1-1مقدمه

انسان به دليل امتيازات خاص خود نسبت به ساير جانداران از برتري خاصي برخوردار بوده، همچنين از توانايي هاي غير قابل وصفي برخوردار است كه برخي از آنها ذاتي و تعدادي اكتسابي اند.

انسان با كمك عوامل تربيت به شكوفايي استعدادهاي بالقوه خود و جهت دهي مناسب به آنها مي تواند به سرمايه اي بي بديل تبديل شده زندگي پر از رونق، اميد، نشاط، پويايي و توأم با سازندگي را براي خود و ديگران به طرزي شايسته بوجود آورد. (امیرحسینی،5،1383)

در اصطلاحات علمي و تربيتي شاكله انسان يعني ساختار، قالب، حالات و حركات و آنچه عادت اوست .اين حالات و عادات در فرد به صورت يك مركب و يك تركيب وجود دارد. مجموعه اين حالات و حركات ،ساختاري براي افراد مي سازد كه به واسطه آن از يكديگر باز شناخته مي شوند.

«قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلَى شَاكِلَتِهِ (اسراء/84) تو به خلق بگو هر كس بر حسب ذات و طبيعت خود عملي انجام خواهد داد »

اهميت شاکله در تربيت بسيار نمود دارد، زيرا زماني مي شود شخص را خوب تربيت كرد كه ابتدا بشود او را خوب شناخت كه ذيلاً به توضيح آن پرداخته مي شود.

شاكله انسان در زمان امروز و قديم و در فلسفه با دولغت ذكر مي شود: 1) هويت انسان يعني كيستي انسان و 2) ماهيت انسان به معني چيستي انسان.

راجع به هويت در انسان و در تبع آن شناخت شاكله بايد راجع به 10 مسأله مهم شناخت صورت گيرد.

1- دربارة ساختار زيستي، جسماني فرد

2- دربارة ذهن فرد از لحاظ هوش و عقل و حافظه و تخيل و تصور و استعداد

3- دربارة جنبه های عاطفي فرد شامل محبت و شجاعت و ...

4- دربارة هويت رواني فرد مثال با اراده بودن، خوش درك بودن، تعمق، ظرافت

5- دربارة هويت مرتبط به جنبه هاي عالي رشد كه فقط صفات خاص انسان و مابه التفاوت هاي او با حيوان است. مثل فطرت، وجدان، دفاع از شرف و اعتقادات، حقيقت دوستي

6- دربارة خط سياسي فرد مثلاً آيا صلح طلب است يا جنگ طلب

7- دربارة هويت اقتصادي فرد به عنوان مثال اين كه اهل بخشش است،‌ قانع است و...

8- دربارة هويت اجتماعي فرد مثلاً رفتارهاي اخلاقي در اجتماع

9- دربارة هويت فرهنگي فرد به طور مثال اهل علم و تحقيق بودن، اهل هنر بودن

10- دربارة هويت معنوي فرد مثلاً انسان با دين يا بي‌دين بودن.

اين ده بعد براي تربيت انسان بايد شناسايي شود (قائمی امیری،1385)

نكته مهم در امر تربيت آنست كه استعدادهاي موجود در فرد در حالت تعادل و توازن باشد يعني آن وقت انسان تربيت يافته است كه فقط به سوي يك استعداد گرايش پيدا نكند و استعدادهاي ديگرش را مهمل و معطل نگذارد و همه را در يك وضع متعادل و متوازن، همراه هم رشد دهد. همه هماهنگ با يكديگر رشد كنند و رشد هر كدام از اين ارزش ها به حد اعلي برسد (مطهری،41،1376)

البته بايد توجه داشت كه تربيت اين موجود انساني به دليل پيچيدگي هايي كه دارد خودبخود صورت نمي گيرد بلكه براي اقدام به امر تربيت او مي بايد برنامه ريزي اساسی و جدي از قبل طراحي نمود. قاعدتاً هر جامعه و هر مكتبي با توجه به مباني و ارزش هاي خود ممكن است ساختار خاصي را براي امر تربيت انسان جامعه خود تدوين نمايد.

