مقدمه

برق چگونه بوجود مي‌آيد؟ برق چگونه بدست ما مي‌رسد؟ برق چه اهميتي دارد؟ علت قطع برق چيست؟ قطع و وصل برق به كدام واحد مربوط مي‌شود؟ و...

اينها همه سئوالاتي هستند كه گاهي اوقات به سراغ انسان مي‌آيند چه در هنگام خاموشي چه در غير اين صورت.

در اين گزارش من مي‌خواهم تا حدودي به اين گونه سئوالات پاسخ دهم البته با استفاده از مشاهدات و كارهايي كه انجام داده‌ام. من در قسمت121 اداره برق قم كارآموزي را انجام دادم كه اين كارآموزي به دو صورت تئوري و عملي صورت گرفت. در قسمت تئوري در121 به پاسخگويي به سئوالات و مشكلات مشتركين پرداختم و در قسمت عملي به همراه اكيپ به سراغ خاموشي‌ها و حوادث رفتيم. همچنين در اين مدت به همراه مسئول كارآموزي به پست63 كيلوولت اداره و قسمت ترانس‌ها رفتيم كه در متن اصلي به توضيحات كامل‌تري خواهم پرداخت.

 

تاريخچه برق در استان قم

در سال1310 هجري شمسي با استفاده از تجهيزات كارخانه قديمي دوشان تپه تهران براي روشنايي آستانه مقدسه حضرت معصومه(س) اولين كارخانه برق با سوخت ذغال سنگ و چوب در شهر قم به كار انداخته شد.

چند سال بعد با به كار افتادن مولد برق كارخانه ريسباف تعدادي از اهالي شهر از نعمت روشنايي بهره‌مند گرديدند تا اينكه در سال 1326 كارخانه برقي با سهام مردم ايجاد گرديد كه در سال 1328 به مرحله بهره‌برداري رسيد و پس از تأسيس شركت برق منطقه‌اي تهران به آن شركت منتقل گرديد و پس از استان شدن قم به شركت توزيع نيروي برق استان قم ناميده شد.

 

متن اصلي

همانطور كه مي‌دانيم برق توسط ژنراتورهاي توليدكننده برق در نيروگاه‌هاي برق آبي، گازي و سيكل تركيبي و... توليد شده و توسط خطوط انتقال به پست‌هاي توزيع و سپس به دست ما مي‌رسد.

مي‌توان گفت كه برق يكي از مهمترين نيازهاي دنياي امروز بشر است چرا كه اگر برق نباشد تمامي صنايع و كارخانجات از كار مي‌افتدند و اكثر كارهاي روزمره ما مختل مي‌شوند.

زماني كه برق منزل يا كارخانه يا محل كار ما قطع مي‌شود مي‌تواند علت‌هاي گوناگوني داشته باشد، كه از جمله اين دلايل مي‌توان به قطع ناشي از تعميرات، قطع ناشي از خرابي در اتصالات و تجهيزات، قطع ناشي از سرقت سيم و تجهيزات، قطع ناشي از اتصال‌هاي گوناگون و همچنين قطعي ناشي از خاموشي‌هاي با برنامه و همچنين قطعي ناشي از بدهي برق اشاره كرد.

همانطور كه در مقدمه گفتيم زماني كه برق قطع مي‌شود اين سئوال پيش مي‌آيد كه به كجا زنگ بزنيم؟

خاموشي برق را مي‌توان به واحد 121 يا همان واحد حوادث برق مربوط دانست چرا كه تمامي خاموشي‌ها توسط اين واحد تعمير و يا وصل مي‌شوند كه البته خاموشي‌هاي با برنامه و خاموشي خطوط فشار قوي به قسمت ديسپاچينگ مربوط مي شود.

دوره كارآموزي را مي‌توان به 2 دسته تئوري و عملي تقسيم كرد، كه قسمت تئوري مربوط به قسمت كار در 121 و پرسش و پاسخ‌هاست و قسمت عملي به همراهي با اكيپ و يا بازديد از قسمت‌هاي گوناگون اداره مربوط مي‌شود.

1. قسمت تئوري(121)

در اين قسمت پاسخگوي سئوال‌هايي بودم كه بر اثر قطعي برق و خاموشي‌ها دريافت مي‌كردم. ابتدا در اين قسمت با علت قطعي‌ها و تجهيزات برقي و نحوه و زمان رفع خاموشي‌ها آشنا شوم. در اين قسمت 6-5 نفر كار مي‌كرديم و دائماً به تلفن‌هايي كه زده مي‌شد پاسخ مي‌داديم. زماني كه خط 20 كيلوولت قطع مي‌شد بيشترين تماس‌ها را داشتيم چرا كه با قطع خط 20 كيلوولت برق بسياري از خانه‌ها و محله‌ها قطع مي‌شد.

