با دشمنی مواجه است که از درون با او سر و کار دارد و از سویی بدون شناخت،از دشمن نمیتواندخود را از چالشها رهانیده به سعادت ابدی برساند شناخت دشمن و راه های شیوه های فریب او از اهمیت و جایگاه خاصی بر خوردار است به ویژه که این دشمن ازانظار بنی ادم پنهان است و از مسیری به فریب انسان ها می پردازد که آدمیان او را نمی بینند.چنان که قرآن کریم می فرماید: (يا بَني‏ آدَمَ لا يَفْتِنَنَّکُمُ الشَّيْطانُ کَما أَخْرَجَ أَبَوَيْکُمْ مِنَ الْجَنَّةِ يَنْزِعُ عَنْهُما لِباسَهُما لِيُرِيَهُما سَوْآتِهِما إِنَّهُ يَراکُمْ هُوَ وَ قَبيلُهُ مِنْ حَيْثُ لا تَرَوْنَهُمْ إِنَّا جَعَلْنَا الشَّياطينَ أَوْلِياءَ لِلَّذينَ لا يُؤْمِنُونَ)[1] (ی فرزندان آدم! شیطان شما را نفریبد ، آن گونه که پدر و مادر شما را از بهشت بیرون کرد ، و لباسشان را از تنشان بیرون ساخت تا عورتشان را به آنها نشان دهد! چه اینکه او و همکارانش شما را می بینند از جایی که شما آنها را نمی بینید ( امّا بدانید ) ما شیاطین را اولیای کسانی قرار دادیم که ایمان نمی آورند! ) یعنی شیطان و هم جنسانش شما را از جایی می بینند که شما ان هارا نمی بینید.

از آن جا که شیطان در مقابل انسان قرار گرفته است.قرآن کریم در ماجرای خلقت حضرت آدم(ع)از او به عنوان موجود سرکش و عصیان گر از فرمان الهی یاد میکند.[2] و نیز خدای تعالی از ابتدای خلقت آدم(ع) دشمنی او را بر بنی آدم هشدار داد[3] شیطان برای آدمی دشمنی آشکار است و همچنین در سوره یس فرموده است(أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَيْکُمْ يا بَني‏ آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّيْطانَ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبينٌ) [4] (ای فرزندان آدم ، آیا به شما ( به وسیله پیامبران و عقول خودتان ) سفارش نکردم که شیطان را نپرستید که او مسلما برای شما دشمنی آشکار است؟!) پس از منظر قرآن شیطان عامل باز دارنده حرکت های تکاملی و فردی واجتماعی است ونیز وسیله بیداد گری و هلاکت در طول زمان است و در این رساله ما که در پرتو قرآن و حدیث از این دشمن شناخت بهتری پیدا کنیم.

 

3-ضرورت شناخت دشمن:

ضرورت شناخت دشمن شناسی آن وقت اشکار میشود که که وجود انسان چند بعدی است و ممکن است دشمن در صورت غفلت با تغامل از برخی تمایلات درونی به صورت ابزاری خطر ناک در تهاجم بر ضرر وی استفاده کند. دشمن شناسی در حوزه معارف ضرر وی انسان، صرفا آموختن یک سلسله آموزه های نظری نیست بلکه در جنبه ی علمی تهذیب و وارستگی انسان نقش بسیار مهم ایفا میکند.

به همین جهت است که امام صادق(ع) یکی از ده معرفتی را که خداوند برای آدمیان ضروری دانسته شناخت شیطان و انچه که از ذات و دستیاران وی بر می خیزد معرفی کرده است.

انسان در مسیر حرکت و هدایت خود از جهان خاکی تا رسیدن به خدا با موانع و دشمنان درونی و برونی یسیار مواجه است که یه صورت های گوناگونی به دشمنی می پردازد ولی در این میان شناخت ابلیس از ضرورت بیشتری بر خوردار است زیرا که ابلیس کانون همه ی شرارت ها و منشأ همه لغزش ها و مایه همه بدی ها و عامل تمام خطا هاست و به تعبیر امام زین العابدین (ع)

اگر ابلیس ادمیان را از اطاعت خداوند باز نمی داشت هیچ کس به گناه و بزهکاری نمی پرداخت و اگر ابلیس باطل را در چهره حق مجسم نمی کرد هیچ بنی آدمی،به گمراهی کشانده نمی شد چون ابلیس عنصر اغواگر و دروغ پرداز است که وعده هایش جز فریب چیز دیگر نیست.

