مقدمه :

حمد و سپاس خدای متعال که در تمام مراحل زندگی لطف بی کرانش شامل حال من بوده و من را با رحمت خویش مورد لطف قرار داده است .

پس از گذشت اندک زمانی از خلقت انسان ، نیازهای مختلف او و طبع اجتماعی اش او را به سوی زندگی اجتماعی سوق داد .

و براساس منفعت طلبی که در افراد وجود دارد که انسان ها را به سوی جلب منفعت برای خود به حرکت وا می دارد . نتیجه ی این تحرک و منفعت طلبی جنگ و درگیری میان افراد می باشد که در این میان انسان هایی به فکر شیوه های جدید بودند تا از طریق آنها بدون برخورد فیزیکی برطرف مقابل خویش غلبه پیدا کنند .

برای عملی شدن این ایده با استفاده از شیوه های مختلفی مانند خدعه ، فریب و شایعه پراکنی توانستند روحیه ی دیگر انسان ها را تخریب کرده و افکار دیگران را مخدوش و مرعوب کنند .

امروزه به مجموعه اقداماتی که برای گسترش نفوذ و نتیجه افکار ملت ها و دولت ها به کار می رود جنگ روانی می گویند و این که در قبال این موضوع دیدگاه اسلام چه می باشد آیا این شیوه ها در سیره و روش پیامبر مشاهده شده و برخورد پیامبر ( ص ) با این گونه شیوه ها چه بوده در این تحقیق به آن پرداخته می شود .

در این فصل به مفهوم لغات و سابقه ی پژوهش و ضرورت و اهداف تحقیق پرداخته و آنها را مورد بررسی قرار می دهیم تا با فضای تحقیق آشنا شویم .

 

 

 

 

 

 

فصل اول

· مفهوم شناسي

· سابقه پژوهش

· ضرورت و اهميت

در اين فصل به مفهوم لغات و سابقه پژوهش و ضرورت و اهداف تحقيق پرداخته و آنها را مورد بررسي قرار مي دهيم تا با فضاي تحقيق آشنا شويم.

گفتار اول: مفهوم شناسی :

در این بخش سعی شده معانی واژه های مرتبط با موضوع از جهت لغت و اصطلاح بیان شود تا ارتباط کلام به سهولت برقرار گردد .

جنگ : معادل این کلمه در عربی « حرب » است که معانی زیر برای آن ذکر شده .

حرب یعنی ضد صلح[1] ، سلب کردن [2]، رزم[3] ، جمع حروب ، هلاک [4]، ناقض صلح و آرامش .

اصطلاحی : درگیری میان دو گروه در یک کشور که نتیجه اینها ویرانی و از بین رفتن نیروهای متخاصم و کشورهای درگیر جنگ و کشورهای بی طرف است . [5]

جنگ کشاکش و برخورد مسلحانه میان دو یا چند سو ، و در سیاست کشاکش و برخورد مسلحانه میان دو یا چند دولت ( جنگ خارجی ) یا در درون قلمرو یک دولت میان قدرت حاکم و قدرت های مدعی[6] ( جنگ داخلی )

روان : روح ، جان[7] ، روح انسانی [8]

جنگ روانی : معانی متفاوتی از آن ارائه شده است که عبارتند از :

جنگ روانی عبارت است از به کارگیری هر نوع وسیله ای به منظور تأثیر گذاری بر روحیه و رفتار یک گروه ، با هدف نظامی مشخص یا اینکه جنگ روانی یعنی استفاده برنامه ریزی شده دولت در اقدامات تبلیغاتی در زمان جنگ یا حالات فوق العاده که به منظور تأثیر گذاری بر نظرها ، احساسات ، موضع گیری ها و ... به گونه ای که به تحقق سیاست های دولت و اهداف آن کمک می کند . [9]

نگرش دیگری که در مورد جنگ روانی است این که : جنگ روانی طیف وسیعی از فعالیت ها نظیر ترور و خشونت سمبولیک ( به منظور ارعاب یا ترغیب مخالفان به تطبیق رفتار خود ) را در بر می‌گیرد.[10]

شایعه :

شایعه از ماده شیع که به معنی آشکار شدن[11] است ، می باشد و شیاع به معنی انتشار نیرومندی است[12] و شایعه خبری است که فاش شود ولی صحت وسقم آن معلوم نباشد . [13]

