فهرست مطالب

عنوان صفحه

فصل اول:كليات تحقيق

مقدمه. 2

تعاريف و مفاهيم.. 2

تعاريف مختلف از اقتصاد مقاومتي.. 4

• اقتصاد موازی.. 4
• اقتصاد ترمیمی. 5
• اقتصاد دفاعی. 5
• اقتصاد الگو. 6

مفهوم اقتصاد مقاومتی.. 6

اقتصاد مقاومتي در نگاه متخصصان.. 8

 

فصل دوم:پيشينه و طرح تحقيق

طرح مسئله. 10

ضرورت اقتصاد مقاومتي.. 11

پیشنیه اقتصاد مقاومتی.. 13

تجربه‌ی اقتصاد مقاومتی در تاریخ معاصر. 16

تفاوت اقتصاد مقاومتی با سایر مقاهیم مشابه. 19

1. اقتصاد مقاومتی و اقتصاد تهاجمي :19

2. اقتصاد مقاومتی و رياضت اقتصادي:19

محورهاي اساسي اقتصاد مقاومتي.. 22

1- حمايت ازتوليد ملي.. 22

2- سياستهاي اصل 44 قانون اساسي.. 23

3- توجه به نخبگان واستفاده ازفناوري نوين.. 23

اقتصاد مقاومتي، تحقق جهاد اقتصادي.. 24

مهمترين اهداف تحقق اقتصاد مقاومتي.. 24

1- مهار سوداگري و فساد، گام اول تحقق اقتصاد پايدار. 24

2- مردمي سازي اقتصاد، ارتقاء مقاومت اقتصادي دربرابر تحريمها25

3- خلاصي از وابستگي به درآمد نفت، مصداق خود اتكايي.. 25

4- اولويت بندي شركاي تجاري ايران.. 25

5- فرهنگ‌سازي اولويت توليد بر واردات و خريد كالاي داخلي.. 26

اقتصاد مقاومتي و تحريم‌ها26

نقش دولت و مردم در تحقق اقتصاد مقاومتي.. 28

1- نقش دولت... 28

2- نقش مردم. 31

1-2- مديريت مصرف... 31

2-2- قناعت (ساده زيستي ودوري ازتجملات). 31

3-2- توليد ثروت حلال.. 32

4-2- ترجيح مصرف كالاي داخلي بركالاي خارجي.. 32

موانع وچالشهاي پيش روي اقتصاد مقاومتي.. 32

الف) موانع اجرای اقتصاد مقاومتی.. 32

ب) چالشهاي پيش روي اقتصاد مقاومتي.. 33

 

فصل سوم:نقش كميته امداد در اقتصاد مقاومتي

نقش کمیته امداد امام خمینی (ره) در اقتصاد مقاومتی.. 37

مشارکتهای مردمی و نقش آن در اتحاد ملی وانسجام اسلامی.. 37

مشارکتهای مردمی و نقش آن در نوآوری ،شکوفایی واصلاح روشها والگوهای قبلی.. 38

مشارکتهای مردمی و نقش آن در جهاد اقتصادی با همت مضاعف وکارمضاعف.... 38

مشارکتهای مردمی و نقش آن در حمایت ازتولید ملی وحمایت از کار وسرمایه ایرانی.. 39

اهم مشکلات حوزه مشارکتهاتی مردمی.. 40

راهکارها41

فصل چهارم:نتيجه گيري و پيشنهادات

نتيجه گيري و پيشنهادات... 43

پيشنهاداتي جهت رسيدن به اهداف اقتصاد مقاومتي.. 44

منابع و مآخذ.. 46

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول:

كليات تحقيق

 

