فهرست مطالب

عنوان صفحه

 

مقدمه. 1

طرح تحقیق.. 1

طرح مسأله. 1

بررسی آثار. 1

اهداف تحقیق.. 2

روش تحقیق.. 2

تعریف مفاهیم تحقیق.. 3

حدود و نقطه تمرکز تحقیق.. 4

فواید تحقیق.. 4

سازماندهی تحقیق.. 5

فصل اول:کلیات... 6

بخش اول: مفاهیم. 7

1-1 تعريف لغوي انفاق.. 7

1-2 تعاريف اصطلاحي انفاق.. 8

بخش دوم: تاريخچه انفاق.. 10

1-1 دولت اسلامي مدينه. 10

1-2 بكارگيري مؤاخات، ايثار و مواسات اسلامي در آغاز هجرت پيامبر(ص). 13

1-3 شمول حمايت‌هاي مالي از معلولين و بازنشستگان در زمان علي ابن ابي‌طالب(ع). 15

1-4 تضمين امنيت شغلي و اجتماعي به رغم گرايش‌هاي مخالف سياسي در زمان علي بن ابي‌طالب(ع) 16

بخش سوم: فلسفه و حوزه انفاق.. 18

1-1 فلسفه انفاق.. 18

1-2 حوزه انفاق.. 19

بخش چهارم: اهميت انفاق.. 21

1-1 زكات تالي نماز. 21

1-2 اطعام مسكين.. 21

1-3 تحريض به عدم رد سائل.. 23

1-4 انفاق در سيرة معصومين(ع). 24

فصل دوم:انواع نفاق.. 27

بخش اول: انفاق‌هاي واجب... 28

2-1 انفاق‌هاي واجب... 28

2-1-1 زكات... 28

2-1-1-1 تحريض به زكات... 31

2-1-1-2 پاداش زكات دهندگان. 33

2-1-1-3 مصارف زكات... 35

2-1-1-4 شرايط مستحقين زكات... 37

2-1-2 زكات بدن (فطريه)38

2-2 خمس.... 39

2-2-1 مفهوم شناسي خمس... 39

2-2-2 اهميت خمس... 40

2-2-3 پاسخ به چند اشكال در مورد آيه خمس... 41

2-2-4 موارد خمس... 43

2-2-5 مصارف خمس... 45

2-2-6 مستحقين خمس... 45

2-3 نفقه ی زن و فرزند.. 46

2-3-1 شروط وجوب نفقه زوجه. 47

بخش دوم: انفاق های مستحبی.. 49

2-1 انفاق مستحبی.. 49

2-1-1 صدقه. 52

2-1-1-1 آداب صدقه دادن. 54

2-1-2 حق حصاد. 57

2-1-3 حق معلوم. 57

2-1-4 مهلت دادن به مقروض تنگدست... 58

2-2 خیرات... 59

2-3 آیا انفاق شامل غیرمسلمین هم می شود؟. 59

فصل سوم:انفاق و تزکیه انسان.. 61

بخش اول: شرایط انفاق.. 62

3-1 انفاق خالصانه. 62

3-2 انفاق توام با اعتدال. 64

3-3 انفاق از چیزهای محبوب... 66

3-4 انفاق بدون منت و اذیت... 67

3-4-1 علائم منت نهادن. 69

3-5 انفاق پنهانی.. 70

3-6 انفاق از حلال.. 70

بخش دوم: آثار انفاق.. 72

3-1 وسعت رزق.. 72

3-2 اجر اخروي.. 74

3-3 عدالت... 76

3-4 ايمان. 79

3-5 مصونيت از آتش... 84

3-6 عفو گناهان. 85

3-7 ورود به بهشت... 87

3-8 محبوب شدن مرگ... 88

جمع بندي و نتيجه گيري.. 90

منابع. 91

د

 

طرح مسأله

خداوند متعال انسان را آفريد و براي سعادت دنيوي و اخروي او عقل و راهنما قرار داد. در قرآن كريم كه كتاب آسماني دين اسلام است دستورات و راهنمايي‌هايي براي هدايت و سعادت بشر آمده است. يكي از اين دستورات الهي كه بيش از 70 آيه در قرآن كريم به طور مستقيم به آن پرداخته است مسأله‌ي انفاق مي‌باشد.