معنای اصطلاحی شایعه : برخی از کارشناسان تبلیغات گفته اند :

شایعه عبارت است از انتقال پیام یا خبری به طریق شفاهی ( رودررو ) که می تواند در اندک زمان سطح وسیعی از جامعه انتشار یابد بدون آنکه منبع آن شناخته شود و یا معلوم شود که از کجا سرچشمه گرفته است .[14]

شایعه دهان به دهان حکایت ها و اخبار غیر موثق است . این حکایات ها ابتدایی ترین نوع اخبار است و به همان اندازه که ابتدایی است ، ناقص و نادقیق نیز هست . [15]

تبلیغات :

تبلیغات از ریشه « بلغ » که عربی است و بلغ یعنی رسیدن به چیزی ، وقتی گفته می شود : « بلغت المکان » مراد این است که به آن مکان مشخص رسیدم .[16] معنای مذکور براساس این که تبلیغات ریشه اش عربی و از بلغ است ارائه شد ولی کسانی که تبلیغات را دارای ریشه لاتین می دانند معنی آن را پخش کردن ، منتشر ساختن و چیزی را شناساندن ذکر کردند . و در اصطلاح تبلیغات را به معنی تأثیر گذاری بر عقاید دیگران ، و هدف از آن را فراهم ساختن موجبات پیوستن بیش ترین شمار از افراد ، بر یک ایدئولوژی حزب یا نظام سیاسی و واداشتن آن ها بر قبول تعهد ، بیان کردند .[17]

تبلیغات کاربرد هدفدار هر یک از شکل های ارتباط جمعی و ملی است که با هدف تأثیر بر افکار و احساسات گروه های معین و با نیتی کلی و نظامی ، اقتصاد و یا سیاسی ، صورت گیرد . [18]

 

گفتار دوم: پیشینه پژوهش :

در این جا به این بحث پرداخته می شود که در مورد این موضوع از چه زمان بحث و بررسی انجام شده است . و این که انسان از چه زمانی به فکر استفاده از چنین ابزاری افتاده .

شاید بتوان گفت که نخستین سنگ بنای این فکر زمانی نهاده شده که انسانی در برخورد با انسان دیگر یا جانوران متوجه شد که می تواند علاوه بر قدرت فیزیکی از یک سری عوامل دیگر نظیر فریاد کشیدن ، حرکت های گمراه کننده و ... استفاده کند .

بنابراین جنگ روانی ، مضمونی است تازه برای اندیشه ای قدیمی که فرایند پر فراز و نشیب داشته است . هر چند که در سابقه تاریخی جنگ روانی اتفاق نظر وجود ندارد ولی نخستین کسی که به این موضوع پرداخته « سن تزو » اندیشمند برجسته نظامی چینی در پنج قرن قبل از میلاد می باشد و نخستین بار اصطلاح « جنگ روانی » توسط فولر ، تحلیل گر نظامی بریتانیا در سال 1920 به کار برده شد و به مرور زمان شیوه های آن بیشتر مورد استفاده واقع شد .

فولر در بحث پیرامون نتایجی که می توان از پیشرفت های تکنولوژی نظامی در جنگ جهانی اول گرفت ، ادعا می کند که وسایل سنتی جنگ ، ممکن است ، جای خود را به جنگ روانی ناب بدهد که در آن از سلاح استفاده نمی شود و به جای آن زایل کردن خرد انسانی ، مغشوش کردن هوش انسانی ، و مضمحل کردن حیات معنوی و اخلاقی یک ملت به وسیله نفوذ در اراده آن ها ، انجام می شود ، هر چند که مورد توجه محافل نظامی بریتانیا قرار نگرفت اما بیست سال بعد، اصطلاح « جنگ سیاسی » را برای توصیف اقدامات خود به کار بردند و در سال 1940 این اصطلاح وارد ادبیات آمریکا شد و در جنگ جهانی دوم به طور گسترده ای مورد استفاده قرار گرفت .

حال که به پیشینه ی جنگ روانی پرداختیم به معرفی چند کتاب و نقد آن ها می پردازیم :

1- عملیات و جنگ روانی نوشته ی رضا عاصف جلد 1 این کتاب که فصل اول و دوم آن بیشتر برای تحقیق در مورد جنگ روانی مورد استفاده قرار می گیرد که در مورد مفاهیم جنگ روانی ، انواع و اهداف آن می باشد .