 

برنامه ابلیس گمراهی و شیوه ی کار های اش حمله همه جانبه و هدفش گمام زدن برای تسلط کامل و فراگیر بر ادمیان است او دشمنی است که تنها بر عقیده و شک م تردید ارتکاب عمل زشت اکتفا نمی کند بلکه تغییر فطرت ادمی را سر لوحهی کار خویش قرار داده است

ابلیس دشمنی است که در سینه به نحو سری رسوخ می کند و در گوش آدمیان.ناپیدا نجوا میکند او حتی در حال عبادت از وسوسه دست بر نمی دارد ابلیس از آغاز ولادت تا آخر حیلت انیان،روز و شب حتی آنگاه که آدمی در خواب است از وی دست بردار نیست تا به هدف شوم خود برسد و نیز به گفته برخی هم چون که ابلیس قدیم آدم جدید است او حیله گری ماهر است هر چند انسان برخوردار از ذهن سلیم است اما ابلیس او را در هر جا که باشد میبیند وانسان از دیدن ان محروم است لذا او انسان را هرگز فراموش نمیکند ولی انسان او را فراموش میکند . ابلیس دارای یار و یاور است ولی انسان هیچ یاوری نیست و ب فرمایش پیامبر عظیم الشان اسلام (ص) او همانند خون در رگ ادمی جریان دارد قلب انسان مسکن و جایگاه اوست و رگ هایش رهگذر اوست پس انسان باید با هوش باشد که جز با فضل و کمک اللی نمیتوان بر او و هدستانش غلبه کرد پس انسان باید به این مسأله مهم به دقت بیندیشد و ساعت ها روی ان فکر کند.ابلیس ان دشمنی است که برای آدم (ع) و حوا (علیهما السلام) سوگند یاد نمود که خیر خواه انها باشد ولی فریبشان داد و باعث اخراج انان از بهشت شد و هبوط بر کره ی خاکی را برایشان فراهم ساخت و نیز با فرزندان ادم(ع) سوگند یاد کردتا همه انان را فریب دهد و با خود به دوزخ ببرد.

پس شناخت دقیق ماهیت ابلیس، واهداف او،وهمچنین علت دشمنی و برنامه های او و شیوه های فریب کاری او نه تنها انسان را در برابر او اگاه تر و از فرو افتادن در دام های گسترده وی مصون میسازد بلکه انسان را برای مقابل اگاهانه و جوی مهیا و مجهز میکند از سوی دیگر به فرمودهی امیر المومنین علی(ع) باز خوانی...شگفت انگیز ابلیس عبرت اموز است که تعمل در ان میتواند درس های بسیاری به انسان بیاموزد.

 

4-پیشینه پژوهش در ادیان و مذاهب:

1-از دیر باز ااعتقاد به وجود شیطان در میان ادیان و مذاهب وجود داشته است و همچنین از همان ابتدا که قرآن کریم توسط اندیش مندان و ترجمه و تفسیر شد چه در زمان رسول اکرم(ص) و ائمه معصومی (ع) و چه بعد از ان در ضمن تفسیر آیات مربوط به شیطان و نیز ضمن رساله های مستقل و مقالات بحث شیطان شناسی مطرح شده است

2- و همچنین در متون دینی بسیاری از ادیان و مذاهب گذشته،از ماهیت،و گستره قدرت و کوشش او و نیز فرجام و راه های مقابله با او سخن گفته شده است. تاریخ نویسان دین در میان ادیان ابتدائی و اقوام باستان از اعتقاد بابلی ها در مورد دیوزدگی ها که ان را ارواح شریر و شیطان می دانستند و برای دفع انان به وسیله کاهنان از روش خاصی استفاده می کردند سخن گفته اند.