در محتواي دين اسلام خصوصاً در قالب كتاب تربيتي قران، دقيقاً محورهاي اساسي مورد نياز در امر تربيت و مباني مربوط به هر يك و خطوط و چهارچوب ها مشخص گرديده است.

اين مكتب بر اساس پرورش استعدادها و نيروهاي انساني و بر اساس تنظيم آنهاست يعني كاري كه اين مكتب مي كند دو چيز است: يكي اين كه در راه شناخت استعدادهاي انساني و پرورش دادن آنها و نه ضعيف كردن آنها كوشش مي كند؛ دوم اين كه نظامي ميان استعدادهاي انساني برقرار نمايد كه چون انسان از يك نوع آزادي خاصي در طبيعت برخوردار است، در اثر اين نظام هيچگونه افراط و تفريطي حكمفرما نيست، يعني هر نيرويي، هر استعدادي حظ خويش را مي برد و به بقيه تجاوز نمي كند (مطهری،267،1374)

البته توافق مختصري بين مكتب تربيتي اسلام و مسير زندگيش با برخي از مكاتب تربيتي ديگر وجود دارد اما سپس از بررسي مطلب با حقيقت پايداري روبرو مي شويم كه بشريت در سراسر تاريخ خود هرگز نظامي بدين وسعت و جامعيت و همه جانبگي نشناخته است كه تمام امور مربوط به زندگي انسان و همه لحظاتش را در حيطه روش هاي جامع و دقيق خود قرار داده باشد و امتياز ديگرش اينست كه اين وسعت و همه جانبگي برگزار از وحدت راه و وحدت هدف منحرف نمي شود؛ و براي رسيدن راه‌هاي مختلفي انتخاب نمي كند كه هر يك به غايتي منتهي شده شخص را به جهتي سوق دهد و نيروي او را ميان كشمكش هاي گوناگون تلف كند. راه يكي است و هدف هم يكي. تمام پراكندگي‌هاي جان را گرفته، همبسته مي سازد و بر پاية يك هدف گردآوري مي كند.

1-2بیان مسأله

منابع احكام اسلام عبارتند از: 1- قران 2- سنت كه شامل گفتار و كردار معصومين و آنچه در حضور آنها گفته شده يا اجرا گرديده و مورد تأييد ايشان واقع شده است 3- اجماع 4- عقل (شریعتمداری،99،1380)

قران كريم از آغاز نزول تا به امروز همواره مورد توجه انديشمندان، زبدگان و متفكران بوده است. آنان از زواياي گوناگون به تدبر و تأمل در آن پرداخته و از اين رهگذر، آثار گرانقدري از خود به يادگار گذارده اند. (قرائتی،1384،مقدمه)

اگر با ديدي عميق، واقع بينانه و به دور از تعصب در قرآن بنگريم تمامي آيات به نحوي داراي مضامين تربيتي هستند و برخي از آيات شاهد روشني بر اين مدعا هستند.

«وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِّكُلِّ شَيْءٍ(نحل/89) و ما اين كتاب آسماني (قران) را بر تو نازل كردیم كه بيان همه چيز در آن است. »

از اين آيه به خوبي مي توان استدلال كرد كه در قران، بيان همه چيز هست ولي با توجه به اين نكته كه قران يك كتاب تربيت و انسان سازي است كه براي تكامل فرد و جامعه در همه جنبه هاي معنوي و مادي نازل شده است روشن مي شود كه منظور از همه چيز، تمام اموري است كه براي پيمودن اين راه لازم است، نه اين كه قران يك دايره المعارف بزرگ است كه تمام جزئيات علوم رياضي و جغرافيايي و شيمي و فيزيك وگياه شناسي و مانند آن در آن آمده است، هر چند قران يك دعوت كلي به كسب همه علوم و دانش ها كرده كه تمام دانش هاي ياد شده و غير آن در اين دعوت كلي جمع است، به علاوه گاهگاهي به تناسب بحث هاي توحيدي و تربيتي، پرده از روي قسمت هاي حساسي از علوم و دانش ها برداشته است، ولي با اين حال آنچه قران به خاطر آن نازل شده و هدف اصلي و نهايي قران را تشكيل مي دهد، همان مسأله انسان سازي است و در اين زمينه چيزي را فروگذار نكرده است.