خداوند متعال انفاق را از ويژگي‌هاي مؤمنان دانسته است و از طرف ديگر آثاري بر انفاق مترتب است كه نشان از اهميت خاص و آثار ويژه‌ي آن در سعادت دنيوي و اخروي شخص منفق دارد. روايات اهل بيت عصمت و طهارت (عليهم السلام) نيز تأييد كنندة اين مطلب مي‌باشد. لذا يكي از دستورات مؤكد اسلام انفاق كردن و صدقه دادن مي‌باشد. بر اين اساس نگارنده در اين تحقيق به دنبال پاسخ به اين سوال اصلي است كه انفاق از ديدگاه آيات و روايات چه تأثيري در تزكيه‌ي انسان دارد؟

 

بررسی آثار

موضوع تحقيق حاضر توسط نويسندگان و محققان متعددي مورد بررسي قرار گرفته است اما اين تحقيقات به اندازة كافي نمي‌باشد.

از جملة اين آثار كتاب «اسلام و راهكار فاصله طبقاتي»[1] نوشته سيدمرتضي حسيني‌اصفهاني مي‌باشد كه نويسنده در اين اثر به مواردي از جمله فطري بودن فاصله طبقاتي، راه حل فاصله طبقاتي، پاداش دنيوي و اخروي انفاق‌گران و غيره مي‌پردازد ولي از انواع انفاق، موارد انفاق و شرايط آن سخني به ميان نياورده است.

اثر ديگري كه در اين زمينه به نگارش آمده است كتاب «فقر- انفاق»[2] نوشته علي صفايي حائري مي‌باشد. نويسنده در اين اثر به مواردي از جمله: فقر سرمايه داري، فقر استعماري، فقر طبيعي، ارزش انفاق، انگيزه، مقدار و موانع انفاق و غيره پرداخته است ولي از انواع انفاق و شرايط آن و نقش كه انفاق در تزكيه‌ي انسان دارد سخني به ميان نياورده است.

اثر ديگري كه در اين زمينه به قلم نگارش آمده است كتاب «نظام اقتصادي و اجتماعي اسلام»[3] نوشته انور اقبال قرشي مي‌باشد كه نويسنده در اين اثر به موضوعاتي از قبيل: نظام اقتصادي اسلام، عدالت اجتماعي، اسلام و زكات و غيره پرداخته است اما از آثار زكات، شرايط و موانع آن و نقش انفاق در تزكية انسان سخني به ميان نياورده است.

اثر ديگري كه در اين زمينه به قلم نگارش در آمده است كتاب «صدقه و انفاق»[4] نوشتة علي محمد حيدري نراقي مي‌باشد كه نويسنده در اين اثر به موضوعاتي از قبيل: زكات و اهميت آن، صدقه و فوائد آن، سخاوت و بخل و غيره مي‌پردازد اما از اقسام انفاق و شرايط آن و نقشي كه مي‌تواند در تزكية انسان داشته باشد چيزي به ميان نياورده است.

 

اهداف تحقیق

تحقيق حاضر اهداف كلي و جزئي متعددي دارد كه هدف كلي آن «بيان انفاق از ديدگاه آيات و روايات و نقش آن در تزكية انسان» مي‌باشد و برخي از اهداف جزئي عبارتند از:

الف) بررسي اهميت انفاق با تاكيد بر آيات قرآني

ب) بيان اقسام انفاق و بررسي كلي شرايط و آثار آن

ج) در جامعه‌ي امروزي از مسائل مورد نياز مباحث اقتصادي اسلام مي‌باشد كه آگاهي از آن مي‌تواند باعث ترويج فرهنگ انفاق و صدقه و ايثار شود و نهايتاً رفاه عمومي را در پي داشته باشد كه اين نوشتار در اين راستا مي‌باشد.

 

روش تحقیق

روش تحقيق براساس مطالعة كتابخانه‌اي و فيش برداري صورت گرفته است و حتي الامكان سعي شده است از كتب مهم قديمي و نرم افزارهاي علمي استفاده گردد.

 

تعریف مفاهیم تحقیق

در تحقيق حاضر از مفاهيم و اصطلاحات متعددي استفاده شده است كه به طور مفصل در بخش اول فصل اول آورده شده است. لذا جهت سهولت امر مطالعه در اين قسمت تعريف مختصري ارائه مي‌شود.

