فهرست مطالب

عنوان صفحه

فصل اول: كليات

مقدمه. 1

1-1بیان مسأله. 3

1-2 اهمیت و ضرورت.. 3

1-3 پرسش اصلی تحقیق.. 5

1-4 پرسش های فرعی تحقیق.. 5

1-5 فرضیه‌ی تحقیق.. 5

1-6 پیش فرض تحقیق.. 5

1-7 سابقه پژوهش... 5

1-8 اهداف پژوهش... 7

1-9نوآوری ها7

1-10 روش تحقیق.. 7

1-11 واژه شناسی مفاهیم کلیدی.. 8

 

فصل دوم: زندگی نامه آقاي آیتی

2-1 زندگی نامه آقاي آیتی.. 12

2-2 مباحثی پیرامون نقد و ترجمه. 13

2-2-1 اهمیت نقد. 13

2-2-2 انواع نقد. 14

2-2-3 اهميت ترجمه‏. 16

2-2-4 پيشينه ترجمه قرآن در اسلام‏. 17

2-3 امکان وجواز ترجمه ی قرآن. 17

2-3-1 ادله مخالفان ترجمه قرآن. 18

الف

2-3-2 ادله موافقان ترجمه قرآن. 22

2-4 انواع ترجمه 24

2-4-1 ترجمه لفظ به لفظ.. 24

2-4-2 ترجمه تحت اللفظى.. 25

2-4-3 ترجمه وفادار / امين / معادل. 25

2-4-4 ترجمه معنايى / محتوايى.. 26

2-4-5 ترجمه آزاد. 26

2-4-6 ترجمه تفسيرى.. 26

2-4-7 ترجمه تلخیصی واقتباسی.. 27

2-4-8 ترجمه تاویلی.. 27

 

فصل سوّم: اصول و مبانى ترجمه قرآن‏

3-1 اصول ترجمه ی قرآن. 29

3-1-1 اصل اول: آشنايى با زبان مبدأ ودرك صحيح از آن. 30

3-1-2 اصل دوم: آشنايى كامل با زبان مقصد. 30

3-1-3 اصل سوم: آشنايى با زبان‏شناسى مقابله‏اى.. 30

3-1-4 اصل چهارم: امانت‏داری.. 31

3-2 مبانی ترجمه قرآن. 32

3-2-1 مبانى كلامى.. 32

3-2-2 مبانى فقهى.. 35

3-2-3 مبانی تفسیری ترجمه. 36

3-2-4مبانی قرایی.. 36

3-2-5 مبانی واژه شناسی.. 37

 

فصل چهارم: نقد و بررسی ترجمه ی آقای عبدالمحمد آیتی

4-1 محاسن ترجمه ی آقاي آیتی.. 43

ب

4-1-1 کنایه. 44

4-1-2 مفعول مطلق.. 48

4-1-3 استعاره49

4-1-4 توجه به قواعد دستوری زبان فارسی.. 50

4-1-5 ترجمه منادی وجملات شرطی.. 51

4-1-6ترجمه جملات معترضه. 52

4-2 نقدترجمه‌ی آقاي آیتی.. 53

4-2-1 اشکالات لغوی.. 53

4-2-2 اشکالات صرفی.. 57

4-2-3اشکالات نحوی.. 68

4-2-4 نقد مبانی.. 83

4-2-5 اشکالات بلاغی.. 88

4-2-6 موارد ترجمه نشده99

نتیجه. 102

منابع. 103

 

 

مقدمه

اسلام دین جهانی وحضرت محمد(ص)پیامبر جهانیان و قرآن،کتاب هدایت الهی برای همه انسان ها می باشد. یکی از بهترین راه ها برای بهره بردن از هدایت الهی ،ترجمه قرآن کریم است.زیرا امکان آموزش زبان عربی برای همه مردم وجود ندارد و در غير اين صورت با هدف نزول قرآن كه بهره بردن همه مردم از هدايت الهي است ناسازگار مي‌گردد، لذا ضرورت ترجمه قرآن اثبات می شود .