گاهي انگشت روي جزئيات اين مسائل گذرانده و تمام ريزه كاري ها را بيان مي كند (مانند احكام نوشتن قراردادهاي تجارتي و اسناد بدهكاري كه در طولاني ترين آيه قران يعني آيه 282 سوره بقره طي 18 حكم بيان شده است) و گاهي مسائل حياتي انساني را به صورت هاي كلي و كلي‌تر مطرح مي‌كند مانند آيه: «إِنَّ اللّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالإِحْسَانِ وَإِيتَاء ذِي الْقُرْبَى وَيَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاء وَالْمُنكَرِ وَالْبَغْيِ(نحل/90) خداوند فرمان به عدل و احسان و بخشش به نزديكان مي دهد و شما را از هر گونه زشتي و منكر و ستم، نهي مي كند.»

وسعت اين مفاهیم مانند وسعت مفهوم «وفاي به عهد» در آيه «إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْؤُولاً»(اسرا/34) و «وفاي به عهد» در آيه «أَوْفُواْ بِالْعُقُودِ»(مائده/1) و لزوم اداء حق جهاد در آية «وَجَاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ» (حج/78) و اقامه قسط و عدل در آية «لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ» (حديد/25) و توجه به نظم در تمام زمينه ها در آية «وَالسَّمَاء رَفَعَهَا وَوَضَعَ الْمِيزَانَ أَلَّا تَطْغَوْا فِي الْمِيزَانِوَأَقِيمُوا الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ وَلَا تُخْسِرُوا الْمِيزَانَ» (الرحمن/9-7) و خودداري از هر گونه فساد در روي زمين در آية «وَلاَ تُفْسِدُواْ فِي الأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاَحِهَا» (اعراف/85) و دعوت به تدبر و تفكر و تعقل كه در بسياري از آيات قران وارد شده است، و امثال اين برنامه هاي انسان شمول كه مي تواند راهگشا در همه زمينه ها باشد، دليل روشني است بر اين كه در قران بيان همه چيز هست. حتي فروع اين دستورهاي كلي را نيز بلاتكليف نگذارده و مجرايي كه بايد از آن مجرا اين برنامه ها تبيين شود بيان كرده و مي گويد: «وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا (حشر/7) آنچه پيامبر به شما دستور مي دهد اجرا كنيد و آنچه شما ر از آن نهي مي كند باز ايستيد.»

هر قدر انسان در اقيانوس بيكرانة قران، بيشتر شناور شود و به اعماق آن براي استخراج گوهرهاي برنامه‌هاي سعادت بخش، فروتر رود، عظمت اين كتاب آسماني و شمول و جامعيت آن آشكارتر مي‌شود و درست به همين دليل آنها كه در زمينه اين برنامه ها دست نياز به اين سو آن سو، دراز مي كنند مسلماً قران را نشناخته اند و آنچه خود دارند از بيگانه تمنا مي كنند.

اين آيه و آيات مشابه علاوه بر اين كه اصالت و استقلال تعليمات اسلام را در همة زمينه ها مشخص مي‌كند بار مسئوليت مسلمانان را سنگين تر مي گرداند و به آنها مي گويد بابحث مستمر و پيگير در قران، هر چه را لازم داريد از آن استخراج كنيد.