 

1- انفاق در لغت:

كلمة نفق كه ريشة لغوي انفاق مي‌باشد دو معنا دارد:

الف) تمام شدن

ب) پنهان كردن و پوشاندن

چيزي كه نفاق از اين معناست. در يك مورد قرآن كريم سورة مباركه اسراء انفاق به معناي فقر به كار برده شده است و در موارد ديگر به معناي اعطا و بخشش آمده است.[5]

 

2-انفاق در اصطلاح:

انفاق به معناي خير و نيكي رساندن به ديگران به نحوي كه امكان دارد مي‌باشد.[6]

 

3- تزكيه در لغت:

تزكيه از ماده «ز- ك- و» و در لغت به معناي استوار ساختن و دور كردن شي از عيب و كاستي[7] و ايجاد رشد، بركت و طهارت در آن[8] يا به معناي دور دانست شي از عيوب و گواهي به پاكي و طهارت آن است.[9]

 

4- تزكيه در اصطلاح

تزكيه در اصطلاح علم اخلاق عبارت است از پاك كردن و پيراستن نفس از نقايص و صفات رذيله و آراستن آن به صفات پسنديده و كمالات نفسانيه است.[10]

 

حدود و نقطه تمرکز تحقیق

با بررسي‌هاي انجام شده مشخص گرديد كه انفاق داراي دو تعريف خاص و عام است. تعريف خاص اتفاق بطور عمده بر اتفاق مالي تاكيد دارد در حالي كه تعريف عام هرگونه عمل خير و نيك اعم از مال و غيرمالي، مستحب و يا واجب را در برمي‌گيرد.

برهمين اساس نگارنده تلاش نموده است ضمن تعريف خاصي از انفاق تاكيد اصلي خود را بر انفاق عام كه مبتني بر آيات و روايات است قرار دهد. اين نگرش باعث گرديد كه انواع انفاق بررسي و آثار آن نيز ارائه شود و همچنين تاكيد اصلي تحقيق بر روي آثار انفاق از ديدگاه آيات و روايات بر شخص منفق مي‌باشد. تحقيق حاضر از ابتداي خلقت بشر تا پايان حيات آن مي‌باشد و از نظر مكاني محدوديت جغرافيايي خاصي ندارد.

 

فواید تحقیق

شناخت و فهم نقش انفاق در تزكية انسان مشوق افراد جامعه براي پرداخت انفاق‌هاي واجب و مستحب مي‌گردد چرا كه بعضي از انفاق نكردن‌ها به علت عدم آگاهي نسبت به آثاري كه انفاق بر شخص منفق دارد مي‌باشد.

لذا تحقيق حاضر مي‌تواند مشوق افراد جامعه براي انفاق باشد و اين باعث زدودن فقر از جامعه و پر كردن شكاف اقتصادي جامعه مي‌گردد و همچنين تحقيق حاضر مي‌تواند در مراكزي هم چون سازمان اوقاف و امور خيريه، كميته امداد، سازمان بهزيستي و ديگر نهادها مورد استفاده قرار گيرد.

 

سازماندهی تحقیق

تحقيق حاضر متشكل از سه فصل مي‌باشد.

فصل اول راجع به كليات تحقيق مي‌باشد كه متشكل از چهار بخش با عنوان‌هاي تعريف مفاهيم، تاريخچه انفاق، فلسفه انفاق و اهميت انفاق مي‌باشد.

فصل دوم به اقسام انفاق مي‌پردازد كه متشكل از دو بخش با عنوان‌هاي انفاق‌هاي واجب و مستحب مي‌باشد.

فصل سوم به نقش انفاق در تزكية انسان از منظر آيات و روايات اختصاص دارد كه خود متشكل از دو بخش با عنوان‌هاي شرايط انفاق و آثار انفاق مي‌باشد و نهايتاً به جمع بندي و نتيجه گيري مي‌انجامد.

