فهرست مطالب

عنوان صفحه

چکیده. 1

مقدمه. 2

طرح مسئله. 3

ضرورت و اهميت موضوع. 3

فصل اول: دشمن شناسی از دیدگاه قرآن

صفات دشمنان از دیدگاه قرآن. 4

دشمن شناسی در روایات... 5

دشمن شناسي در نهج البلاغه. 5

معرفي دشمن يكي از اهداف اساسي معصومين(عليهم السلام)7

اصل مشابهت تاریخی اقوام. 7

واژه های کلیدی مرتبط با شناخت دشمن در قرآن. 8

انواع دشمن از نظر قرآن. 10

ویژگی های منافقان در قرآن. 13

سیاست اصولی دشمن برای مبارزه. 14

سیاست اصولی مبارزه با دشمن.. 16

فصل دوم: تاکتیک های دشمن

تاكتيكهاي دشمنان. 17

انجام فعاليتهاي سازماني و تشكيلاتي.. 18

استفاده ابزاري از چهره هاي مقبول. 21

ايجاد شبهه. 22

مكر و حيله. 24

تبليغات و جوسازي.. 25

ايجاد اختلاف و تفرقه در صف مسلمين (فیلم)26

فرصت طلبي.. 26

استفاده ابزاري از مقدسات... 27

منبع. 28

 

 

چکیده

در بحث «دشمن شناسی در قرآن» به جایگاه شناخت دشمن در قرآن پرداخته می شود و طی این شناخت به واژگانی برخورد می کنیم که شناخت دشمن را برای ما بهتر و راحت تر می نماید. در این نوشتار، بیان خواهیم کرد که اصل مطرح شده در قرآن در خصوص برخورد با دشمنان، یک اصل همیشگی و دائمی است و در تمام ادوار قابل استفاده است. در قرآن به انواع دشمنان و در واقع به مراتب دشمنی اشاره شده است. از این رو، هر دسته از دشمنان دارای خصوصیاتی منحصر به فرد می باشند و راهکارهای مبارزه مختص به خود دارند. پس برای مبارزه با آنها باید سیاست های اصولی خاصی را به کار گرفت و دچار افراط و تفریط نگردیم و تنها براساس موازین الهی عمل نماییم.

 

مقدمه

مقاله حاضر در باب دشمن شناسي و شيوه هاي معرفي و شناخت و نيز تقسيم بندي دشمنان فرد وجامعه اسلامي از منظر قران كريم نوشته خانم طیبه پوراوند مي باشد كه با اندكي تلخيص و تغيير در ذيل آورده مي شود :

شناخت دشمن نقش مهم و اساسی در رویارویی انسان با دشمنان دارد، چرا که،اگر توان انسان در رویارویی بسیار باشد ولی اطلاعات کافی را در دست نداشتهباشد شکست خواهد خورد، هر موجود زنده ای دشمن دارد و به میزان گستردگیوجود خود با دشمن بیشتری رو به رو است.

در قرآن به انواع دشمنان و در واقع به مراتب دشمنی اشاره شده است.

از این رو، هر دسته از دشمنان دارای خصوصیاتی منحصر به فرد می باشند وراهکارهای مبارزه مختص به خود دارند. پس برای مبارزه با آنها باید سیاستهای اصولی خاصی را به کار گرفت و دچار افراط و تفریط نگردیم و تنها براساس موازین الهی عمل نماییم.

نظر به این که قرآن هم جامعیت دارد و هم جاودانگی، در می یابیم که هیچ موضوع مهمی در راستای هدایت انسان نیست که در قرآن از آن صحبت نشده باشد به خصوص موضوع مهمی همچون ساختار جامعه اسلامی و عواملی که به طور مثبت یامنفی در ساختار آن موثر است. با تاملی دقیق در آیات در خواهیم یافت که تاچه اندازه قرآن کریم نسبت به «شناساندن دشمن» حساسیت نشان داده است; به طوری که بیش از هزار و پانصد آیه از آیات قرآن پیرامون دشمن شناسی است. این آیات، انواع دشمنان مومنان و نظام اسلامی، ابزار و شیوه های دشمن و راههای مقابله با آنان را به مسلمانان می آموزد.