خوشبختانه در دهه های اخیر به برکت شکل گیری نظام اسلامی شاهد حرکت رو به رشد ترجمه قرآن کریم بودیم که هم زمان و هم سوی این ترجمه ها بررسی، نقد ،تحلیل و ارزیابی ترجمه‌ها نیز مورد توجه قرار گرفته است و این امر آرزوی دستیابی به ترجمه ی دقیق و دور از اشتباه را در آینده برای ما محقق می نماید .دکتر آیتی از جمله مترجمان بنام قرآن به زبان فارسی است که به دلیل تبحر ایشان در ادبیات فارسی و عربی ترجمه ی ایشان از امتیازات ویژه ای برخوردار است هرچند به دلیل قدیمی بودن ترجمه ی ایشان نقد های زیادی به ایشان وارد است .خالی بودن جریان تحقیقات دانشجویی در نقد ترجمه قرآن ما را بر آن داشت که طی پایان نامه ای ،به نقد و بررسی ترجمه آقاي آیتی بپردازیم به امید اینکه این امر روز به روز در پژوهش های دانشجویی گسترده تر گردد .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول: کلیات

 

بیان مسأله

اهمیت و ضرورت

پرسش اصلی تحقیق

پرسش های فرعی تحقیق

فرضیه ی تحقیق

پیش فرض تحقیق

سابقه پژوهش

اهداف پژوهش

نوآوری

روش تحقیق

واژه شناسی مفاهیم کلید

-نقد

-ترجمه

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1بیان مسأله

ترجمهیکی از بهترین و اساسی ترین نقش ها را در انتقال فرهنگ و تمدن متون علمی و مذهبی و شاهکارهای ادبی ایفا می کند. ارائه ترجمه ای زیبا از قرآن به زبان فارسی ،از دیرباز مورد توجه قرآن پژوهان ادیب و آگاه بوده است .پارسی زبا نان اندیشمند، هر یک به اندازه وسع و توان علمی خود از قرون گذشته تا حال ده ها اثر علمی ارزشمند در زمینه ترجمه قرآن کریم از خود به جا گذاشته اند ؛ به نحوی که شماری از این ترجمه ها در عرصه کشش نسل نو به ترجمه ی قرآ ن وآشنایی با آن نقش بسزایی ایفا کرد ه و حتی مشوق دیگر نویسندگان و مترجمان در این زمینه نیز نیز بوده است .موفقیت این مترجمان در حدی بود که ترجمه آن ها شایستگی و ارزش «نقد و بررسی» را پیدا کرده است.

از آنجا که خداوند قرآن را برای هدایت بشر فروفرستاده ویکی از راه های برخورداری از هدایت قرآن ،ترجمه ی روان و بدون ابهام آن است؛ نقد ترجمه های قرآن یکی از راه های رسیدن به چنین ترجمه ای است .درمیان ترجمه های موجود, ترجمه ی مترجم نامدار و دانشمند بزرگوار جناب آقای عبد المحمد آیتی با وجود اینکه نسبت به خیلی از ترجمه های معاصر تقدم دارد وایشان زمانی دست به کار ترجمه شد که هنوز تعداد ,ترجمه های قرآن خیلی زیاد نبود، از امتیازات خاصی برخوردار است و انصافاً اثری است که ارزش ادبی فراوانی دارد اما هر اثری هرچند بسیار گرانمایه و ارزشمند باز هم از عیب و ایراد , خالی نیست لذا بر آ ن شدیم که به نقد و بررسی و میزان پایبندی ایشان به اصول و مبانی ترجمه قرآن بپردازیم.

نقد ترجمه از دیدگاه های مختلف واژگانی و نحوی دستوری قابل بررسی است لذا قصد داریم نشان دهیم که آیا مترجم از جهت واژگانی توانسته به خوبی معادل یابی کند ویا از جهت دستوری توانسته جمله مناسبی را ارائه دهد یانه ؟ البته در اینجااز انصاف دور نشده و از ترجمه گرانقدر ایشان نیز تشکر وعلاوه بر نقد ،به نکات قوت ترجمه ایشان که با همت والا وزحمات بسیار, فهم آیات را برای مخاطبین آسان نموده و پرده ابهام از روی آیات برداشته نیز اشاره می کنیم.