این کتاب دارای پنج فصل می باشد . نقدهایی که بر این کتاب وارد است این است که در فهرست مطالب فصل بندی بدون مشخص کردن گفتارها انجام شده است . یعنی فقط در تیتر این کتاب از فصل اول یا دوم و ... نام برده شده است . این کتاب در فصل اول آن تاریخچه ای از جنگ روانی ارائه کرده است و در فصل دوم آن تعاریف و مفاهیم جنگ روانی و اجزاء و عناصر آن پرداخته و در فصل دوم آن به انواع و هدف های رفتاری پرداخته و در فصل چهارم اهداف جنگ روانی و مخاطب پژوهی پرداخته است و در فصل آخر به ابزار و وسایل و تجهیزات جنگ روانی پرداخته است .

2- کتاب تبلیغات در رسانه های ارتباط جمعی نوشته ی دکتر جیهان احمد رشتی و ترجمه ی عبدالجلیل شری زاده این کتاب دارای 8 فصل بوده كه فصل اول و فصل 8 آن برای تحقیق مورد استفاده قرار می گیرد . این که در کتاب فهرست مطالب به صورت فصل بندی با بیان موضوع است از حسن کتاب می باشد اما اینکه در چند فصل فقط در مورد نازی ها سخن گفته شده و در مورد تبلیغات آن بحث شده از نقدهای بر این کتاب می باشد و اینکه در آخر کتاب فهرست منابع موجود نمی باشد .

در فصل اول این کتاب به مفهوم تبلیغات و تاریخچه و تعریف آن پرداخته شده در فصل دوم به تبلیغات در جنگ جهانی اول پرداخته و در فصل سوم : تبلیغات نازی ها در کشور خود و در فصل چهارم به تبلیغات خارجی نازی ها پرداخته و در فصل پنجم به تبلیغات نازی ها علیه شوروی و در فصل ششم به تبلیغات بریتانیا در جنگ جهانی دوم و فصل هفتم به تبلیغات آمریکا و در فصل آخر به مبحث جنگ روانی پرداخته شده است .

گفتار سوم: ضرورت و اهداف :

جنگ روانی پدیده ای است که انسان ها به نوعی در کنار جنگ فیزیکی با آن روبرو هستند و دارای قدمتی بر درازای خلقت بشر است ولی پیوسته این خلاء وجود داشته دارد که انسان ها برای چاره جویی در برابر این پدیده و به کارگیری صحیح و مقابله با استفاده نابجای آن بر انبیاء و اولیای الهی یا مراجعه نکرده و یا به ندرت افراد اندکی به آن مراجعه داشته اند .

و در مورد ضرورت علمی تحقیق باعث افزایش علم نگارنده می شود . ضرورت عملی با بیان شیوه‌های جنگ روانی راهکار روشنی در برابر آن برای افراد بیان گردیده و از افتادن در حوادث ناگوار جلوگیری می شود .

ضرورت اجتماعی : این که در اجتماع دشمنان با استفاده از این شیوه های جنگ روانی باعث تخریب افکار مردم می شوند شناخت راهکارها می تواند مقابله ای با این عمل آنان باشد که مردم را از افتادن در مشکلات نجات دهد .

ابتدا ماهیت جنگ روانی و توانایی ها و محدودیت ها و تاریخچه به کارگیری از آن و اهداف و ابزارها و شیوه های آن بررسی می شود و به تعریفی از سیره نبوی پرداخته و سیره های گوناگون پیامبر از جمله سیره سیاسی و نظامی ، فرهنگی و اخلاقی بررسی می شود و نمونه هایی از سیره نبوی که همراه با جنگ روانی بود نیز پرداخته می شود . در مرحله ی بعد ابزارها و شیوه های جنگ روانی ارزیابی می شود که شیوه های جنگ روانی تبلیغات ، شبهه ، شایعه می شود و در آخر به مسئله اساسی که همان راهکارهای پیامبر در قبال جنگ های روانی می باشد پرداخته می شود که این راهکارها در جنگ بدر ، احد ، احزاب و فتح مکه بررسی می شود .