دانش پژوهان جهان اسلام نیز در باره شیطان و کردارش تألیفات مختلفی نوشته اند و از زوایایی گوناگون چهره ابلیس را معرفی نمودند

و کتب خاص مثل((جن وشیطان در ادبیات)) و جن و شیطان علی رضا رجالی،شیطان در دادگاه محشر در کمینگاه علامه حائری،شیطان در کمینگاه نعمت الله صالحی مصاف بی پایان با شیطان فتح الله نجار زاده محمدی از جن چه میدانید احمد جدیدی و نقش انسان در زندگی شیطان در زندگی انسان محسن علوی پیام،و مقاله ی ابلیس محمدی آشانی و ابلیس و کتاب های بسیار دیگر که در این مورد به نشر رسیده است.

 

5-سوالات اصلی و فنی تحقیق

سوالات اصلی-

1-ابلیس کیست و از چه راه ها و ابزار هایی برای اغوا و فریب آدمیان بهره میبرد

2-راه های مقابله با اقدامات ابلیس چیست و چگونه میتوان از شر و فساد او ادمیان در امان بمانند

سوالات فرعی

1-ماهیت ابلیس یا شیطان چیست؟

2-فلسفه و حکمت آفرینش او چیست؟

3-فلسفه امهال محلت دادن او چیست؟

4-آیا ابلیس وجود خارجی دارد؟

5-ابلیس از ملائکه است یا از جن؟

 

6- فرضیه های تحقیق

1-برای رهایی از شر ابلیس و شیاطین،اولا باید او را و نیز امکاناتی که خداوند در اختیار او قرار داده شناخت

2-راه هایی برای مقابله با شیطان و نجات از دام های او وجود دارد که انسان باید از انها بهره جوید.

7- روش تحقیق

روش تحقیق در این رساله کتابخانه ای است

 

8- واژگان کلیدی

1-شیطان ،2-ابلیس،3-انسان،4-اغوا،5-وسوسه،6-تسلط

 

واژه شیطان در لغت و اصطلاح :

شیطان اسم جن و نامی عام و فراگیر برای هر موجودی شریرو متحردو فریبکاراست[5] برخلاف آنچه برخی دیگر گفته اند اسم خاص برای ابلیس نیست.[6] بلکه دارای مفهوم است وبه اصطلاخ اسم جن است.اعم از شیطان جنی وانسی و به گفته مفردات راغب ابلیس اسم خاص است .[7]

راجع به ریشه اصلی واژه شیطان اختلاف نظر وجود دارد برخی از لغت شناسانواژه شیطان را برگرفته از زبان عربی به معنای دشمن شریری رانندو عده ای هم آن کلمه را عربی می دانند.صاحبان این رأی اخیر در این که آیا شیطان از ماده ((شطن)) به معنی دور شده اشتیاق یافته و یا از ریشه ((شاط)) به معنی نابود شده و از عضب برافروخته شده گرفته شده است .اختلاف کرده اند علت نام گذاری شیطان به این واژه بنا بردشمنی وکینه ورزی و شرارت ودوری و اغراف از حق و تحرد و سرکش دربرابر فرمان الهی و با هلاکت و شدت غضب اوست .[8]

بنا برآن رأی که واژه شیطان از شطن گرفته شده باشد.نون در کلمه شیطان از حروف اصلی کلمه است این رأی را عده ای از لغت شناسان همانند ابن اثیر وراغب اصفهانی و مرحوم طبرسی تأثیر نموده اند.در مقابل برخی دیگر هم معتقدندکه نون آن زائد بوده و اصل آن چنان که ذکر شد از شاط یشیط می باشد.[9] براساس رای برخی دیگر از لغت شناسان احتمال دارد که واژه شیطان از ((شوتن))پا رتی به معنی ((مولود تاریکی))گرفته شده باشد.زیرا در قدم ((شر))به معنی تاریکی و((تن)) به معنی ((زاده)) بوده است.و این دیدگاه شیطان را مولود تاریکی و بزدان را منبع روشنی که ((برگرفته شده از نظریه ای از آئین قدیم ایران است ))[10] می داند از مقایسه معانی نعوی دو واژه ابلیس و شیطان روشن می شودکه ابلیس نام خاص برای موجودی است که از سجده بر حضرت آدم ابوالبشر (ع)امتناع ورزید اما شیطان نامی عام و فراگیر برای همه موجودات فریبکار وشریر است.براین اساس از بررسی اندشمندان در مورد کاربرد واژه شیطان در قرآن کریم[11] و گفته برخی از مفران برمی آید که در اغلب موارد مراد از شیطان و یا حداقل مصداق بارز آن همان ابلیس است.