 

2. قسمت عملي (بازديدي)

در اين قسمت به همراه اكيپ مربوطه به بيرون از اداره مي‌رفتيم و بسياري از خاموشي را وصل و تعميرات انجام مي‌داديم. كه در اين قسمت با تجهيزات برق به طور عملي و واقعي آشنا شدم. تجهيزاتي كه قبل از آن اصلاً نديده بودم. از جمله اين تجهيزات مي‌توان به سكسيونر، دژنكتور، ترانس (نحوه نصب آن) و... اشاره كرد. همچنين در بعضي از مواقع به همراه مسئول كارآموزي به پست 63 كيلوولت و قسمت ترانس‌هاي اداره رفتم و با نحوه‌ي تست ترانس‌ها آشنا شدم.

 

مقدمه‌اي در مورد ترانسفورماتورها

قسمت اعظم انرژي الكتريكي مورد نياز انسان در تمام كشورهاي جهان توسط مراكز توليد مانند نيروگاه‌هاي بخاري، آبي و هسته‌اي توليد مي‌شود اين مراكز داراي توربين‌هاي ژنراتورهاي سه فاز هستند و ولتاژي كه به وسيله‌ي ژنراتورها توليد مي‌شود بايد تا ميزاني كه مقرون به صرفه باشد جهت انتقال بالا برده شود.

گاهي چندين مركز توليد به وسيله‌ي شبكه‌اي به هم مرتبط مي‌شوند تا انرژي الكتريكي مورد نياز را بطور مداوم و به مقدار كافي در شهرها و نواحي مختلف توزيع كنند. در محل‌هاي توزيع براي اينكه ولتاژ قابل استفاده براي مصارف عمومي و كارخانجات باشد بايد ولتاژ پايين آورده شود. اين افزايش و كاهش ولتاژ توسط ترانسفورماتور انجام مي‌شود. بديهي است توزيع انرژي بين تمام مصرف كننده‌هاي يك شهر از مركز توزيع اصلي امكانپذير نيست و مستلزم هزينه و افت ولتاژ زيادي خواهد بود. لذا هر مركز اصلي به چندين مركز با پست كوچكتر (پست‌هاي داخل شهري) و هر پست نيز به چندين محل توزيع كوچكتر تقسيم مي‌شود. هر كدام از اين مراكز به نوبه‌ي خود از ترانس‌هاي توزيع و تبديل ولتاژ استفاده مي‌كنند.

 

تئوري و تعاريفي از ترانسفورماتورها

ترانسفورماتورها به زبان ساده و شكل اوليه وسيله‌اي است كه تشكيل شده از دو مجموعه سيم پيچ اوليه و ثانويه كه در ميدان مغناطيسي و اطراف ورقه‌هايي از آهن مخصوص به نام هسته ترانس قرار مي‌گيرند.

كارترانس‌ها براساس انتقال انرژي الكتريكي از سيستمي با يك ولتاژ و جريان معين به سيستم ديگري با ولتاژ و جريان ديگر است.

به عبارت ديگر ترانسفورماتور دستگاهي است، استاتيكي كه در يك ميدان مغناطيسي جريان و فشار الكتريكي را بين دو سيم پيچ يا بيشتر با همان فركانس و تغيير اندازه‌ي يكسان منتقل مي‌كند.

 

انواع ترانسفورماتورها

سازندگان و استانداردهاي در كشورهاي مختلف هر يك به نحوي ترانس‌ها را تقسيم‌بندي كرده و تعاريفي براي درجه‌بندي آنها ارائه داده‌اند.

برخي ترانس‌ها را بنابر موارد و ترتيب بهره‌برداري آنها متفاوت شناخته‌اند مانند ترانس‌هاي انتقال قدرت، اتو ترانس و يا ترانس‌هاي تقويتي و گروهي از ترانس‌ها را به غير از ترانس جريان و ولتاژ (اينسترومنتي)، ترانس قدرت مي‌نامند و اصطلاحاً ترانس قدرت را آنهايي مي‌دانند كه در سمت ثانويه آنها فشار الكتريكي توليد مي‌شود.

اين نوع تقسيم‌بندي در عمل دامنه وسيعي را در بر مي‌گيرد كه در يك طرف آن ترانس‌هاي كوچك و قابل حمل با ولتاژ ضعيف براي لامپ‌هاي دستي و مشابه آن قرار مي‌گيرند و طرف ديگر شامل ترانس‌هاي خيلي بزرگ براي تبديل ولتاژ خروجي ژنراتور به ولتاژ شبكه و خطوط انتقال نيرو است در بين اين دو اندازه (حد متوسط) ترانس‌هاي توزيع و يا انتقال در مؤسسات الكتريكي و ترانس‌هاي تبديل به ولتاژهاي استاندارد قرار دارند.