 

 

 

 

 

فصل دوم

· تبیین جنگ روانی و سیره نبوی

 

 

گفتار اول: تببین جنگ روانی

جنگ روانی از واژه هایی است که از مدت ها پیش در فضای اجتماعی امروز رایج شده این واژه کمابیش مفاهیم وجودی خود را متبادر می کند ولی در این بحث برای آشنایی بیشتر با این واژه به ماهیت آن پرداخته و آن را بیشتر مورد بررسی قرار می دهیم و این که جنگ روانی اقدامی غیر فیزیکی علیه دشمنان برای تضعیف روحیه ی آنان می باشد .

و این که هدف آن تسلیم شدن دشمنان می باشد که این تسلیم شدن دشمن بستگی به اقدامات مناسب می باشد و این اقدامات مربوط به گذشته نیز می شود و هدف اصلی آن القای غم ، ایجاد یأس و ناامیدی ، ایجاد رعب و وحشت می باشد و از ابزارهایی چون فریب ، مبالغه ، تحذیر و تشجیع و ... استفاده می کنند .

ماهیت جنگ روانی :

وقتی تبلیغات به کمک عملیات نظامی در زمان جنگ چه به صورت تاکتیکی و چه استراتژیک به کار گرفته شود ، اصطلاحاً به آن جنگ روانی می گویند . این اصطلاح در صورتی که برای تحقق هدف های سیاسی خصمانه بدون توسل به جنگ به کار گرفته شود ، به آن در زمان صلح نیز جنگ روانی اطلاق می گردد . عموماً چنین تصور می شود که رنگ کردن چهره توسط سرخپوستان و فریاد زدن در جنگ به وسیله سربازان رومی ، از قدیمی ترین شیوه های جنگ روانی به شمار می رفته .

اما در حال حاضر ، جنگ روانی را تلاشی برای هماهنگی عملکرد رهبران ، تصمیمات سیاسی ، نظامی و اقتصادی آنان با بهره گیری از اصول روان شناسان می دانند که مبتنی بر انجام بررسی های علمی انگیزه های انسانی باشد بنابراین نه تنها جنگ روانی چیزی فراتر از تبلیغات صرف بوده بلکه در واقع تبلیغاتی مرتبط و هماهنگ با راهکارها و طرح های وضع شده در زمینه های سیاسی ، اقتصادی و نظامی بوده است . هدف های دفاعی آنان ، تلاش برای حمایت سربازان و شهروندان خود از تبلیغات دشمن بوده است .

هدف دیگر جنگ روانی ، جلوگیری از پیوستن کشورهای بی طرف به دشمن و ترغیب متحدان به جنگ می باشد . در جنگ روانی باید دانست که لشکر دشمن فقط زمانی تسلیم خواهد شد که عملاً توانایی ایستادگی را نداشته باشد اما تعداد افراد مفقود در جنگ و تجهیزاتی که نابود می شوند تا ارتش در بی فایده بودن مقاومت تصمیم بگیرد ، از مسائل نسبی است که می تواند از جنگ روانی متأثر شود ، به این که با شایعه و اعمال مانند آن بر دشمن بقبولانند و وانمود نمایند که آنها تجهیزات کمی دارند یا افرادشان توان مقابله ندارند که در این صورت دشمن تصمیم به عقب نشینی می گیرد .

جنگ روانی به شناخت این واقعیت مبتنی است که پیروزی در جنگ های نظامی سبب تضعیف بیشتر روحیه ی دشمن می شود ، همچنین به آگاهی از این مطالب می انجامد که ، فریاد سربازان هنگام شلیک گلوله ها ، سبب نابودی بیشتر تجهیزات مادی نمی شود ، بلکه اراده ی مقاومت دشمن را تضعیف می کند هر اندازه که فریب های روانی مؤثر نظامی افزایش یابد ، عملیات نظامی موفق تر شده و مبارزه‌ی تبلیغاتی تقویت می شود .

در جنگ ، هر حکومتی نیاز شدید به همکاری مردم خود دارد ، بنابراین مبارزه ی تبلیغاتی در تمامی سطوح جامعه انجام می گیرد . بدین ترتیب پیام هایی برای سیاستمداران ، نظامیان و شهروندان عادی ارسال می شود ، چون هنگام وقوع هر نبردی ، همه افراد جامعه شرکت می کنند . پس در چنین نبردی پیروزی کامل بستگی به قدرت نظامی و قدرت تولید کشور دارد .