در حديثي از امام صادق (ع) مي خوانيم «ان الله تبارك و تعالي انزل في القران تبيان كل شيء حتي والله ماترك شيئاً تحتاج اليه العباد، حتي لايستطيع عبد يقول لوكان هذا، انزل في القران، الّا و قدانزله الله فيه؛ خداوند در قران هر چيزي را بيان كرده است به خدا سوگند چيزي كه مورد نياز مردم بوده است كم نگذارده، تا كسي نگويد اگر فلان مطلب درست بود در قران نازل مي شد، آگاه باشيد همه نيازمنديهاي بشر را خدا در آن نازل كرده است. (ابن جمعه،ج740،3)

در حديث ديگري از امام باقر (ع) مي خوانيم: «ان الله تبارك و تعالي لم يدع شيئا تحتاج الیه الامه الّا انزله في كتابه و بينه لرسوله (ص) وجعل لكل شيء احدا، و جعل علیه دليلا یدل عليه، و جعل علي من تعدي ذلك الحدحدا؛ خداوند متعال چيزي را كه مورد نياز اين امت است در كتابش فروگذار نكرده و براي رسولش تبين نموده است و براي هر چيزي حدي قرار داده، و دليل روشني براي آن نهاده، و براي هر كسي كه از اين حد تجاوز كند، حد و مجازاتي قائل شده است. (مکارم شیرازی،ج361،1373،11)

اگر ادعا شود كه تعاليم قران بهترين و صاف ترين و مستقيم ترين راه تربيت و خوشبختي است ادعايي درست است.« إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ يِهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ (اسرا/9) اين قرآن مردم را به آييني كه مستقيم ترين و پابرجاترين آيين هاست هدايت مي كند.»

صاف و مستقيم از نظر عقايدي كه عرضه مي كند، عقايدي روشن، قابل درك، خالي از هر گونه ابهام و خرافات، عقايدي كه دعوت به عمل دارد. نيروهاي انساني را بسيج مي كند و ميان انسان و قوانين عالم طبيعيت هماهنگي برقرار مي سازد.

صاف تر و مستقيم تر از اين نظر كه ميان ظاهر و باطن، عقيده و عمل، تفكر و برنامه، همگوني ايجاد كرده و همه را به سوي الله دعوت مي كند.

صاف تر و مستقيم تر از نظر قوانين اجتماعي و اقتصادي و نظامات سياسي كه بر جامعة انساني حكم فرماست كه هم ،جنبه هاي معنوي را پرورش مي دهد و هم از نظر مادي، تكامل آفرين است.

به افراط و تفريط عبادت و همچنين برنامه هاي اخلاقي كه انسان را از هر گونه تمايل به افراط و تفريط و آز و حرص و طمع و اسراف و تبذير و بخل و حسد و ضعف و استكبار رهايي مي بخشد.

و بالاخره صاف تر و مستقيم تر از نظر نظام حكومتي كه برپادارندة عدل است و درهم كوبندة ستم و ستمگران. (مکارم شیرازی،ج 36،1373،12)

در آيه دوم سورة يس، خداوند قران را به حكيم توصيف مي كند، «وَالْقُرْآنِ الْحَكِيم»،ِ در حالي كه حكمت معمولاً صفت شخص زنده و عاقل است.

گويي قران را موجودي زنده و عاقل و رهبر و پيشوا معرفي مي كند كه مي تواند درهاي حكمت را به روي انسان ها بگشايد.

كتابي با اين صفات و خصوصيات و ساير خصوصيات موجود دیگر بهترين كتاب تربيت و انسان سازي است چرا كه هم همه مطالب لازم را بيان كرده (تبياناً لكل شيء) و هم به بهترين وجه آن بيان شده است (للتي هي اقوم) و هم همواره به صورت زنده و پويا از آن بهره برداري مي شود (والقران الحكيم).