 

طرح مسئله

با پيروزي انقلاب اسلامي، دشمنان اسلام بيش از پيش خود را براي مقابله با اسلام ناب آماده کردند. آنها همواره سعي نمودند تا از راه هاي گوناگون کيان و عظمت اسلام را متزلزل سازند; بنابراين براي دفاع از حريم اسلام و انقلاب اسلامي در مرحله اول بايد دشمن را شناسايي کرد و سپس با تاسي به اولياي الهي روش برخورد با آنان را آموخت; زيرا دشمن با چهره هاي گوناگون ظاهر مي شود و براي هر زماني بايد سلاحي متناسب با آن زمان را به کار گرفت.

سوال هايي که در خصوص بحث «دشمن شناسي» در قرآن مطرح است، اين است که آيا براي شناخت دشمن فقط بايد به لفظ «عدو» بسنده کرد و يا اين که الفاظ ديگري هم راهگشاي اين بحث است؟ آيا اصول بيان شده در قرآن در همه ادوار قابليت اجرايي دارد؟ و آيا دشمنان در قرآن معرفي
شده اند؟

 

ضرورت و اهميت موضوع

شناخت دشمن از ضروريات اوليه هر مبارزه است و از طريق آن مي توان بقاي خود و جامعه را تضمين كرد. در طول تاريخ جوامع, تمام شكست ها ناشي از بي توجهي به دشمن بوده است.

امروز, قدرت هاي بزرگ با ايجاد سازمان ها و تشكيلات اطلاعاتي و جاسوسي و اختصاص بودجه هاي كلان براي اين مراكز, تلاش مي كنند تا دشمنان بالقوه و بالفعل خود را شناسايي كنند و قبل از آنكه نقشه دشمنان كارساز شود آن ها را درهم شكنند. اين تشكيلات در تصميم گيري و برنامه ريزي هاي اساسي اين دولت ها نقش مهمي دارند.

در مكتب رهايي بخش اسلام نيز درباره شناخت دشمن, توصيه هاي فراوان شده است.

صفات دشمنان از دیدگاه قرآن

قرآن كریم نیز به شناخت دشمن، برای حفظ و سلامت جامعه سفارش كرده و در قالب داستان های عبرت آموز به معرفی دشمنان توحید در اشكال گوناگونی چون شیطان شناسی، منافق شناسی، طاغوت شناسی و كفار و مشركان اشاره می كند.

قرآن شناخت اهداف دشمنان اسلام و جامعه اسلامی را از حساس ترین وظایف مسلمانان عنوان می كند. مهمترین ویژگی دشمنان اسلام ازنظر قرآن، پیمان شكنی آن ها است. قرآن كریم در این زمینه می فرماید:«كیف وان یظهروا علیكم لایرقبوافیكم لا ولاذمه » چگونه (پیمان مشركان ارزشی دارد) درحالی كه اگر بر شما غالب شوند نه ملاحظه خویشاوندی با شما را می كنند و نه پیمانی را (پایبند هستند).

قرآن دشمنان اسلام را دارای خصلت های ناپسندی نظیر نژادپرستی، قانون شكنی، خوی استكباری و.. می داند. در آیه پنجم سوره حجر و در آیه 96 سوره بقره یكی از ویژگی های دشمنان اسلام دنیاپرستی عنوان شده است.

در آیه 54 سوره نساء و آیه 105 سوره بقره حسادت و بدخواهی یكی دیگر از خصلت های ناپسند دشمنان شمرده شده است.

همچنین در آیه 100 سوره اسراء و آیه 53 سوره نساء و آیه های 75 و 119سوره آل عمران و آیه 74 سوره نساء و آیه 175 سوره آل عمران و آیه 71 سوره طه و آیه 22 سوره انفال تنگ نظری، خیانت، خشم و كینه، شیطان صفتی، خود را قیم مردم دانستن، و بالاخره بی شعوری، از خصلت های ناپسند دشمنان اسلام محسوب شده است.

 

قرآن در جای دیگر خطر دشمن را چنین بیان می كند:

«اگر (دشمنان) بر شما دست یابند همچنان با شما دشمن اند و دستان شان (به زور) و زبان هایشان (به تبلیغات) به بدی به سوی شما باز است و دوست دارند كافر شوید و از ارزش های خویش دست بردارید.»

