فهرست مطالب

مقدمه

فصل اول : وضعيت منطقه كردستان در اواخر جنگ جهاني دوم

الف – ورود روسها به منطقه

ب – تكاپوهاي كردها

فصل دوم : كومله ژ . ك (ژيانده نه وي كردستان)

الف – شكل گيري كومله ژ . ك

ب – ورود قاضي محمد به كومله

ج – واقعه شهرباني مهاباد

د – معرفي قاضي محمد

ذ – فعاليتهاي شوروي در منطقه و ارتباط آن با كومله

فصل سوم : حزي دمكرات

الف – فرآيند شكل گيري حزب دمكرات

ب – تأسيس حزب و اهداف آن

ج – ورود بارزانيها به ايران و اعلام جمهوري

فصل چهارم : يكسال حكومت كردستان

الف – اقدامات و فعاليتهاي جمهوري كردستان در منطقه

ب – مناسبات و روابط فرقه دمكرات كردستان و آذربايجان

فصل پنجم : الف – علل و عوامل فروپاشي جمهوري كردستان

1- عوامل داخلي

2- عوامل خارجي

ب – ورود نيروهاي دولت مركزي به منطقه و تسليم شدن قاضي محمد

ج- محاكمه قاضي محمد

د – اتهامات قاضي محمد

ذ – دفاعيات قاضي محمد

نتيجه گيري

منابع و

مقدمه :

منطقه كردستان به دليل وجود اقليت قومي مذهبي در آن همواره در دوره‌هاي مختلف تاريخي تحولات آن مهم بوده است منتهي كمتر به آن توجه شده است هدف از انجام اين تحقيق شناخت بيشتر حوادث اين منطقه بوده البته فقط در يك مدت كوتاه، در تاريخ معاصر منتهي در اين برهه زماني هم، اين كار بسيار ناقص بوده و شامل كليه جوانب نمي‌باشد چون در اين تحقيق بيشتر به بررسي جنبه‌هاي از شخصيت و فعاليت قاضي محمد توجه شده است اما در طي آن سعي شده كه از كليه جرياناتي كه قاضي محمد در آنها نقشي داشته مطالبي بيان شود. ابتدا سعي شده پيشينة پژوهش حاضر به دست آيد، نتايجي كه كسب شد بدين شكل بود كه دو پايان نامه در مورد جمهوري كردستان نوشته شده كه يكي از پايان‌نامه‌ها در دانشگاه تربيت مدرس مي‌باشد و به كوشش آقاي مولودي دربارة تحليل جامعه شناختي جمهوري كردستان نوشته شده است و پايان نامه‌اي ديگر كه آقاي سجادي با عنوان جمهوري كردستان نوشته در دانشگاه شهيد بهشتي كه طي اين پايان نامه به بررسي پديده ناسيوناسيم كرد پرداخته‌اند. و در اين پژوهش سعي شده است با يك رويكرد جديد و آن هم، نقش رهبري قاضي محمد در موضوع بررسي شود اكثر كتابهاي كه به زبان فارسي در مورد اين موضوع در دسترس است بسيار مختصر در مورد موضوع بحث نموده‌اند ولي در عين حال تعدادي از اين كتابها با تزئيني و بيطرفانه حوادث را نقل نموده‌اند از جمله كتابي كه جديداً (يك سال پيش) منتشر شده است به نام هويت تاريخي و مشكلات مردم كرد چون خود نويسنده كتاب درزمان جمهوري كردستان در مهاباد و دانش آموز سال دوم دبيرستان بوده است اگر چه اطلاعات بسيار مختصر ولي اطلاعات موثقي را ارائه مي‌دهد و بيشتر كتابهاي نوشته شده ديگر هم به زبان انگليسي است كه تعدادي به فارسي ترجمه شده است.