قرآن کریم پس ازمتناع ابلیس از سجده برآدم (ع) از او به نام شیطان یاد می کند .پس شیطان هردو را بلغزاند واز آنچه در آن بودند ایشان را به درآورد(فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّيْطانُ لِيُبْدِيَ لَهُما ما وُورِيَ عَنْهُما مِنْ سَوْآتِهِما وَ قالَ ما نَهاکُما رَبُّکُما عَنْ هذِهِ الشَّجَرَةِ إِلاَّ أَنْ تَکُونا مَلَکَيْنِ أَوْ تَکُونا مِنَ الْخالِدينَ)[12](معنی) .پس شیطان آن دو ر ا وسوسه کرد(.فَوَسْوَسَ إِلَيْهِ الشَّيْطانُ قالَ يا آدَمُ هَلْ أَدُلُّکَ عَلى‏ شَجَرَةِ الْخُلْدِ وَ مُلْکٍ لا يَبْلى)[13] (پس شیطان او را وسوسه کرد گفت ای آدم آیا تو را به درخت جاودانگی و ملکی که زایل نمی شود راه نمایم و نیز یس همان شیطان است اما هر شیطان ابلیس نیست.)[14] ودر برخی از موارد واژه شیطان معنی جز ابلیس را در برندارد مثلا در آیه شریفه (وَ قالَ الشَّيْطانُ لَمَّا قُضِيَ الْأَمْرُ إِنَّ اللَّهَ وَعَدَکُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَ وَعَدْتُکُمْ فَأَخْلَفْتُکُمْ وَ ما کانَ لِيَ عَلَيْکُمْ مِنْ سُلْطانٍ إِلاَّ أَنْ دَعَوْتُکُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لي‏ فَلا تَلُومُوني‏ وَ لُومُوا أَنْفُسَکُمْ ما أَنَا بِمُصْرِخِکُمْ وَ ما أَنْتُمْ بِمُصْرِخِيَّ إِنِّي کَفَرْتُ بِما أَشْرَکْتُمُونِ مِنْ قَبْلُ إِنَّ الظَّالِمينَ لَهُمْ عَذابٌ أَليمٌ)[15] (معنی) وچون کار از کار گذشت شیطان می گوید.در این آیه یه اتفاق مفران منظور را از شیطان ابلیس است[16] وهمین جهت که آلوسی شیطان را به معنی ابلیس دانسته زیرا علم بالغلبه بر ای اوست [17] البته در برخی موارد مثل آیه شریفه(الشَّيْطانُ يَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَ يَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشاءِ وَ اللَّهُ يَعِدُکُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلاً وَ اللَّهُ واسِعٌ عَليمٌ)[18] ( شیطان ، شما را ( به هنگام انفاق ، ) وعده فقر و تهیدستی می دهد و به فحشا ( و زشتیها ) امر می کند ولی خداوند وعده «آمرزش» و «فزونی» به شما می دهد و خداوند ، قدرتش وسیع ، و ( به هر چیز ) داناست. ( به همین دلیل ، به وعده های خود ، وفا می کند)در این که مقصود از شیطان در آیه ابلیس است یا اینکه سایر فریبکاران جن وانس را نیز شامل می گردد.درمیان مفران اختلاف نظر وجود دارد[19].ودربرخی موارد دیگر چون آیه 175 آل عمران بعضی مقصود از شیطان را انسانهای ترساننده دانسته اند[20].این مطلب نیز ناگفته نماند که برخی از روایات ، واژه ابلیس برشیطان های دیگر نیز اطلاق شده و به صورت ((ابالسه))جمع بسته شده است.[21]