 

دشمن شناسی در روایات

همچنین درباره لزوم شناخت دشمن احادیث فراوانی از پیامبر اكرم(ص) و ائمه معصومین(ع) وجود دارد كه به پاره ای از آن ها اشاره می كنیم:

پیامبر(ص) درباره ضرورت شناخت دشمن می فرماید:

«ألا و ان أعقل الناس عبد عرف ربه فأطاعه و عرف عدوه فعصاه»

آگاه باشید، عاقل ترین مردم كسی است كه خدایش را بشناسد و از او پیروی كند، و دشمن را نیز بشناسد و آنگاه نافرمانیش نماید. در حدیثی دیگر پیامبر(ص) می فرماید:

«مردم اگر به ده چیز شناخت پیدا كنند، سعادت دنیا و آخرتشان تأمین است، كه یكی از آن امور شناخت ابلیس و یاورانش می باشد.»

 

دشمن شناسي در نهج البلاغه

حضرت علي(ع) در نهج البلاغه شناخت دشمن را رمز بينش معرفي مي كند و مي فرمايد:

واعلموا انكم لن تعرفوا الرشد, حتي تعرفوا الذي تركه ولن تإخذوا بميثاق الكتاب حتي تعرفوا الذي نقضه و لن تمسكوا به حتي تعرفوا الذي نبذه...;

((و بدانيد كه رشد نمي يابيد مگر كه ترك كنندگان آن را بشناسيد و هرگز به كتاب خدا چنگ نمي زنيد, مگر كه فرو فكننده آن را چنانكه بايد, شناخته باشيد.))

علي(ع) ماهيت دشمنان اسلام را چنين معرفي مي كند:

((به بالا دست خود نافرمان, به زير دست ستم كننده, و با ستمكار هم دست اند. ))

آن حضرت درباره مكر و حيله دشمن مي فرمايد:

((كن للعدو المكاتم إشد حذرا منك للعدو المبارز))

((از دشمن پنهان بيشتر از دشمن آشكار برحذر باش))

نيز در جاي ديگر به عدم غفلت از دشمن و پرهيز از كوچك شمردن آن سفارش كرده و مي فرمايد:

((لاتستصغرن عدوا و ان ضعف))

((هرگز دشمني را كوچك مشمار, هر چند ضعيف باشد)).

همچنين مي فرمايد:

((آفه القوي استضعاف الخصم))

((آفت قدرتمند ضعيف شمردن دشمن است.))

حضرت امام جواد(ع) نيز يكي از اركان مهم دفاع را شناخت دقيق دشمن مي داند و مي فرمايد:

((من لم يعرف الموارد اعتيه المصادر))

((كسي كه نقشه ها و مواضع كليدي دشمن را نشناسد, در رسيدن به هدف عاجز است)).

از اين احاديث و رهنمودها در مي يابيم, كه يكي از اساسي ترين عوامل پيروزي, شناخت دشمن است. بررسي انقلاب هاي توحيدي نشان مي دهد كه رهبران اين انقلاب ها براي ايجاد انقلاب در جامعه ابتدا چهره دشمنان را شناسايي و سپس مبارزات علني خود را شروع كردند.

 

معرفي دشمن يكي از اهداف اساسي معصومين(عليهم السلام)

پس از رحلت پيامبر(ص), اسلام واقعي از مسير اوليه اش منحرف و خلافت از خاندان پيامبر اسلام(ص) گرفته شد, از اين رو, از همان ابتدا, امامان شيعه تلاش خود را صرف شناسايي چهره دشمنان اسلام كردند. حضرت علي, امام حسن, امام حسين و ديگر ائمه(عليهم السلام) تلاش هاي زيادي در جهت معرفي دشمن به جامعه مسلمين انجام دادند و مهمترين رمز پيروزي آن ها, بويژه پيروزي نهضت حسيني در اين بود كه دشمن را به مردم معرفي كرده بودند. بي ترديد, مهمترين عامل در پيروزي انقلاب اسلامي ما نيز تإكيد حضرت امام(ره) برشناخت و معرفي دشمنان بوده است و در سايه اين شناخت انقلاب اسلامي به ثمر رسيد.