 

پرسش و پاسخ‌هايي درباره اداره برق

1. ديسپاچينگ چيست؟

به مركز راهبري و پايش شبكه برق ديسپاچينگ مي‌گويند كه خاموشي‌هاي با برنامه و فشار قوي توسط اين مركز انجام و اعلام مي‌گردد.

 

2. فيدر چيست؟

به شبكه‌هاي فشار ضعيف و يا فشار قوي كه از يك پست توزيع يا فوق توزيع تغذيه مي‌شوند فيدر مي‌گويند. در واقع به تقسيماتي مي‌گويند كه از هر پست خارج مي‌شود كه هر پست از چندين فيدر تشكيل مي‌شود.

3. خاموشي با برنامه چيست؟

به خاموشي كه صنعت برق به منظور تعميرات، بهينه‌سازي و يا سرمايه‌گذاري تأسيسات خود بر روي شبكه‌ها اعمال مي‌كند خاموشي با برنامه مي‌گويند.

 

4. خاموشي بي‌برنامه چيست؟

به خاموشي كه ناشي از حوادث شبكه و يا تأسيسات به وجود آمده و صنعت برق براي آن برنامه قبلي نداشته است را خاموشي بي‌برنامه مي‌گويند.

 

5. بخش توزيع چيست؟

به صنعت برق با سطح ولتاژ11 و 20 كيلوولت و 400 ولت بخش توزيع مي‌گويند.

 

6. انشعاب چيست؟

انشعاب برق عبارت است از فراهم بودن امكانات، براي استفاده انرژي الكتريكي، توسط خطوط و وسايل اندازه‌گيري لازم كه بر طبق مقررات داير شده باشند.

 

7. متقاضي كيست؟

متقاضي عبارت است از شخص حقيقي يا حقوقي كه برقراري انشعاب برق و تغيير در قدرت را درخواست نموده ولي هنوز درخواست وي انجام نشده باشد.

 

8. مشترك كيست؟

مشترك عبارت است از شخص حقيقي يا حقوقي كه انشعاب يا انشعابات مورد تقاضايش طبق مقررات برقرار شده باشد.

9. نقطه تحويل كجاست؟

نقطه تحويل عبارت است از نقطه‌اي كه تأسيسات شركت به تأسيسات مشترك اتصال داده مي‌شود و در آن محل وسايل اندازه‌گيري نصب مي‌گردد.

 

10. خطوط نيرو رساني و تأسيسات برق مشترك چيست؟

خطوط نيرو رساني و تأسيسات برق مشترك عبارت است از خطوط انتقال، توزيع و تمام سيم‌كشي‌ها، وسايل و دستگاه‌هاي برق كه بعد از نقطه تحويل واقع شده‌اند.

 

11. تأمين برق چيست؟

تأمين برق عبارت است از در اختيار قرار دادن توان انرژي مشخص شده در نقطه تحويل با ولتاژ و فركانس مناسب اعم از اينكه مشترك از توان و انرژي استفاده بنمايد يا خير.

 

تعاريفي از كارهاي صورت گرفته و بازديدي

1. جمپر

ارتباط بين سيم‌هاي شبكه هوايي فشار ضعيف و فشار قوي (اصلي به فرعي) را جمپر مي‌گويند. كه به وسيله‌ي كلمپ به سيم‌ها وصل مي‌شوند.

 

2. مفصل

زماني كه كابل زميني اتصالي يا پارگي پيدا مي‌كند. براي تعمير قسمتي از كابل كه آسيب ديده از مفصل استفاده مي‌شود. كه مفصل خود به چند نوع تقسيم مي‌شود: 1. حرارتي 2. روغني

3. سيم پارگي

زماني كه شبكه هوايي به هر علت اعم از برق غيرمجاز، فرسودگي و جريان بالاي سيم پاره شود براي رفع اين مشكل ابتدا فيدر مربوط به شبكه‌اي كه در آن سيم پارگي رخ داده را قطع مي‌كنند. سپس سيم پارگي توسط اكيپ اصلاح مي‌شود و برق مجدداً وصل مي‌شود.

 

4. نصب تير

اگر تيري شكسته و يا آسيب ديده باشد براي تعويض آن ابتدا كنار آن را چال كرده سپس تير جديد را نصب مي‌كنيم و بعد همه‌ي سيم‌ها و مقره‌ها را باز كرده و با كمي كوچك يا بزرگ‌تر كردن سيم‌ها، آنها را به تير جديد وصل مي‌كنيم. كه تيرها انواع مختلفي دارند و به 3 دسته تقسيم مي‌شود: 1. تير 400/9 2. تير 600/12 3. 800/15

اين اعداد به اين صورت تعريف مي‌شود كه عدد صحيح نشان دهنده‌ي متراژ تير است و عدد اعشاري نشان دهنده‌ي ميزان نيرويي است كه به 30 سانتي‌متري از رأس تير وارد مي‌شود.