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول:

کلیات

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

بخش اول: مفاهیم

 

1-1 تعريف لغوي انفاق

كلمه نفق كه ريشه لغوي انفاق مي‌باشد دو معنا دارد: 1. تمام شدن 2. پنهان كردن چيزي و پوشاندن آن كه نفاق از اين معناست. در يك مورد قرآن كريم سوره اسراء آيه 100 انفاق به معناي فقر بكار برده شده و در موارد ديگر به معناي اعطا و بخشش بكار گرفته شده است.[11]

همچنين در كتاب لغت ديگري آمده است كه نفق داراي معاني مختلف ديگري به شرح ذيل مي‌باشد:

1. مردن (براي چهارپايان) 2. رواج پيدا كردن براي داد و ستد 3. خرج كردن 4. دست تنگي (خشيه الانفاق) اما انفاق به معناي هزينه كردن و خرج نمودن است. گاه براي شئون و كارهاي مختلف زندگي دنيا و بدست آوردن مطالب و رسيدن به مقاصد آن و گاه در راه خدا اما غالباً اسم انفاق و نفقه به معني اعطا و بخشش و دادن است.[12]

انفاق در لغت به معني خرج كردن بكار رفته است از همين رو به خرجي كساني كه بايد هزينه زندگي ايشان را تامين كند نفقه گويند.[13]

همچنين انفاق به معني زكات و صدقه نيز مي‌باشد و در صورت لازم بودن به معني فقر چنانچه در آيه خشيه الانفاق ملاحظه مي‌شود.[14]

انفاق به معني خرج مال در راه خدا اعم از واجب و مستحب از جمله مواردي است كه قرآن و روايات دربارة آن بسيار تشويق كرده‌اند و آن يكي از اسباب تعديل ثروت و پر كردن شكاف جامعه‌ها است بخل و امساك در مقابل انفاق مذموم و منهي است.[15]

انفاق هم در مال و هم در غير مال بكار مي‌رود.[16]

 

1-2 تعاريف اصطلاحي انفاق

انفاق در تعاريف و معاني مختلف بكار گرفته شده كه برخي از آنها در ذيل آورده مي‌شود.

الف- انفاق به مفهوم خير و نيكي رساندن به ديگران به هر نحوي كه امكان دارد مي‌باشد.[17]

ب- خارج نمودن مال و دارايي از ملكيت است.[18]

ج- انفاق يعني از آنچه خدا به انسان داده از مال و ثروت، از فكر، اخلاق و تجربياتش و خلاصه از تمام مواهب خدادادي انفاق كردن.[19] اكثر مفسرين به اين تعاريف اصطلاحي اعتقاد دارند و آن را ذيل تفسير «ممّا رَزقناهُم يُنْفِقونْ» ذكر كرده‌اند.

د- انفاق از بزرگترين چيزهايي است كه اسلام در يكي از دو ركنش كه عبارتست از حقوق مردم به آن اهميت داده و براي آن به وسائل گوناگون و طرق مختلفي از قبيل زكات و خمس و كفارات مالي و انفاقات واجب و صدقات مستحب و همچنين از راه وقف، سكني، عمري و وصيت و هبه و غيره متوسل شده است.[20]

پيامبراكرم(ص) فرمود: هر كار نيكي به هر صورت باشد صدقه و انفاق در راه خدا محسوب مي‌شود. هرچه انسان براي حوائج زندگي خود و خانواده خود صرف مي‌كند صدقه نوشته مي‌شود و آنچه را كه انسان آبروي خود را با آن حفظ مي‌كند صدقه محسوب مي‌گردد.[21]

بنابراين با توجه به تعريف لغوي در «المفردات» و تعريف اصطلاحي در «الميزان» و «تفسير القرآن الكريم» انفاق هم در مال و هم در غير مال بكار برده مي‌شود و هرگونه عمل خير و نيكي كه نفع آن به ديگران رسد و براي رضايت خداوند باشد انفاق محسوب مي‌شود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

بخش دوم: تاريخچه انفاق

 