 

اصل مشابهت تاریخی اقوام

ممکن است کسی بپرسد که مورد خطاب قرآن تنها اقوام گذشته بودند که در عصر نزول قرآن تا پایان آن دوره زندگی می کرده اند نه نسل های آینده، در نتیجه قرآن برای همه عصرها و نسل ها سودمند و هدایت کننده نخواهد بود. برخی گمان می کنند که هیچ ارتباطی بین شگردهای دشمنان در گذشته با آن چه که امروز اتفاق می افتد وجود ندارد و شناسایی روش دشمنان اوایل اسلام که در قرآن بیان شده است سودی برای شناخت تاکتیک های کنونی دشمن ندارد چه این که فاصله گذشته و حال از هر جهت، از زمین تا آسمان است. ولی حقیقت آن است که این یک برداشت سطحی است، چون قرآن علاوه بر این که همه مسائل را بیان کرده، فراتاریخی هم می باشد و قاعده «جری» و «انطباق;» این که قرآن کتابی همگانی و همیشگی است و در غایب مانند حاضر جاری است و به آینده و گذشته مانند حال منطبق می باشد، مورد تایید و قبول همه می باشد و در واقع، این کتاب آسمانی، صفت و اصل مهم «مشابهت تاریخی اقوام» را به رسمیت می شناسد. آیات سوره های بقره: /۱۱۸ «و قال الذین لا یعلمون لولا یکلمنا الله او تاتینآ ءایه کذ لک قال الذین من قبلهم مثل…» مومنون/ ۴۴ و ۸۱، مومن/ ۵، سبا/ ۲۴ و قصص / ۵۸ بیانگر اصل «مشابهت تاریخی اقوام» می باشند. از مجموع این آیات در می یابیم راهکارهایی که در قرآن برای شناسایی و برخورد با دشمنان بیان شده در هر زمانی کاربرد و قابلیت اجرایی دارد و با استعانت از آیات قرآن می توانیم موضع گیری مناسب و عاقلانه ای در برابر دشمن داشته باشیم.

 

واژه های کلیدی مرتبط با شناخت دشمن در قرآن

الف) عدو:

در قاموس قرآن «عدو» به معنای دشمن است; آن هم دشمنی که هم در دل با انسان عداوت دارد و هم در ظاهر مطابق آن رفتار می کنند. به طور کلی، دو نوع دشمن وجود دارد: یکی آن که یک شخص به فرد دیگر عداوت دارد همراه با انگیزه عداوت و دشمنی. دیگری این که فرد با قصد و انگیزه عداوت نباشد بلکه دارای حالتی است که فرد مقابل از آن متاذی می شود.

 

ب) مکر:

به معنی خدعه و نیرنگ است. استاد مصطفی مراغی در تفسیر خود مکرر این گونه بیان کرده اند: «مکر در اصل تدبیر مخفی است که مکر شده را نسبت به آنچه که گمان نمی کرد می کشاند و غالبا در تدبیر سوء و ناپسند به کار می رود.»

ج) کید:

به مفهوم حیله و نیرنگ، فریب دادن و کوشش کردن است. از این جهت، به جنگ «کید» گفته می شود. کید در هیچ زمانی بدون تامل و اندیشیدن به کار گرفته نمی شود.

د) خدع:

به معنی فریب دادن و قصد بدی نسبت به دیگران داشتن است به گونه ای که از دید طرف مقابل پنهان باشد. مراغی در تفسیر این آیه «یخدعون الله و الذین ءامنوا…» می گوید تعبیر به «مخادعه» برای مبالغه است یا بیانگر تکرار و دوام «خدعه» و نیرنگ منافقان به مومنین است.

ه) نفاق:

به مفهوم مخفی کردن، کفر و تظاهر به ایمان است. منافق کسی است که با روش مرموز در جامعه نفوذ کند و از طریق دیگر فرار کند. علاوه بر واژه های فوق «کفر، ضلل، صد و بطانه» هم به بحث دشمن و شناخت دشمن در قرآن مرتبط می باشد، همه این واژه ها بیش از هزار بار در قرآن مطرح شده است که هر کدام از این واژه ها و مشتقات آن ها به نوعی به شناخت دشمن مرتبط است و از طریق این واژه ها، راه برای شناسایی دشمن هموارتر می گردد.