شیطان در میان عبرانیان ، به معنی روح سرکش بکاررفته وپس از آن عده ای از اقوام عرب جاهلی برخی از بت های خود را با نام شیطان نیز به نام جبت و طاغوت خواندند و در زمان اسلام شیطان به روح ناپاک و سرکش و بدکردار اطلاق می گردد[22].وهمچنین دوری و پلیدی و ناخوشایندی چهره ، غضب و رقب و باریکی و ناپیدائی در مفهوم شیطان منظور شده است و شیطان مصداق بارز این معنی است. [23]

و نیز در لسان العرب چنین آمده است . پلید و سرکش ودارای چهره ناخوشایند و دور از رحمت و خیرالهی ، و هم چنین و تحیر ودهشت.[24]

پس شیطان یک مفهوم عامی دارد که براصطلاح اسم جنس است که شامل هر موجودی مستمرد و طغیانگر و خراب کارمی شود خواه از طائفه جن باشد ویا از انسانها[25]

واژه شیطان و شیاطین در قرآن

1-واژه شیطان در قرآن 88 بار ذکر شده است که 46 مورد به صورت مفرد معرفه یعنی الشیطان و 6بار به صورت مفرد نکره یعنی شیطان و 18 بار به صورت جمع الشیاطین به کار رفته است.

2-وبراساس برآیند کاوشها وتحقیقات دانش پژوهان مقصود از مفرد معرفه ((الشیطان))ا بلیس اسن مگر اینکه قرینه ای برخلاف آن باشد در بیشترموارد مقصود از مفرد نکره ((شیطان)) تیز ابلیس است و صیغه جمع آن ((شیاطین))نیز ابلیس را به عنوان یکی از مصادق روشن فرا می گیرد[26].

درفارسی به شیطان (پری)(دیو) و (اهریمن) نیز گفته شده است و به گفته قاموس این اعتقاد صحیح نیست چون لفظ مترادف در فارسی ندارد در ترجمه عین لفظ ذکرشود.

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل دوم:

شیطان و شیطان شناسی

 

 

 

 

 

 

 

 

وجود ابلیس:

درباره وجود ابلیس دیدگاه های متفاوتی ابراز شده است برخی وجود او را تخیلی محض پنداشته اند و در انکار وجود وی به موهوم استناد جسته اند[27].عده ای ابلیس را همان نیروی درونی غرایزی چون حد و غضب[28]که ما را به سوی می خواند یا مفهوم نحادین مخالف پیامبران دانسته اند[29]و برخی با تاکید بر عدم وجود خارجی ابلیس علت یاد کرد قرآن کریم از وی را اعتقاد اعراب جاهلی به جن شناسانده اند[30]درست در برابر دیدگاه پیشین که وجود او را انکار می کرد افرادی آریائیان باستان،ابلیس ر در برابر خداوند که منشأ خیر است منشأ استقلالی شر برشمرده اند[31].سید قطب اگر چه ابلیس را آفرینش شد معرفین نموده[32] اما در ادامه با تأکید بر نروم پرهیز از تحمیل پندارهای پیشین ذهنی بر آیات قرآنی ،وجود خارجی جن و شیطان را به خوبی است[33]. وی با اشاره به اینکه آدمی بر حقیقت داستان ابلس و آدم آگاه نیست هرگونه خرافه گویی یا انکار را موجب گمراهی میداند.[34]

علامه مجلسی می گوید: بیشتر ارباب موجود ابلیس ملل ونمل،وجود ابلیس را مسلم انگاشته و براین نکته که او متولی القای وسوسه در قلب های بنی آدم است اتفاق نظر دارند.[35] تعابیر قرآن کریم،ابلیس را به صراحت موجودی حقیقی(نه پنداری و نه همان نفس ماده ،یا مفهوم نمادین جبهه مخالف پیامبران معرفی می کند که نه به صورت استقلالی بلکه در حیطه حاکمیت خداوند آدمیان را به شر و گناه فرا می خواند .