 

1-2 اهمیت و ضرورت

در ارزش و اعتبار نقد ترجمه, هیچ گونه شک و تردیدی وجود ندارد؛ زیرا اگر بدون غرض و کینه و با توجه به اصول و چهار چوب های درست آن انجام گیرد و مبتنی بر علم و آگاهی باشد موجب تحولی شگرف و پیشرفتی چشمگیر در زمینه ترجمه می شود . به این دلیل که مترجم, به خوبی می داند که اثرش مورد نقد قرار می گیرد , لذا دقت و وسواس بیشتری در ترجمه می دهد و این باعث اثر مطلوبی در رشد و تعالی ترجمه می شود . از آنجا که کتابی که مورد ترجمه قرار می‏گیرد، هر چه علمی‏تر و فراگیرتر و موضوع آن حساس‏تر و والاتر باشد بدیهی است که ترجه آن هم حساس‏تر و دقیق‏تر خواهد بود بدین جهت باید اذعان داشت که دشوارترین کار در زمینه ترجمه، ترجمه کتابی آسمانی همچون قرآن است؛ زیرا:

اولاً، قرآن، کلام خداوند است و انتخاب هر واژه یا کلمه ی آن بر اساس حکمتی صورت گرفته که بسیاری از آن حکمتها برای انسانها درهمه اعصار قابل شناخت و نیست.
ثانیاً رسالت قرآن به گستردگی هدایت همه نسلها درهمه عصرهاست:«تبارک الذی نزل الفرقان علی عبده لیکون للعالمین نذیرا»(فرقان 25/1)و بنابر این کتابی است که جاودانه و دستور العملی و هدایتی است ابدی.

ثالثاً هدف قرآن، شریف ترین هدف هاست ، یعنی رهایی انسان از ظلمت به سوی روشنایی. قرآن می فرماید: «کتاب انزلناه الیک لتخرج الناس من الظلمات النور».(ابراهیم/2)
این خصوصیتهاست که قرآن را بر هر نوشته بشری امتیاز می‏بخشد و ترجمه آن را در مقایسه با هر متن دیگر, حساس و دشوار می‏نماید.چرا که ترجمه قرآن باید جز معنی کلمات جملات، سایر پیامها و ویژگیهای آن را با خود همراه داشته باشد، تا اتقان، جذابیت، لطافت، زیبایی تأثیر گذاری و تحول آفرینی و جاودانگی قرآن را بنمایاند.شکی نیست که چنین ترجمه‏ای، از حد توان‏ بشر بیرون است، و مخلوق محدود را توان پرواز تا اوج کلام خالق نامحدود و محیط بر عالم ماده و معنا نیست؛ زیرا :

کلام خداوند سبحان، و درک مقصود کلام حق جل و علا، که مشتمل است بر عقاید، احکام، اخلاق، تاریخ، قصص، علوم و حکم، امثال، تشبیهات، محکمات، متشابهات و صدها معارف عالیه دیگر، وقوف و احاطه کامل بر تمامی این معارف الهی، در توان هر مدعی قرآن‏شناس نمی‏باشد. علاوه بر این، لغات و ترکیبات مخلوق، پیوسته با گذشته زمان تغییر می‏یابد حلاوت خود را از دست می‏دهد، اما الفاظ و ترکیبات و آهنگ آیات الهی با گذشت قرنها، همان حلاوت و جذابیت خود را حفظ کرده است؛پس چگونه مخلوق می‏تواند، الفاظ در حال تطور و فرسایش خود را جایگزین ترکیبات بدیع، این صنع خداوندی کند و لذا دشواری ترجمه قرآن نسبت به سایر متون ,آشکار می شود و به تبع آن شایستگی بیشتری برای نقد و بررسی پیدا می کند لذا نقد ترجمه قرآن از اهمیت و ارزش والایی برخوردار است تا زمینه را برای ترجمه دقیق آن فراهم نماید وغرض از نزول قرآن, که هدایت صحیح الهی به مبدا متعال است را محقق نماید .