 

 

حال به بحث درباره انواع دشمن از نگاه قرآن می پردازیم:

انواع دشمن از نظر قرآن

1- دشمن ایمانی (شیطان و بعضی از همسران و فرزندان)

شیطان از ماده «شطن» به معنای فاصله گیرنده و دور شونده است، در لغت به هر موجود منحرف کننده، سرکش و اختلاف گر گفته می شود. شیطان با نام های ابلیس و خناس هم در قرآن مطرح شده، ابلیس از «بلس» به معنای مایوس شده و خناس به معنی پنهان شده و باز پس رفته می باشد. با تحلیل مفهومی از واژه شیطان و خناس در خواهیم یافت که این دشمن حالت تهاجمی دارد و فاصله گرفتن او مبنی بر واکنش آدمی است که با یاد خدا صورت می پذیرد.

قرآن به صراحت می فرماید: «ان الشیطن لکم عدو فاتخذوه عدوا…» این که شیطان دشمن آدمی است یک مطلب است و این که انسان باید متوجه باشد و با هوشیاری او را دشمن خویش بگیرد و در مقابل او ایستادگی و واکنش از خود نشان دهد، مطلب دیگری است. در بسیاری از آیات قرآن کریم از شیطان به عنوان دشمنی آشکار نام برده است.

خصوصیات شیطان یا مهارت های او در به اسارت کشیدن انسان عبارتند از: زینت بخشی اعمال در نظر انسان (انفال/ ۴۸، نحل/ ۶۳;) القای وسوسه (انعام/ ۱۲۱، اعراف/ ۲۰ – ۲۱، طه/ ۱۲۰;) تباه کردن و گسستن پیوندها (اسراء/ ۵۳;) راندن از پشت و زمامگیری از رو به رو (مجادله/ ۱۹;) دستور دادن به منکرها (حشر/۱۶، نور/ ۲۱٫)

با این اوصاف دریافتیم که دشمن ایمانی دشمنی جدی است که ما چه بخواهیم چه نخواهیم با این نوع دشمن دست به گریبانیم، پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) در این باره می فرمایند: «الا ان اعقل الناس عبد عرف ربه فاطاعه، و عرف عدوه فعصاه; آگاه باشید! خردمندترین مردم بنده ای است که پروردگارش را شناخته، فرمانش برد و دشمنش را شناخته، نافرمانی اش کند.»

 

2- دشمن خارجی – سیاسی (یهود، مشرک و کافر)

برخی یهودیان به نام های عبرانیان و اسرائیلی ها هم خوانده شده اند، در قرآن بیش از همه اقوام دیگر از بنی اسرائیل سخن گفته شده است و آن به علت شدت عناد و جهودشان نسبت به حق است، خداوند برای روشن و تبیین نمودن ابعاد دشمنی آنها با حق در آیات بسیاری از نعمت های مختلف الهی بر آن ها سخن گفته و سپس موضع آنها را در برابر این نعمت ها بیان کرده است که چگونه ناسپاس و بهانه جو هستند.

برخی از یهودیان ، آن قدر نیرنگ و توطئه از خود نشان داده که از حد و حصر خارج است. در همان روزهای پیدایش، آن قدر با پیامبر عظیم الشان خود کج روی و بدرفتاری کردند که چندین مرتبه برایشان عذاب نازل شد. در سوره مائده یهودیان به عنوان دشمن ترین دشمنان معرفی شده اند: «لتجدن اشد الناس عد وه للذین ءامنوا الیهود والذین اشرکوا…»

از مشرکان نیز در آیه ۸۲ سوره مائده به عنوان دشمن ترین دشمنان معرفی شده اند; چنان که کفار هم طبق آیات صریح قرآن کریم هرگز خیرخواه اهل حق نیستند (بقره/ ۱۰۵)، در راه خدا موانعی را برای باز ماندن مسلمانان از این راه ایجاد می کنند (انفال/ ۳۶)، سعی و تلاش می کنند که اهل حق را به کفر برگردانند (نساء/ ۸۹)، خیلی علاقه مند به غفلت مسلمانان می باشند (نساء/ ۱۰۲) و نهایت سعی و تلاش خود را برای نابودی حق دارند. طبق آیه ۵۶ از سوره کهف، به طور کلی در سه آیه از قرآن کریم کافران به عنوان دشمن نام برده شده اند: نساء/ ۱۰۱، ممتحنه/۱ و صف. /۱۴