علامه طبابایی وجود شیطان را یکی از ارکان نظام عالم انسانس که برسنت اختیار انسان جریان دارد شناسانده اند[36]و از آیاتی مانند(وَ ما تِلْکَ بِيَمينِکَ يا مُوسى‏)(و اى موسى: آنچه در دست راست توست چیست؟)(طه/17) نتیجه گرفته که خداوند ابلیس را به طور مشخص و روشن به آدم و حوا شناسانده و از آیاتی مانند (فَوَسْوَسَ إِلَيْهِ الشَّيْطانُ قالَ يا آدَمُ هَلْ أَدُلُّکَ عَلى‏ شَجَرَةِ الْخُلْدِ وَ مُلْکٍ لا يَبْلى)(پس شیطان او را وسوسه کرد و گفت: اى آدم، آیا تو را به درختى که میوه اش حیاتى جاودان و سلطنتى زوال ناپذیر مى‌بخشد، راهنمایى کنم ؟)(طه20/120)(وَ قاسَمَهُما إِنِّي لَکُما لَمِنَ النَّاصِحينَ)و برای آن دو سوگند مؤکّد یاد کرد که حتما من برای شما از خیرخواهانم. (اعراف/21)[37] که گفت و گوی آدم و ابلیس را گزارش می کند استفاده کرد که ابلیس مخاطبی آشنا برای آدم بوده است.ملاصدرا نیز آیات 21-22 سوره اعراف را مقتضی گفت و گوی شفاهی حضرت آدم وجوی با ابلیس دانستند[38]که شاهدی بر وجود خارجی ابلیس است. وانگهی پاره ای از روایات بر تخیل و سخن گفتن وی با بسیاری از پیامبران چون آدم،نوح،ابراهیم .و...[39] و شنیدن صدای او از سوی امامان معصوم دلالت دارد.[40]

به گفته بسیاری از مفسران در ذیل آیه او از (وَ إِذْ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُمْ وَ قالَ لا غالِبَ لَکُمُ الْيَوْمَ مِنَ النَّاسِ وَ إِنِّي جارٌ لَکُمْ فَلَمَّا تَراءَتِ الْفِئَتانِ نَکَصَ عَلى‏ عَقِبَيْهِ وَ قالَ إِنِّي بَري‏ءٌ مِنْکُمْ إِنِّي أَرى‏ ما لا تَرَوْنَ إِنِّي أَخافُ اللَّهَ وَ اللَّهُ شَديدُ الْعِقابِ)( به یاد آور ) هنگامی را که شیطان ، اعمال آنها [ مشرکان ] را در نظرشان جلوه داد ، و گفت: «امروز هیچ کس از مردم بر شما پیروز نمی گردد! و من ، همسایه ( و پناه دهنده ) شما هستم!» امّا هنگامی که دو گروه ( کافران ، و مؤمنان مورد حمایت فرشتگان ) در برابر یکدیگر قرار گرفتند ، به عقب برگشت و گفت: «من از شما ( دوستان و پیروانم ) بیزارم! من چیزی می بینم که شما نمی بینید من از خدا می ترسم ، خداوند شدید العقاب است!»)(انفاق / 48)در جنگ بدر با ابلیس به صورت((سراقه بن مالک)) برای مشرکان یافت.[41]

برخی ار اندیشه وران با اشاره به آتشین بودن ابلیس و شیاطین،آنها زا جسم مجرد شمرده ولی تشکیل به صورت های گوناگون را برای آنان امکان پذیر دانسته اند.[42]افزون بر ادله پیشین ،به تصریح قرآن کریم ابلیس ،ذریه (کهف/50،18)حزب(مجادله/20،58)و لشکریان سواره و پیاده نظام (شعرا/ 26/95-اسراء/64،17)دارد.آیات پیشین گفته جای هیچ تردیدی در اصل وجود استقلالی و خارجی ابلیس باقی نمی گذارد.گفتنی است که کتاب مقدس نیز ابلیس را موجودی حققی و دارای حقیقی خارجی معرفی کرده است.[43]

 

علت آفرینش شیطان[44]