بعضي از كتابهاي مورد استفاده مثل چيشتي مجبور كه خاطرات سرافكندي است وي خودش عضو حزب بوده و از نزديك جريانات را ديده و بسيار سودمند است و همچنين كتاب درك كينان كه از سرهنگهاي ارتش بريتانيا در عراق بوده در فاصلهاي سالهاي جنگ دوم جواني و از نزديك با كردها آشنايي داشته است، مطالعه اين كتابها كمك بزرگي براي ارائه اين تحقيق نموده است. و از منابع اصلي اين موضوع مي‌باشند.

الف – ورود روسها به منطقه

در جريان جنگ جهاني دوم، سپتامبر 1941، نيروهاي شوروي و انگليس به سمت ايران حمله آوردند با اشغال ايران به وسيله اين نيروها حكومت استبدادي رضاخان برافتاد و سربازان ارتش او پراكنده شدند در اين شرايط سراسر مناطق ايران به اشغال متفقين درآمد و از جمله منطقه غربي كشور و به ويژه دو استان آذربايجان و كردستان به دليل همسايه بودن با شوروي تحت سلطه نيروهاي شوروي درآمد.

در چنين شرايطي كه از اقتدار حكومت مركزي در منطقه كاسته شده بود مردمان منطقه به فكر دادخواهي در برابر ستم‌هاي چندين ساله رژيم پهلوي افتادند و روحية ناسيوناليستي مردم منطقه به منصة ظهور رسيد و قبايل كردي كه در كوهستانهاي مرز عراق و تركيه يعني در شمال از ماكو، در ساية آرارات، تا قصر شيرين واقع بر شاهراه كرمانشاه بغداد مي‌زيستند. در صدد برآمدند از اين فرصت استفاده نمايند.

روسها به رؤساي اين عشاير اجازه دادند امور خود را با استقلال اداره كنند و از آنها جز اين نمي‌خواستند كه امنيت منطقه را حفظ كنند و غلةمورد نياز ارتش سرخ را تأمين كنند.

ب – تكاپوي كردها

در حاشية جنوبي كردستان، نزديك شاهراه كرمانشاه – بغداد، كه يكي از پيوندگاههاي تداركاتي بين متفقين غربي و اتحاد شوروي قبايل كرد توانستند از نو استقلال عمل خود را بازيابند. زيرا نيروهاي دولت ايران از اين منطقه گريخته بودند و آن را خالي گذاشته بودند. در آغاز اين حركتها از مريوان و كوههاي اورامان شروع شد كه محمود خان كاني ساناني حكومتي ناپايدار در آنجا تشكيل داده بود و پس از آن بانه بود كه در آنجا حسمه رشيد خان كه مدت زيادي به عراق تبعيد شده بود در بازگشت مجدد حكومتي تشكيل داده بود كه سردشت و سقز را هم شامل مي‌شد. كه اين دو دولت هر دو به وسيله نيروهاي مركزي هر دو را شكست دادند و به عراق راندند و در پاييز 1945 منطقه سقز و با نه و سردشت در اختيار نيروهاي دولتي قرار گرفت.

بدين ترتيب تنها منطقه رضائيه كه بزرگترين شهر اين منطقه ساوجيلاغ (مهاباد كنوني) است خالي از اقتداي دولت مركزي بود. [1]

فصل دوم : كومله ژ . ك (ژيانده نه وي كوردستان)

الف – شكل گيري كومله ژ . ك

در شرايطي كه جنگ‌ جهاني رو به اتمام بود عده‌اي از اهالي شهر مهاباد كه به گفته مك داول از افراد متوسط الحال از نظر مادي بوده و از اعيان و اشراف مهاباد نبودند در باغي پيرامون مهاباد بنام باغ‌ حاجي داوود بنيان جمعيتي را نهادند كه به كومله ژ . ك معروف شد.