1-3 پرسش اصلی تحقیق

آقاي آیتی چه اندازه به موازین تر جمه در کار خود پایبند بوده است ؟

 

1-4 پرسش های فرعی تحقیق

1-مبانی اصول و روش های ترجمه قرآن کدامند؟

2-آیا آقاي ایتی از جهت واژه گا نی و نحوی توانسته به خوبی معادل یابی کند؟

3-نقاط ضعف ترجمه ستاد آیتی چیست؟

4-نقاط قوت ترجمه آقاي آیتی چیست ؟

 

1-5 فرضیه‌ی تحقیق

به دلیل آن که موضوع پایان نامه متن پژوهی است بنده فرضیه ای در این تحقیق ندارم، زیرا ارائه فرضیه منوط تحقیقات مسأله پژوهانه است، با این حال که با توجه به شخصیت و سابقه علمی که از مرحوم آیتی سراغ داریم و نیز با توجه به دشواریهای ترجمه قرآن حدس می زنیم که آقاي آیتی تلاش کرده است در حد توان خود به قواعد ترجمه در ترجمه اش بر قرآن پایبند باشد، اما قطعاً به دلیل متن اعجازین قرآن مجید و بلندی متن از نظر فصاحت و بلاغت آن و در نتیجه دشواری ترجمه قرآن مرحوم آقاي آیتی نیز بسان سایر مترجمان قرآن لغزش هایی در ترجمه داشته است که از رهگذر این تحقیق بخشی از آنها ارزیابی خواهد شد.

 

1-6 پیش فرض تحقیق

قرآن ترجمه پذیر است.

 

1-7 سابقه پژوهش

خوشبختانه ترجمه قرآن کریم در دو دهه ی گذشته به برکت شکل گیری نظام اسلامی ایران به والاترین جایگاه تاریخی خود رسیده است. ترجمه ی قرآن کریم پس از انقلاب اسلامی , کارنامه ی پر برگ و باری داشته ؛ به گونه ای که می توان گفت بیشتر ترجمه های قرآن به زبان فارسی نیز در همین دوره منتشر شده است, که همین امر باعث شده که از همین دوره, به عنوان نهضت تر جمه ی قرآن کریم, یاد شود .