جنگ سیاسی یا روانی بر یک سری عملیات سازمان یافته متکی است که هدف آن ، تعیین آرا و اندیشه ها ، نه تنها در دولت ، بلکه حتی میان مردمی است که دولت ها نیاز به پشتیبانی آنان دارد ، به همین دلیل ، جنگ روانی عملیاتی دراز مدت بوده که نیاز به ده ها سال تلاش مستمر و فشرده دارد .

جنگ روانی پیش درآمد عملیات نظامی بوده و هدف آن تضعیف روحیه آرمانی سربازان دشمن است . در جنگ روانی کوشش می شود و طرح ها و نیات دشمن با شکست مواجه شود ، آنها را به انجام کارهایی وادار سازند که فراتر از توانایی آنها باشد ، همچنین سعی در تغییر تمایلات دشمن و تضعیف روحیه ی آنان دارد .

عملیات روانی برای ایجاد مخالفت ، دودستگی ، تردید و سرگردانی و هموار ساختن راه برای لشکریان رخ می دهد . بدین ترتیب ، جنگ خصمانه با سلاح فکری و عاطفی برای نابودی روحیه ی مقاومت سربازان ، مردم ، دولت متخاصم و تضعیف موقعیت دشمن از دید کشورهای بی طرف آغاز می‌شود. [19]

توانایی ها و محدودیت های جنگ روانی :

توانایی های عملیات روانی عبارتند از :

آگاه کردن مخاطبان در مناطق دور افتاده ، غلبه بر سانسور ، بی سوادی یا قطع سیستم های ارتباطی، به عبارت دیگر با جنگ روانی می توان اطلاعاتی را که از طریق سانسور به اطلاع مردم نمی رسد به گونه ای به گوش آنان رساند .

ارائه راهنمایی و اطمینان بخشیدن به مخاطب های پراکنده و غیر منسجم ، با دادن راهنمایی و حق جلوه دادن خود و اعلام پیروزی و مقاومت نیروهای خودی بر مخاطبان اطمینان ببخشم و از این طریق از فرار و اضطراب مردم جلوگیری شود .

هدف قرار دادن مخالفان به منظور تقلیل روحیه یا کاهش اراده معطوف به مقاومت ، با شیوه های جنگ روانی می توان مخاطبان دشمن را فریب داد و روحیه ی مقاومت را از آن ها گرفت و به جای آن روحیه ی افراد خود را تقویت کرد .

تقویت روحیه رزمندگان در نبردهای سخت ، بهره برداری از تفاوت های قومی ، فرهنگی ، مذهبی ، اقتصادی که این نوع بهره برداری باعث اختلافات داخلی و ضعیف شدن اداره کشور دشمن می گردد .

ارائه راه های جایگزین منازعه به مخاطبان مخالف ، تأثیر بر حمایت های محلی از شورشیان، حمایت از عملیات فریب، ارائه تصویر مطلوبی از اقدامات در راستای منافع ملی ، استفاده از ارتباطات رودرو ، افرادی با روابط عمومی قومی ، رسانه های جمعی و توسل به هر گونه اقدام عملی برای تأثیر گذاشتن بر رفتار مخاطب مورد نظر .

محدودیت های عملیات روانی نیز عبارتند از :

عدم دسترسی به امکانات عملیات روانی پیش از استقرار نیرو یعنی تا زمانی که امکانات فراهم شوند و نیرو استقرار پیدا کنند تا آن زمان دسترسی به اطلاعات ممکن نیست .

اطلاعات ناکافی در زمینه عملیات روانی طی فرایند طرح ریزی ، در دسترس نبودن اطلاعات دقیق و کافی ، اینکه برای برنامه ریزی در عملیات روانی نیاز به اطلاعات دقیق می باشد تا عملیات به موفقیت برسد اما این اطلاعات ناکافی بوده و گاهی هم دقیق نیست .

موانعی که دسترسی به اطلاعات لازم برای ارزیابی کارایی عملیات روانی محدود می کند فقدان کادر با تجربه و ماهر است و عدم دسترسی به مخاطب بالقوه . که اگر کادر با تجربه باشند می توانند راهکارهای درستی در استفاده از عملیات روانی به کار گیرند و اگر مخاطب توانایی فهم و درک آن را نداشته باشد تأثیر چندانی این عملیات نخواهد داشت.[20]

باستان شناسی ( تاریخچه ) :

بحثی که در این جا مطرح است در مورد شیوه های مبارزه ای که در گذشته مورد استفاده بوده و امروزه از آن به عملیات روانی یاد می کنند که نشان می دهد این عملکرد مربوط به عصر حاضر نمی باشد ، بلکه از ایام گذشته انسان ها برای پیشبرد اهداف خودشان از این عملیات استفاده می کردند هرچند در گذشته به این نام معروف نبوده .