اين كتاب مقدس با برخي شرايط برشمرده و مسائل جامع تربيتي فقط مختص گروه خاص يا پيروان خود نيست همان طور كه از همان ابتداي بلند شدن نداي اسلام- با وجود اين كه تنها افراد معدودي به اين ندا پاسخ داده بودند و اقليت مطرودي را تشكيل مي دادند كه هيچ پشتيباني جز خدا نداشتند و از طرف تمام صاحبان زر و زور رانده شده تنها پناهگاهشان خدا بود- اسلام اعلام كرد كه دعوتش جهاني است و خطاب به تمام انسان ها به مفهوم كلي كلمه است. (قطب،10،1352)

يعني در آستانه قرن هفتم ميلادي هنگامي كه آيات اوليه وحي بر پيغمبر (ص) والاتبار اسلام نازل گرديد، تعليم و تربيت به صورت ديگري در زندگي بشر نمودار گشت و خداوند رحمان با نزول قران به پيامبر خود مهرباني و رحمت خويش را به نهايت بر عالميان مبذول فرمود

در يكي از سوره هايي كه در همان ابتداي امر در مكه نازل شده- سورة تكوير- مي فرمايد:

«إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِّلْعَالَمِينَ، در اين قران چيزي جز یک يادآوري براي تمام جهانيان نيست.» در اولين گام مي‌گويد براي «جهانيان» نه عرب مي شناسد نه اهل مكه و نه قريش. براي تمام مردمي كه بر روي اين كرة خاكي زندگي مي كنند.

در ميزان و سنجش خدا هيچ تفاوتي بين عرب و غير عرب، نيست جز آنان كه بيشتر پرواگيرند و راه رستگاري يعني شناخت حق را بهتر و بيشتر يافته باشند.

«وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ(حجرات/13) شما را بدين جهت به صورت ملت هاي گوناگون و قبايل مختلف درآورديم تا يكديگر را بشناسيد و گرامي ترين شخص شما نزد خدا پروادارترين فردتان مي باشد. »

نيز در آيات ديگر مي فرمايد: «وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا كَافَّةً لِّلنَّاسِ بَشِيرًا وَنَذِيرًا وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ (سبا/28)تو را نفرستاديم مگر آن كه براي همه مردم بشارت دهنده و بازدارنده باشي ولي بيشتر مردم نادانند.»

«يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي رَسُولُ اللّهِ إِلَيْكُمْ جَمِيعًا (اعراف/158)اي مردم، من فرستاده خدايم بر شما. »

در قران هيچ خطابي به صورت «يا ايهاالعرب» و يا «يا ايهاالقرشيون» پيدا نمي شود. گاهي در برخي جاها خطاب «يا ايهاالذين آمنوا» هست كه مطلب مربوط به خصوص مؤمنين است كه به پيغمبر گرويده اند (و در اين جهت هم فرق نمي كند؛ مؤمن، از هر قوم و ملتي باشد داخل خطاب است) و گرنه در موارد ديگر كه پاي عموم در ميان بوده عنوان «يا ايهاالناس» آمده است.

دعوت دين اسلام، دعوتي است همگاني كه نه مرزي براي وطن مي شناسد نه نژاد نه قبيله و نه خانواده ،دعوتي كه مردم را نه به طايفه هاي گوناگون تقسيم مي كند نه به رنگ هاي گوناگون و نه به نژادها، مستقيماً تا عمق نهادشان در آنجا كه كمينگاه «انسان» است نفوذ مي كند گوهر يگانه اي كه انسانيت از آن بوجود مي آيد.

حال اين نوشتار تلاش دارد موضوع تربيت جهاني را با توجه به آيات ذكر شده در متن قران كريم در محورهاي مختلف فردي، اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي، سياسي و معنوي مورد بررسي قرار دهد.

1-3 اهداف تحقيق

- استخراج مفاهيمي در آموزه هاي دين اسلام (قران و كتب ساير ائمه اطهار) كه دلالت بر جهاني بودن امر تربيت دارند

- دسته بندي و طبقه بندي وتحلیل آموزه هاي استخراج شده بر اساس مقولات اساسي تربيت.