ضرورت ارائه ترجمه ی دقیق و روان از قرآن, در عصر کنونی موجب گشته است تا ترجمه‌های بسیاری با شیوه های گوناگون به رشته تحریر در آید؛ بیشتر این ترجمه ها ترجمه های مطابق با متن قرآن به شمار می آید که توجه شایانی به روان بودن و شیوایی نثر فارسی داشته اند. امروزه در کنار نشر ترجمه های فارسی و گرانقدر قرآن به زبان فارسی, مقالات متعددی در نقد و معرفی آن ها در مجلات ترجمان وحی ،بینات ،پژوهش های قرانی و ...منتشر شده که در این مقالات صاحب نظران فراوانی درباره ی این ترجمه ها, قلم زده اند و اظهار نظر های عالمانه ،دقیق ،و گاه موشکافانه ای در مورد ترجمه ی قرآن و آسیب های آن کرده اند؛ که برای مترجمان بعدی بسیار سودمند بوده, و آنان را از لغزش های خرد و کلان نگاه داشته است. نخستین کاری که در زمینه نقد ترجمه های قران انجام گرفته , نقدی است که استاد شهید مرتضی مطهری در اردیبهشت 1337در مجله ی یغما بر ترجمه ی استاد ابو القاسم پاینده به رشته تحریر در آورده است. دومین نقد, نقدی است که توسط علامه فرزان از ترجمه ی پاینده در هفت قسمت در مجله ی یغما از دی ماه1337 تامهرماه 1338منتشر شده و سومین نقد نیز بر همین ترجمه توسط غلامرضا طاهر در سال 1340به رشته تحریر در آمده است . پس از این سه نقد تاریخچه نقد, شاهد رکود و فترت نقد ترجمه های فارسی قرآن بود؛ تا اینکه در سال 1372با چاپ کتاب قرآن پژوهی توسط استاد بهاءالدین خرمشاهی نقد ترجمه ی قرآن نیز وارد مرحله ی طلایی خود شد؛ بدین سان از آن تاریخ تا به امروز بیش از صدها مقاله در نقد و بررسی و معرفی ترجمه های قران به زبان فارسی نگاشته شده ؛اما در این میان تا جایی که نگارنده این پایان نامه جست و جو کرده است بیشتر نقد ها در قالب مقاله بود؛ هرچند کتاب های متعددی که در زمینه تر جمه قران نوشته شده ,مثل اصول و مبانی ترجمه قرآن و تاریخ و مبانی ترجمه ی قرآن ,مناهل القرآن فی علوم القرآن و..در ضمن بحث, اندکی نیز به مقایسه و نقد ترجمه ها پرداخته اما کمتر کتابی , به طور مستقل و مفصل به این موضوع پرداخته ؛از جمله کتاب ترجمه های معروف قرآن در ترازوی نقد که در این کتاب, آقای محمد علی کوشا به جمع آوری تمام نقدهایی که در ترجمه نوشته پرداخته و آن را در قالب کتاب عرضه کرده است . در مورد نقد ترجمه‌ی آقاي آیتی پایان نامه ای در این زمینه نوشته نشده,هرچند در مقالات متعددی ترجمه ایشان به صورت ترتیبی و یا عنوان خاصی درضمن چند ترجمه نقد شده است . اما روش ما در این پایان نامه, متفاوت ازروشی بود که در مقاله ها استفاده شده و سعی کردیم به صورت جامع تر وساختاری عنوان یافته و منسجم، به نقد و بررسی ترجمه ایشان بپردازیم .

 

1-8 اهداف پژوهش

خداوند پیام هدایتش را در قالب وحی و به زبان عربی بر پیامبر خاتم حضرت محمد (ص )نازل کرد. برای برخورداری بیشتر و عمیق تر از پیام هدایت قرآن به تفسیر و ترجمه آن نیازمندیم و یکی از نزدیکترین و عمومی ترین و مناسب ترین راهها برای آشنایی با قرآن ,استفاده از ترجمه قرآن است ؛به طوری که می توان در مدت زمان بسیار کمتری در مقایسه با تفسیر قرآن با سطحی و مرتبه ای از معارف قرآن آشنا شد و از آن بهره گرفت. در عین حال که این روش دشواری و لغزشگاه های خاص خود را نیز دارد.لذا هرچه میزان ترجمه دقیق تر و روان تر باشد به همان میزان بهره مندی مخاطبان از هدایت قرآن افزون تر خواهد گشت .از آنجا که نقد در هر رشته ای باعث پویایی در آن رشته می شود نقد ترجمه های قرآن, یکی از راه های دستیابی به ترجمه دقیق آن است زیرا همان طور که پیش از این گفتیم چون مترجم می داند که اثرش مورد نقد قرار می گیرد لذا دقت و وسواس بیشتری در کار خود می دهد واین امر باعث رشد و تعالی ترجمه می شود؛ لذا ضرورت بحث از نقد ترجمه برای ما آشکار می گردد.

 

1-9نوآوری ها

پیش از این گفتیم که در سال های واپسین بعد از انقلاب ترجمه قرآن رو فزونی نهاد؛ که همزمان و همسوی این ترجمه ها بررسی نقد و ارزیابی و تحلیل ترجمه ها نیز مورد توجه قرار گرفته است که تقریبا با هر ترجمه ای نقدی نیز بر آن نوشته می شد؛ اما این نقد ها بیشتر قالب مقاله بود و کمتر نقدی در قالب پایان نامه عرضه شده است ونوشتن نقد ترجمه در ساختار پایان نامه , تقریبا کار نو و جدیدی در این زمینه محسوب می شود .