فردي به نام عبدالرحمن ذبيحي كه فرزند يك خانوادة بازاري بود بعنوان رئيس كومله انتخاب شد. [2]

در اين جلسه شركت كنندگان بر لزوم ايجاد يك تشكيلات منسجم، آشنا نمودن مردم كرد به تاريخ و گذشته خود؛ لزوم همكاري با سازمانهاي عراقي و در رأس آنها حزب هيوا كه در آن جلسه نماينده‌اي از حزب هيوا هم حضور داشت تأكيد نمودند.[3]

در اين جلسه يك افسر عراقي بنام ميرحاج، نماينده حزب هيوا، يكي از گروههاي كرد ملي گراي عراق نيز حضور داشت كه پايگاه اصلي اين حزب در شهرهاي سليمانيه و كركوك بود.

و دو حزب كومله و هيوا همواره با همديگر در ارتباط بودند. حزب هيوا در تماسهاي بامليون مهاباد خواستار همياري آنها و تشكيل شعبه‌اي از اين حزب در مهاباد شده بود منتهي مليون‌ مهاباد چون حاضر به پذيرش تابعيت هيچ حزبي نبودند اين همكاري را قبول نكردند.[4] و حزب كومله و هيوا ساختار و ايدئولوژي متفاوتي داشتند ولي اين مسأله مانع همكاري آنها نمي‌شد.

كومله در سال 1944 با جنبش كرد تركيه هم ارتباط پيدا كرد در اوت 1944 هيأت نمايندگي كردهاي سه كشور (تركيه، ايران، عراق) در كوه دالامپر، آنجا كه سه كشور با هم تلاقي مي‌كنند، با هم ملاقاتي داشتند و پيمان بستند كه از منافع يكديگر حمايت كنند به اين ترتيب كومله در 25 شهريور سال 1321 با برگزاري اولين نشست خويش جنبة رسمي پيدا كرد منتهي اين حزب شيوه فعاليت محقي و پنهاني را انتخاب نمود به طوري كه درك كينان مي‌گويد: اعضاي اين حزب تازه تأسيس به صد تن محدود مي‌شد و در حوزه‌هاي محقي سازمان يافت، اين حوزه‌ها هر هفته دوبار تشكيل مي‌شدند و هرگز دوبار پياي در خانه‌اي واحد جلسه نمي‌كردند.

بنا به نوشته‌ي ويليام گردهمايي دوم كه با هدف تشكيل كميته مركزي برگزار شد در يكي از روزهاي آوريل 1943 م / فروردين 1322 ه . ش در كوه خداپرست نزديكي مهاباد تشكيل شد و در طي آن جلسه اعضاي كميته مركزي كومله ژ . ك برگزيده شدند.

در اين جلسه همچنين حاضرين اصولي را جهت چگونگي پذيرش اعضاي جديد تصويب كردند، اينكه هر فردي براي عضويت در كومله ژ . ك ابتدا بايستي در حمام غسل كند، آنگاه پيش سه نفر از اعضاي ژ . ك هفت بار مراسم تخليف را به جاي آورد و در برابر قرآن مجيد عضو جديد قسم به رعايت اصول زير مي‌خورد:

1- به ملت كرد خيانت نكند

2- براي خود مختاري كردستان مبارزه كند

3- هيچ سري از اسرار كومله را نه كتبي و نه شفاهي و نه به هيچ شكل ديگري فاش نكند.

4- تا پايان عمر همچنان عض كومله باقي ماند.

5- بدون اجازه كومله به عضويت هيچ حزب و تشكيلات ديگري در نيامده و جدا از آن سه نفر ديگري را نشناسد.

[1] - درك كينان، تاريخ مختصركرد، مترجم : ابراهيم يونس، تهران، مؤسسه انتشارات نگاه، 1376، ص 176

[2] - مك داول، تاريخ معاصر كرد، ترجمه ابراهيم يونس، تهران، پاييز، 1380، ص 407

[3] - درك كينان،

[4] - همان، ص 178 سيد محمد محمدي، نگاهي ديگر به جمعيت احياي كرد، بي جا، بي نا، بي تا، ص