1-1 دولت اسلامي مدينه

در نگاهي به عقب، تا آنجا كه مطالعات ما اجازه مي‌دهد، نخستين نظامي كه به صورت «دولت» خود به مشكل فوق پرداخته است، حكومت پيامبر اسلام(ص) در مدينه است. اين دولت اگرچه در پيدايش، مراحل تكاملي با ريشه‌اي چند هزار سالِ (از حضرت آدم(ع) تا ظهور اسلام) را طي كرده و آرمان‌هاي خويش از جمله آنچه مربوط به «عدالت اجتماعي» و «توزيع عادلانه ثروت» است را از زبان پيام آوران وحي در تمام اين دوره‌ها اعلام و ترويج كرده است. لكن از آنجا كه تا آن تاريخ، به جز در مقاطع كوتاهي موفق به تشكيل «حكومت توحيدي» موردنظر خود نشده بود بنابراين با چشم پوشي از فعاليت‌هاي حمايتي پراكنده كه به وسيلة همة پيامبران در ابن فاصله صورت گرفته است، مستقيماً به سراغ دوران به ثمر نشستن اين حكومت در قالب دولت اسلامي مدينه رفته و سازوكارهاي ارائه شده و كيفيت اجرا قوانين مربوط را بررسي مي‌كنيم.

پيامبر اسلام(ص) در طول دولت ده ساله‌اي (سال اول تا يازدهم هجري) كه در مدينه عهده‌دار آن بود از نظر تئوري به ارائة مجموعه قوانيني توفيق يافت كه در بعد اقتصادي خود مدعي آن بود كه قادرست جامعه‌اي بنا كند كه در آن «فقر مالي» بر كسي تحميل نشود و كسي «بيكار» نماند، افراد در «دوران از كارافتادگي و ناتواني» حمايت مالي و حقوقي شوند، هزينه «عائله مندي»، «ازدواج»، «درمان»، «مسكن»، «وسيله نقليه»، «بهداشت»، «تعليم و تربيت» و ساير مظاهر رفاه به طور نسبي براي همگان تامين باشد.

اگرچه عمر ده سالة اين دولت، به ويژه با درگيري با ده‌ها مشكل ريز و درشت، كه حداقل ده جنگ طاقت فرسا يكي از آنها بود، براي عملي ساختن همة اين وعده‌ها، بسيار كوتاه است، ليكن پايه‌هاي ذهني و مقدمات اجرايي آن، زمينه‌هاي لازم را براي رهبران آينده آماده كرد.

در گام نخست، پيامبر اسلام(ص)، به تبيين جهان، انسان، تاريخ و آينده پرداخت و به پيروان خود توجه داد كه انسان در اين منزلگاه عمري كه اكثراً بين شصت تا هفتاد سال است خواهد داشت كه در قياس با ابديتي كه براي او در پيش است بسي ناچيز مي‌نمايد، انسان ظرفيت آن را دارد كه با تقرب جستن به آفريدگار، از اريكة خدايي بر هستي حكم راند و يا حداقل با كشف رمز و رازهاي طبيعت، بخشي از آن را به خدمت گيرد. اين جايگاه ويژه، در خور آنست كه او با عبرت از همنوعان به تاريخ پيوسته‌اش، موقعيت خويش را در حد ساير جانداران تنزل نداده و در منزلگاه هفتاد ساله براي باقيماندة ابدي خود كشت و كار نمايد. براي اين كار لازمست افق ديد را از غرائز حيواني به گرايش‌هاي فرا دنيوي فطرت ارتقا بخشيده، وجود و حضور هر لحظة خداوند در كنار خود را باور كرده، پيوندهاي قلبي را با آن بي‌نهايت، تحكيم و خواست شخصي را در ارادة او فاني كند.

در كنار اين رياضت روحاني، قوانيني كه نظام زندگي فردي و اجتماعي را شكل مي‌داد از جمله مسايل اقتصادي، يكي پس از ديگري به پيروان ابلاغ گرديده و بايد حق مخاطباني كه حتي يك نفر از آنها خواندن و نوشتن را نمي‌دانست و تاكنون به غير از شكم و شهوت و شراب و توحش، فقط به اينجا رسيده بودند كه هنگام مشكلات زندگي، بتي ساخته و با آن راز و نياز كنند، از اين رو آمادگي چنداني براي درك شبكه‌اي از مقررات و مباني فلسفي را نداشته‌اند.

پيامبراسلام(ص) با اين شناخت از مردم خود، با پيشرفت حوادث و امور به اعلام تدريجي حرمت اموال به دست آمده از قمار، دزدي، غارت و غصب، كم فروشي، ظلم و... همت گماشت و تلاش‌ها را معطوف صيد، احياي زمين‌هاي باير، كشاورزي، تجارت و... كرد. حضرت پيامبر(ص) با اين تعاليم، به صورتي خاموش به «كار» ارج مي‌نهاد و آن را به صورت طبيعي‌ترين و شرافت‌مندانه‌ترين راه مالكيت و توزيع ثروت تقديس مي‌كرد.