 

1-10 روش تحقیق

کتابخانه و اسناد مکتوب که بخشی از آن در قالب نرم افزارهای مختلف و متنوع تولید شده و در دسترس است. بالطبع به دلیل دسترسی آسان به این نرم افزارها و اطلاعات فراوانتری که در مدت زمان کوتاه می توان از این افزارها می توان به دست آورد به نحو شایسته و حداکثری از این نرم افزارها نیز نهایت استفاده را خواهیم برد.

 

1-11 واژه شناسی مفاهیم کلیدی

واژه شناسی نقد

واژه نویسان برای واژه نقد، معانی بسیاری نقل کرده اند که پاره ای از آن ها بسیار خاص و پاره‌ای دیگر، عام تر است از میان معانی نقد به برخی اشاره می کنیم :

1-دادو ستد درهم ^[1]

2-نوک زدن پرندگان به چیزی و سوراخ کردن آن^[2]

3-نیش زدن مار^[3]

4-خیره نگریستن به چیزی و چشم بر نداشتن از آن بی آنکه کسی متوجه باشد و به تعبیر امروزی دزدیده نگاه کردن ^[4]

5- ارزیابی و سنجش مسکوکات و جدا کردن سره از ناسره ^[5]

6- مناقشه و مته به خشخاش گذاشتن ^[6]

از میان معانی گفته شده سه معنای پول رایج ،ارزیابی و خرده گیری به هم وابسته اند و بسیاری از معانی دیگر نیز از آن ها زائیده شده است، به این ترتیب که در گذشته پولی که در میان مردم رواج داشت و به آن نقد می گفتند از جنس طلا و نقره بود؛ وجود این سکه ها این امکان را برای متقلبان فراهم می کرد که در آن دست کاری کنند و سکه های جعلی را وارد بازار کنند ؛این جعل چنان ماهرانه بود که در ظاهر نمی شد سکه های جعلی را از اصلی باز شناخت ؛ برای حل این مشکل کسانی پیدا شدند که تخصصشان شناخت سکه های اصلی از بدلی بود که اینان نقاد نام گرفتند و کاری که انجام می شد نقد نامیده می شد. لازمه نقد این بود که با نگاهی بد بینانه و عیب جویانه، سکه ها را بررسی کند ؛ البته این نوع نقادی نوعی بار منفی داشت ، که با خرده گیری همراه بود؛ به تدریج این بار عاطفی منفی یکی از معانی مستقل نقد شد تا اینکه معنی سوم نقد که خرده گیری و عیب جویی و نکته سنجی بود پدیدار گشت و دیگر لازم نبود که بر سکه باشد بلکه شامل هر نوع گفتار و رفتار نیز می شد و افراد را همچون اشیاء، در بر می گرفت ؛ بعد ها کم کم رشته تخصصی در حوزه نقد پدید امد مثل نقد ادبی ،فلسفی ،تاریخی و....در اینجا منظور ما از نقد همین نوع اخیر آن است بنابراین منظور از نقد ترجمه ی قرآن یعنی :

 

بررسی، ارزشیابی و بیان نقاط ضعف ترجمه ی قرآن از جنبه‌های مختلف آن

اشتقاق و ريشه‏يابى واژه ترجمه‏

اصحاب معاجم ديدگاه هاى گوناگونى راجع به ريشه واژه «ترجمه» ارائه كرده‏اند برخى ريشه آن را عربى مى‏دانند، اين گروه بر سه دسته‏اند:

الف- برخى مانند فيّومى از «ترجم» كه چهار حرفى است دانسته‏اند.^[7]

ب- جمعى چون ابن منظور ترجمان را هم در ماده «رجم» و هم در ماده «ترجم» آورده‏اند^[8]

ج- لغت شناس شهير قرآن راغب اصفهانى در ريشه اين واژه مى‏گويد:

يستعار الرجم للرمى و التوهم و للشتم و التوهم‏ راغب آن را از ماده «رجم» مى‏داند، و مى‏گويد واژه "رجم" يعنى سنگ انداختن به طور استعاره درباره گمان بد بردن به كسى يا توهم و پندار و يا ناسزاگويى و طرد كردن بكار رفته است.^[9]