 

5. احداث شبكه

بعد از نصب تير ابتدا كنسول و دياق را روي تير نصب كرده سپس مقره‌ها را وصل مي‌كنيم و در آخر سيم‌ها را به مقره‌ها وصل مي‌كنيم و آنها را اصلي مي‌كنيم. كه اصلي كردن اين گونه تعريف مي‌شود: زماني كه سيم‌هاي شبكه را روي شكاف مقره قرار مي‌دهيم بايد اين سيم‌ها را محكم وصل كنيم كه اين محكم كردن با استفاده از سيم‌هاي ضخيمي كه به دور مقره و سيم شبكه پيچيده مي‌شود صورت مي‌گيرد. اين كار را اصلي كردن مي‌گويند.

به فاصله‌ي 2تير يك اسپان مي‌گويند و به هر 9 تا 10 تير يك سكشن مي‌گويند، كه در هر سكشن تيرهاي اولي و آخري به صورت نري نصب مي‌شوند، چون فشار بيشتري را تحمل مي‌كنند و مقره آنها بشقابي است.

در نصب سيم‌ها ابتدا 3 سيم را در كار سكشن قرار مي‌دهند و به وسيله‌ي جرثقيل سيم‌ها را بالا برده و روي مقره نصب مي‌كنيم.

كه انواع شبكه در ايران به 4 دسته‌ي كلي تقسيم مي‌شود:

1. پرچمي 2. رأس تيري 3. جناقي 4. چتري

 

6. نصب ترانس

بعد از نصب تيرها، ابتدا كنسول را بين دو تيري كه قرار است ترانس روي آن قرار گيرد نصب مي‌شود. سپس ترانس را روي كنسول به وسيله‌ي جوش و پيچ و مهره نصب مي‌كنند.

 

7. نصب خازن روي شبكه

براي ثابت نگه داشتن ولتاژ شبكه در سر راه‌هاي فرعي از خازن استفاده مي‌كنند. كه اين خازن هم به صورت سري به شبكه اتصال پيدا مي‌كند.

 

8. تعويض فيدر (كليد فيوزدار)

براي تعويض فيدر ابتدا كليد اصلي را قطع نموده و سپس فيدر را كه يك كليد محدود كننده‌ي سه فاز است را تعويض مي‌كنيم. كه در هنگام جا زدن فيدر ممكن است جرقه شديدي زده شود، چون شبكه باردار است. اين كليد شبكه‌هاي مختلف را كه از پست بيرون مي‌آيند را جدا مي‌كند.

 

9. تعويض كليد اصلي

براي تعويض كليد اصلي چون در زير بار نمي‌توان آن را تعويض كرد، ابتدا كليد اصلي را خاموش مي‌كنيم سپس با استفاده از چنگك كات اوت‌ها را قطع مي‌كنيم كه در اين صورت ديگر ترانس برق ندارد و ما مي‌توانيم كليد اصلي را تعويض كنيم. اگر كليد اصلي را قطع نكنيم در هنگام برداشتن كات اوت جرقه شديدي زده مي‌شود، چون كات اوت به برق KV20 وصل است.

 

10. تعويض كليد زاوير

كار كليد زاوير هم تقريباً همانند فيدر است يعني از سه فيوز آمپر بالا تشكيل شده است با اين تفاوت كه در زمان قطع و وصل اين كليد ديگر جرقه‌اي زده نمي‌شود. براي تعويض زاوير هم مانند تعويض فيدر ابتدا كليد اصلي را قطع كرده و آن را عوض مي‌كنيم.

 

11. مانور خطوط KV20

بدليل اينكه خطوطKV20 خيلي طولاني هستند و اگر احياناً خرابي در اين مسير رخ دهد ما نمي‌توانيم كل شبكه را قطع كنيم و براي همين منظور ما در هر قسمت با استفاده از سكسيونر كه تيغه‌هاي جدا كننده‌اي هستند برق آن قسمت را قطع مي‌كنيم. سپس تعميرات را روي آن انجام مي‌دهند كه به اين كار مانور خط KV20 مي‌گويند.

 

12. نصب جلوبر

جلوبر را جهت حفظ حريم براي مناطق مسكوني و درختان در شبكه‌ي فشار ضعيف استفاده مي‌كنند.

 

13. تنظيم رله‌ي پرايمري

رله‌ي پرايمري وسيله‌اي است براي حفاظت ترانس به گونه‌اي كه اگر جريان شبكه، از جرياني كه توسط رله تنظيم شده و مناسب ترانس است، بيشتر شود رله عمل كرده و به دژنكتور فرمان قطع را مي‌دهد و برق قطع مي‌شود.