1-4 ضرورت و اهميت تحقيق

همان طور كه در ذيل بيان مسأله اشاره شد «اسلام، ديني جامع، كامل و يگانه است»

اين نوشتارو ساختارهایی نظير آن درقالب های بیان، گفتار، نوشته هاي نويسندگان و کلام وعاظ وجود دارد ولي متأسفانه در مقام عمل و اجرا و به كارگيري، هم براي جهانيان (عامه مردم در اديان دیگرو يا افرادبدون دين) و هم براي عموم مسلمانان و مع الاسف براي برخي روحانيون و مبلغين ،دين اسلام هنوز به صورت مبهم و يا كلي مطرح است و كمتر در ابعاد مختلف زندگي فردي، اجتماعي، سياسي، اقتصادي و فرهنگي و ... ظرايف و لطايف آن روشن و به كار گرفته شده است.

اگر اين دين با توجه به نكات دقيق آن بررسي گردد و بر همگان روشن شود براي جهاني شدن آن به تبليغ نياز ندارد و شايد مصادیق آیه «لاَ إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ (بقره/256) «واضح ترگردد.

حضور و وجود هر مسلمان چنانچه متخلق به اخلاق واقعي اسلام باشد، خود بهترين ملاك براي دعوت به اسلام و جهان شمولي اصول، روش ها و ... تربيت اسلامي است.

شهيد مطهري درباره شعاع تأثير اسلام مي فرمايد: آنچه بيش از همه در خور اهميت و قابل توجه است دعوت هايي است كه در همة ابعاد پيشروي داشته است. هم سطح بسيار وسيعي را اشغال كرده و هم قرن هاي متمادي در كمال اقتدار حكومت كرده و هم تا اعماق روح بشر ريشه دوانده است. كه مسلما محتواي دستورات و اجراي آنها در اين امر بي تأثير نمیباشد.

نتيجتاً اين كه در مباحث انسان شناسي، اخلاق وتربيت، تنظيم روابط فردي و اجتماعي و... تربيت اسلام با تأكيد بر كلام قران بايد محور قرار گيرد.

ضمناً برخي تلاش ها و كوشش هايي كه تا كنون از سوي نسل هاي پيشين دربارة قران صورت گرفته- در اوج ارجمندي- نمي تواند براي نسل حاضر قانع كننده باشد و نمي توان به آنها بسنده كرد. علاوه بر آن، امت هاي متأخر اگر بخواهند با همان زاويه ديد و ابزارهاو روش هاي گذشتگان به تحقيق در قران بپردازند و خواست ها و نيازهاي خود را، همانند متقدمان تلقي كنند ممكن است اين پندار نادرست در ايشان راه يابد كه معارف وحی الهی پاسخگونیست ،زیرا دراین صورت دستاوردهای دینی وقرآنی خودرا مطابق با نيازها و واقعيت هاي عصر خويش نخواهد يافت در صورتي كه مفاهيم قران جاري و پويا و قابل استفاده براي هر نسل و عصر است.

برناردشاو سخني در اين رابطه دارد كه:« دين محمد(ص) يگانه ديني است كه با تمام ادوار بشري مناسب است و قابليت آن را دارد كه هر نسلي را به خود جلب كند. »

در آخر آن كه پيامبر از گروه عظيمي از مسلمانان به پيشگاه خدا شكايت مي برد كه اين قران را به دست فراموشي سپردند «وَقَالَ الرَّسُولُ يَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا (فرقان/30)»، قراني كه رمز حيات است و وسيله نجات ،قراني كه عامل پیروزي و حركت و ترقي است، قراني كه مملو از برنامه‌هاي زندگي مي باشد اين قران را رها ساختند و حتي براي قوانين مدني و جزائيشان دست گدايي به سوي ديگران دراز كردند! مهجور از نظر مغز و محتوا، متروك از نظر انديشه و تفكر و متروك از نظر برنامه هاي سازنده اش.