لاین برگر سابقه ی این شیوه نبرد را در 1254 قبل از میلاد می داند و می گوید : « گیدئون » سرداری بود که با سریانیها می جنگید و با سپاه کوچکش که سیصد نفر بودند توانست لشکر چند هزار نفری را شکست دهد ؛ از آنجایی که در جنگ های این دوره هر صد جنگجو یک شیپورچی داشتند ، گیدئون به هر سیصد نفر سربازش یک شیپور داد تا بنوازند و دشمن ، این سپاه سیصد نفری را سی هزار نفر پنداشت و بر اثر فشار روانی ، این پندار روحیه ی مبارزه را از دست داد و این تضعیف روحیه باعث شکست آنها شد . بد نیست بدانیم سون تزوتئوریسین چین باستان کتابی به نام هنر جنگ دارد که در این اثر که آن را در قرن پنجم قبل از میلاد می نوشته مباحث ویژه ای را برای از بین بردن روحیه دشمن و غافلگیری آنها از طریق سروصدا و هیاهو مطرح کرد [21]

تزو از جنگجویان می خواهد تا با پرچم ها ، طبل ها و علامت های بسیار چشم و گوش دشمن را دچار اختلال کنند . [22]

کوتیلیا نویسنده هندی می نویسد :

منجمین و کیهان شناسان با توجه به حرکت اختران آسمانی باید چنان روحیه ای در نظامیان و لشکریان پادشاه به وجود آورند که فکر هر گونه احتمال شکستی را در ذهن آنان از بین ببرند و جای هیچ گونه شک و تردیدی در مورد پیروزی نهایی آنها باقی نگذارند . همچنین وی توصیه می نماید که عوامل محقی و امنیتی پادشاه باید به نحوی در سطوح مختلف ارتش دشمن نفوذ نموده و درباره شکست قریب الوقوع قوای آنها به شایعه پراکنی بپردازند و از این طریق سربازان خصم را توصیف کرده و در داخل خاک رقیب ، دسته ای را علیه دسته ای دیگر بشورانند ، تا از این طریق باعث پیروزی خود شوند.[23]

حالا به مطالعه تاریخ صدر اسلام پرداخته و آثار فشارهای روانی را در سپاه اسلام و کفر می بینیم . در جنگ احد قریش با طرح شایعه کشته شدن رسول اکرم ( ص ) روحیه سپاه اسلام را به شدت متأثر ساخت و موجبات شکست مسلمانان را در این جنگ فراهم کرد . همین فشار روانی با تاکتیک های ماهرانه پیامبر اکرم بر لشکریان کفر هم مستولی شد و اینکه در جنگ بدر فرار ابوسفیان که سالاری کاروان تجاری را بر عهده داشت و سخنان یکی از جاسوسان مبنی بر اینکه لشکریان مسلمان چنان
آماده ی جنگ هستند که هر آینه جنگ ما با آنها باعث شکست می شود ؛ که در مباحث آینده به آن می‌پردازیم ؛ تمام این عوامل باعث تضعیف روحیه ی آنها شد . [24]

در تاریخ نمونه های فراوانی از جنگ روانی را می بینیم ، عمروعاص مشاور عالی معاویه در آستانه پیروزی قطعی لشکریان امیر مؤمنان بر لشکر معاویه پیشنهاد می کند ؛ قرآنها بر فراز نیزه ها گذاشته شود و مسلمانان حکمیت قرآن را بپذیرند . این تاکتیک نه تنها سپاه امام علی ( ع ) را از جنگ باز می دارد بلکه اختلافی جدی ، در بین آنها بر جا می گذارد . [25]

از این نمونه های تاریخی که بگذریم ، در دوره معاصر نیز رشد و بالندگی تبلیغات روانی به موازات جنگ فیزیکی را شاهدیم . اصطلاح جنگ روانی در آلمان متولد شد ؛ آلمانیها که در جنگ جهانی اول شکست خورده بودند در جستجوی عوامل شکست خود برآمدند . آنها دریافتند که با وجود ابزار مدرن تسلیحاتی از اهرمهای تبلیغاتی بهره های شایانی نبرده اند .