با همين آهنگ تدريجاً رِبا، احتكار، غشّ در معامله، تاخير بلا وجه اداي بدهي و... تحريم و سرمايه‌ها به سوي مضاربه، خريد و فروش، قرض الحسنه، اجاره، مشاركت و... سوق داده شد. پيامبر(ص) با آنكه در توجيه اهداف اصلي نظام مورد نظر خود براي پيرواني كه هنوز از درك و فرهنگ كافي برخوردار نبودند، مشكل داشت ولي با زبان بي‌زباني به آنها مي‌فهماند كه براي ازدياد ثروت نيز مهم‌ترين ابزار «كار» است.[22]

 

[1]. سيد مرتضي حسيني اصفهاني، اسلام و راهكار فاصله طبقاتي (قم: انتشارات فرهنگ قرآن، 1380)

[2]. علي صفايي حائري، فقر – انفاق (بي‌جا: انتشارات ليله القدر، 1388)

[3]. انور اقبال قريش، نظام اقتصادي و اجتماعي اسلام، ترجمه سيدعلي اصغر هدايتي (انتشارات دانشكده علوم بانكي، 1369)

[4]. علي محمد حيدري نراقي، صدقه و انفاق، چاپ دوم (بي‌جا: انتشارات مهدي نراقي، 1388)

[5]. حسن المصطفوي، التحقيق في كلمات القرآن، چاپ اول (تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1371)، ج12، ص206.

[6]. مصطفي الخميني، تفسير قرآن كريم، چاپ اول (تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1362)، ص460.

[7]. خلیل بن احمد فراهیدی، ترتیب العین، تصحیح موسسه نشر اسلامی (قم: انتشارات نشر اسلامی، ۱۴۱۴هـق)، ص348.

[8].احمد ابن فارس، معجم المقاییس اللغه، (بيروت: انتشارات دارالجیل)، ج3، ص17.

[9]. خلیل بن احمد فراهیدی، العین، (قم: دار الهجره، 1409هـق)، ج5، ص394.

[10]. مهدي بن ابي ذر نراقي، جامع السعادات، مترجم رضا مختاري (بيروت: الاميره، بي‌تا)، ج1، ص400.

[11]. حسن المصطفوي، التحقيق في كلمات القرآن كريم، پيشين، ج12، ص206.

[12]. محمد قريب، تبيين اللغات لتبيان الايات، چاپ اول (بي‌جا: انتشارات بنياد، 1366)، ج2، ص281.

[13]. جار الله الزمخشري، جارالله، اساس البلاغه (بيروت: انتشارات دارالعرفه، 1396ه‍.ق)، ص486.

[14]. فخر الدين الطريحي، مجمع البحرين (بي‌جا: انتشارات مكتبه المرتضويه، بي‌تا)، ج5، ص240.

[15]. علي اكبر قرشي، قاموس قرآن (تهران: انتشارات دار الكتب الاسلاميه، چاپ اول، 1352)، ج7، ص98.

[16]. محمد راغب اصفهاني، مفردات (تهران، نشر كتاب، 1404ه‍.ق)، ج3، ص700.

[17]. الخميني، مصطفي، تفسير القرآن كريم، پيشين، ج2، ص460.

[18]. ابوهلال العسكري، الفروق اللغويه (بي‌جا: انتشارات النشر الاسلامي، بي‌تا)، ص82.

[19]. ناصر مكارم شيرازي، تفسير نمونه (تهران: انتشارات دار الكتب الاسلاميه، 1358)، ج18 ص251.

[20]. محمدحسين طباطبايي، تفسير الميزان، چاپ سوم (تهران: انتشارات بنياد علمي و فكري علامه، 1366)، ج2 ، ص528.

[21]. محمدباقر مجلسي، بحارالانوار (بيروت: اتوه، 1404ه‍.ق)، ج93، ص182.

[22]. مرتضي صاحب فصول، شكاف طبقاتي توزيع مجدد ثروت و رهيافت‌هاي قرآني(قم: مركز انتشارات موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني، 1388)، ص46.