به همين خاطر ضرورت دارد كه تلاش هاي علمي و تحقيقي در راستاي بهره گيري بيشتر از مضامين قران كريم و آموزه هاي ديني همچنان ادامه داشته باشد به خصوص در عرصه مباحث تربيتي كه در واقع زيرساز ساير مباحث در عرصه هاي مختلف مي باشد. اين تحقيق نيز در جهت پاسخگويي به همين نياز تدوين گرديده است.

1-5 سؤالات پژوهش

1- آيا مي توان با استناد به آموزه هاي ديني، مفاهيمي را استخراج نمود كه دلالت بر جهاني بودن امر تربيت داشته باشد؟

2- مفاهيم استخراج شده را تحت چه مقولاتي مي توان طبقه بندي وتحلیل نمود؟

 

 

 

 

 

 

فصل دوم

مطالعات نظری

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2-1 مباني نظري تحقيق

بررسي مفهومي

الف- تربيت

1- تربيت از 2 ريشة رً بَوَ يا رُبُو به معناي زيادتي يا افزايش و فزوني و رشد و رَ بَبَ (رَبَّ ) به معناي پرورش كاري به منظور افزودن، اضافه كردن اين گونه نتيجه مي شود:

«اداره و هدايت جريان ارتقايي و رشد بشر به منظور جهت دادنش به سوي كمال بينهايت»

در اين تعريف اداره به معناي سرپرستي كردن و كفالت، هدايت در معناي راهنمايي و جهت را نشان دادن و جريان به معني حركت از يك نقطه به نقطه ديگر آمده است و كمال بينهايت مقصود خداوند است. (قائمی امیری،1385)

2- تربيت از نظر لغوي به معناي نشو ونموو نما دادن و زياد كردن، بركشيدن و مرغوب يا قيمتي ساختن است .[1]

3- تربيت همانا كشاندن آدمي است به سوي ارزش هاي والاي انساني، چنان كه آن ارزش ها را بفهمد، بپذيرد، دوست بدارد و به كار آورد.

تربيت از ديدگاه دانشمندان مختلف:

صاحب نظران در عرصه هاي مختلف نيز تعاریف خاصي از تربيت بيان داشته اند كه به تعدادي از آنها اشاره مي شود:

تربيت از ديدگاه فلاسفه و علماي اخلاق

- تربيت هنر رهبري و هدايت انسان در سازندگي و آموزش اوست.

- تربيت عبارت است از پروردن قواي جسمي و روحي انسان براي وصول به كمال مطلوب.

- تربيت عملي است كه گرايش به رهبري، آسان كردن رشد انساني، رواني، فكري، معنوي و مسئوليت اجتماعي كردن انسان را بر عهده دارد.

- تربيت رساندن جسم و روح است به بالاترين پايه جمال و كمال.

تربيت از نظر روانشناسان

- تربيت عملي است عمدي و آگاهانه و داراي هدف از سوي فردي بالغ به منظور ساختن، پروردن و دگرگون كردن فرد.

- تربيت پروردن قواي ذهني، ادراك، حافظه، تداعي معاني، دقت و اراده است.

- تربيت كوششي است براي ايجاد تغييرات و رشد و نمو، آشكار كردن، فعلیت دادن استعدادها و قواي پنهاني.

تربیت ازنظرجامعه شناسان

- تربيت عبارت است از عملي كه از طريق نسل بالغ درباره آنها كه هنوز رشد كافي نيافته اند صورت مي گيرد و غرض آن پرورش جسمي، فكري و اخلاقي آنهاست براي عضويت در جامعه و زندگي آينده.

- تربيت عبارت است از انتقال سنن، آداب و رسوم، مهارت ها و فرهنگ يك جامعه به اعضاي جوان‌تر و يا انتقال ميراث اجتماعي.

- تربيت عبارت است از پرورش عضوي مفيد براي جامعه.

 

1-برخی تعاریف فوق از پایان نامه های کارشناسی ارشد موجود در کتابخانه دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز استخراج شده است .