گروه ديگر از لغويين واژه ترجمه را غير عربى مى‏دانند منتها در اينكه از چه زبانى به فرهنگ عربى راه يا فته است اختلاف کرده اند. برخى چون مرحوم دهخدا آن را از« ترزبان » فارسی می داند و می گوید «ترجمان »کسی است که کلام دو شخص متغایر السان را به یکدیگر بفهماند.^[10]

برخى احتمال داده‏اند كه«ترجمه»معرب و ریشه ی اصلی آن از لغت کلدانی است که در آن لغت به معنای «افکندن »به کار می رود.^[11]

تحليل و ارزيابى نظرات اهل لغت درباره واژه ترجمه‏

عده‏اى واژه ترجمه را از ماده «رجم» مى‏دانند. رجم با چنين مفهومى از اين جهت ممكن است با مفهوم متعارف ترجمه تناسب داشته باشد چون ترجمه نسبت به متن اصلى ،گفتارى است آميخته به گمان‏.[12] ‏ «وَ يَقُولُونَ خَمْسَةٌ سادِسُهُمْ كَلْبُهُمْ رَجْماً بِالْغَيْبِ‏ مى‏گويند»(کهف/12) (اصحاب كهف» پنج تن بودند كه ششمين آنها سگشان بود و اين سخن را بر سبيل گمان (و بدون علم و يقين) بر زبان مى‏رانند» اما معناى شايع رجم كه سنگ پرانى است، شايد از اين جهت باشد كه پرتاب سنگ مانند ترجمه القاء كننده پيام غضب يا تنفّر يا اخطار و ساير مفاهيم قراردادى از شخصى به شخصى و يا از قومى به قوم ديگر است.

اما بنابر گفته كسانى كه ترجمه را مأخوذ از واژه «ترجمان» عربى مى‏دانند بايد تاء ترجمه را اصلى و آن را از باب «فعلله» يعنى رباعى مجرد بدانيم و بنابراين نمى‏تواند ريشه در ماده «رجم» كه ثلاثى مجرد است داشته باشد.

از ظاهر گفتار ابن منظور و ساير فرهنگ نويسان چنين بر مى‏آيد كه ترجمه و يا ترجمان واژه‏اى عربى است. وى در ماده «ترجم» مى‏نويسد «التّرجمان و الترجمان يعنى تفسير كننده لسان» چنان كه طبرى و زمخشرى ترجمه‏ها را به منظور بيان و تفسير به كار برده‏اند.^[13]

 

[1] فراهیدی ,خلیل ابن احمد ,العین ,انتشارات هجرت,چاپ دوم ,1410قمری ,ج5,ص119

[2] ابن منظور,محمد ابن مکرم,لسان العرب ,انتشارات صادر ,چاپ سوم ,1414ق,ج3,ص426

[3] همان

[4] العین,ج5,ص119

[5] لسان العرب,ج3,ص426

[6] همان ,425

[7] فیومی,احمدابن محمد ،مصباح المنیر،,ج2,ص74

[8] لسان العرب ,ص66و229

[9] راغب اصفهانی ,حسین ابن محمد,مفردات فی غریب القران ,انتشارات دار العلم ,چاپ اول ,ج1,ص345

[10] دهخدا،علی اکبر،لغت نامه دهخدا،تهران،انتشارات دانشگاه تهران،چاپ دوم،1377ش،ج5،ص6608

[11]رامیار,محمد ,تاریخ قرآن ,انتشارات امیر کبیر ,چاپ سوم ,1369ش,ص164

[12] طبرسی ,فضل ابن حسن ,تفسیر جوامع الجامع و فراهیدی ,خلیل ابن احمد ,العین ,انتشارات هجرت,چاپ دوم ,1410قمری ,ج5,ص119

[13]رامیار،محمود، تاریخ قران رامیار ،تهران،امیر کبیر،چاپ دوم،1362ش،ص647