هیتلر که خود در تهیيج احساسات و عواطف روانی آلمانیها بسیار ماهر بود وزارتخانه ای برای برنامه ریزی تبلیغاتی تأسیس کرد و ریاست آن را به فردی اعجوبه در تبلیغات سپرد که این از اهمیت این عملیات روانی خبرمی دهد .

در جنگ جهانی اول هواپیماهای آمریکایی میلیون ها اعلامیه را در بین جنگجویان آلمانی و اتریشی پخش کردند ؛ محتوای این اعلامیه ها نه تنها این جنگجویان را نسبت به ادامه مبارزه دچار تردید می کرد بلکه موجب شد آنها نسبت به افسران ارشد خود تعرض کنند ؛ ترس ، اغوا و تردید حاصل جنگ روانی آمریکا علیه آلمان و اتریش در جنگ جهانی اول بود .

 

[1]- ابن منظور ، لسان العرب ، مؤسسه تاریخ العربی ، بیروت ، ج 3 ، ص 99 .

[2]- احمد بن زکریا ، معجم المقاییس فی اللغه ، دار الفکر ، بیروت ، بی تا ، ص 258 .

[3]- دهخدا ، علی اکبر ، فرهنگ فارسی ، انتشارات دانشگاه تهران ، تهران ، 37 ، ج 1 ، ص 125 .

[4]- انیس ، ابراهیم و دیگران ، معجم الوسیط ، دفتر نشر فرهنگ اسلامی ، تهران ، 78 ، ج 1 و 2 ، ص 163 .

[5]- كحيل ، عبدالوهاب ، نگرشی بر جنگ روانی در اسلام ، ترجمه محمد تقی رهبر ، بنیاد بعثت ، تهران ، 74 ، ص 21

[6]- آشوری ، داریوش ، دانشنامه سیاسی ، انتشارات مروارید ، بی جا ، بی تا ، ص 115 .

[7]- عمید ، حسن ، فرهنگ عمید ، امیر کبیر ، تهران ، 63 ، ص 711 .

[8]- معین ، محمد ، فرهنگ معین ، انتشارات امیر کبیر ، تهران ، 71 ، ص 1681 .

[9]- صلاح نصر ، جنگ روانی ، ترجمه محمود حقیقت کاشانی ، سروش ، تهران ، 80 ، ص 4 و 83 .

[10]- داقرتی ، ویلیام ، تبلیغات و جنگ روانی ، ترجمه ی حسین حسینی ، چاپخانه مهر ، تهران ، 72 ، ص 2 .

[11]- قرشی ، علی اکبر ، قاموس قرآن ، دار الکتب اسلامیه ، تهران ، 76 ، ج 4 ، ص 95 .

[12]- راغب ، مفردات الفاظ القرآن ، دار القلم ، دمشق ، 1416 ه ، ص 470 .

[13]- دهخدا ، همان ، ص 191 .

[14]- نصر ، صلاح ، همان ، ص 45 .

[15]- مجموعه تبلیغات و جنگ روانی ، همان ، ص 46 .

[16]- احمد بن زکریا ، همان ، ص 155 .

[17]- صلاح نصر ، همان ، ص 22 .

[18]- همان ، ص 427 .

[19]- جیهان ، احمد رشتی ، تبلیغات در رسانه های ارتباط جمعی ، عبدالجلیل شری زاده ، معاونت فرهنگی سپاه اداره تبلیغات ، قم ، 83 ، صص 501 – 505 .

[20]- ابراهیمی خوسفی ، منصور و دیگران ، جنگ نرم ( 4 ) ، مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار ، تهران ، 86 ،
صص 25- 24

[21]- زیر نظر مدیریت مطالعات و برنامه ریزی دانشگاه امام حسین ، جنگ روانی ،دانشگاه امام حسین ، تهران ، 73 ، صص 18-17

[22]- همان

[23]- سبحانی ، جعفر ، فرازهایی از زندگی پیامبر اسلام ، مشعر ، تهران ، 73 ، ص 324 .

[24]- متفکر ، حسین ، جنگ روانی ، پژوهشکده تحقیقات اسلامی ، قم ، 83 ، ص 23 .

[25]- زیر نظر مدیریت مطالعات و برنامه ریزی دانشگاه امام حسین ، همان ، صص 24 – 22 .