پاسخ این پرسش این است که اولا خداوند شیطان را شیطان نیافرید به این دلیل سالها همین فرشتگان و بر فطرت پاک بود ولی بعدااز آزادی خود سوء استفاده کرد ومبانی طغیان و سرکشی گذارد وانگهی از نظر سازمان آفرینش وجود شیطان برای کسان با ایمان و آنها که می خواهند را حق را بپویند زیانبخش نیست.بلکه وسیله پیشرفت و تکامل آنهاست چه اینکه پیشرفت و ترقی و تکامل همواره میان نیرومندی قرار نگیرد و هرگز نیروها و نبوغ حفو را بسیج نمی کند و به کار نمی اندازد پس وجود دشمن سبب تحرک و جنبش هر چه بیشتر انسان در نتیجه ترقی و تکامل او میشود.یکی از فلاسفه های بزرگ تاریخ معاصر (تو این می)می گوید هیچ تمدن درخشانی در جهان پیدا نشد مگر اینکه ملتی مورد هجوم یک نیروی خارجی قرار گرفتند و بر اثر این تهاجم نبوغ و استعداد خود را به کار انداختند و آنچنان تمدندن درخشانی را به وجود آورند.

 

[1]. اعراف/27

[2]. علامه حائر/شیطان در درگاه محشر/ص3/انتشارات تابان 1379ش

[3]. یوسف/5

[4]. یس/60

[5]. مقاله ابلیس ص 11

[6]. یوسفی اشکوری،بازخوانی قصر خلقت ص 97

[7]. زین العابدین ، جنوشیطان در ادبیات ص30 ، یوسفی اشکوری ،بازخوانی –ص 97

[8]. التحقیق فی کلمات القرآن ، ج 6 ص 65، لسان العرب ج 7 ص121، راغب اصفهانی مفردات، ص 454

[9]. علی اکبر قدشی ، قاموس قرآن ، ج 4، ص 32، مجمع الجرین ص 952 مفردات الفاخا قرآن ص 454

[10]. التحقیق ج 6 ص 70، دائره فراید ، ج 4، ص 427

[11]. جامع البیدن ج 1 ص 265

[12]. اعراف /20

[13]. طه /120

[14]. الخیران ج 8 ص 59

[15]. ابراهیم /22

[16]. جمع البیان ج 6 ص 71 ، التحقیق ج 6 ص 202

[17]. روح المعانی ج 3 ص 202 ، المیزان ج 7 ص 231

[18]. بقره /268

[19]. تفسیرالکبیر ج 7 ص 64-68

 

[20]. المیزان ج 4 ص 65

 

[21]. المیزان ج8 ص 60

 

[22]. اعلام القرآن ص 80 ، نقش شیطان در زندگی انسان ص 5

[23]. ابراهیم /22

[24]. لسان العرب ج 1 ص 482، مجمع البحرین ص 240

[25]. جن وشیطان ص 14 – معارف و معاریف ج 6 ص 598

[26]. تفسیر الفرقان ج 1 ص 306 ، المیزان ، ج 7 ص 412، اعلام القرآن ، ص 32

[27]. ریاض السالکین فی شرح الصحیقه الجادیة،ج 3،ص176

[28]. مفردات القرآن،ص454

[29]. بازخوانی قصه خلقت،ص97،103

[30]. نقدالخطاب الدینی،144

[31]. عدل الهی ،ص 74-72

[32]. فی ضلال القرآن،ج1،ص 58

[33]. فی ضلال القرآن،ح6،ص3371،3370

[34]. فی ضلال القرآن ،ج1،ص59

[35]. بحارالنوار،ج19،ص 285

[36]. المیزان فی تفسیر القرآن،ج 8،ص38

[37]. المیزان فی تفسیر القرآن،ج1،ص5131

[38]. تفسیر القرآن کریم،ج3،ص109

[39]. کشف الاسرار اروعدة الابرار،ج3،ص291،مکاشفه القلوب المغربی،ص 70-71جامع البیان عن تأویل ای القرآن ،ج23،ص97

[40]. نهج البلاغه،خطبه192

[41]. بحارالنوار،ج4،ص844

[42]. دائرة المعارف قرن بیستم،ج2،ص332

[43]. قابوس کتاب مقدس ،ص 545 ،معجم اللاموت الکتابی،ص466

[44]. نقش شیطان در زندگی انسان،ص6و7