مقدمه

با ظهور انقلاب اسلامي، شكل جديدي ازحكومت در دنيا پديدار شد كه بناي سازگاري با قطب قدرت استكبار را نداشته و به مبارزه با استكبار پرداخت. ظهور چنين حكومتي آن هم درمنطقه خاورميانه كه ازلحاظ اقتصادي و ژئوپليتيكي داراي اهميت بسيار زياد است، باعث شد كه نظام استكبار جهاني با تمام قوا به مبارزه با انقلاب برخيزد. با پايان يافتن جنگ و عدم پيروزي استكبار در زمينه هاي نظامي، تهاجمات به عرصه‌هاي ديگركشيده شد. يكي از اين عرصه‌ها كه خصوصاً در سالهاي اخير با تهاجمات گسترده همراه بوده است، "عرصه اقتصادي" است. بنابراين خود انقلاب اسلامي مكلف به نوآوري و نظريه‌پردازي و الگو‌‌سازي در عرصه‌هاي جديد اقتصادي است. هركشوري كه علم استكبار‌ستيزي را برپاكند، نيازمند چنين الگوهايي است. يكي ازاين مفاهيم "اقتصاد مقاومتي" است.

 

تعاريف و مفاهيم

• تعريف اقتصاد

فرهنگ معین، اقتصاد را از نظر لغوی، میانه نگاه داشتن، به اندازه خرج کردن و تعادل در دخل و خرج تعریف می کند و نیز علم اقتصاد را یکی از شاخه های علوم اجتماعی معرفی می کند که مربوط به کیفیت دخل و خرج و چگونگی روابط مالی افراد جامعه با یکدیگر است و همچنین اصول و قوانینی است که به موجب رعایت آنها، رفاه و سعادت جامعه بشری حاصل می گردد.(2)همچنین اقتصاد دانان غربی(اکونومیست ها)، از علم اقتصاد به عنوان منابع محدود برای تامین نیاز ها و خواسته های نا محدود یاد می کنند.

ازدیدگاه قرآن کریم، فعالیتهای اقتصادی و بهره گیری از مواهب طبیعی برای تأمین معاش، می تواند یک عمل عبادی ومظهری از عبودیت خداوند متعال باشد. همانطور که آمده است:

«اوکسی است که زمین را رام کرد، برشانه های آن راه بروید و از روزی های خداوند بخورید و بازگشت واجتماع همه به سوی اوست.

 

• تعريف مقاومت

واژه مقاومت برگرفته از فعل ثلاثی "قام" می باشد و به معنای به پا خاستن و پایدار ماندن است. فرهنگ معین، مقاومت را از نظر لغوی، ایستادگی و برابری کردن معرفی می کند و آن را از نظر اصطلاحی در مبادرت به نبرد تدافعی، وضعیتی می داند که فرماندهی آن را موضع مقاومتی معرفی کرده و بر اساس همین موضع مقاومتی با تمام قوای خود مبادرت به نبرد می کند(4). بنابراین معنای غالب مقاومت، ایستادگی و پایداری در برابر چیزیست که توازن را چه از بعد داخلی و چه خارجی بر هم زده باشد.

 

• تعريف اقتصاد مقاومتي

بنا به تعريف برخي از اقتصاددانان از اقتصاد مقاومتي ، اين نوع اقتصاد معمولاً در رويارويي و تقابل با اقتصاد وابسته و مصرف كننده يك كشور قرارمي گيرد كه منفعل نيست و در مقابل اهداف اقتصادي سلطه، ايستادگي نموده و سعي درتغيير ساختارهاي اقتصادي موجود و بومي سازي آن بر اساس جهان‌بيني و اهداف دارد. براي تداوم اين نوع اقتصاد، بايد هرچه بيشتر به سمت محدودكردن استفاده از منابع نفتي و رهايي از اتكاي اقتصاد كشور به اين منابع حركت كرد و توجه داشت كه اقتصاد مقاومتي در شرايطي معنا پيدا مي كند كه جنگي وجود داشته باشد و در برابر جنگ اقتصادي و همچنين جنگ نرم دشمن است كه اقتصاد‌ مقاومتي معنا پيدا ميكند .

 

تعاريف مختلف از اقتصاد مقاومتي

· اقتصاد موازی

تعریف اول از اقتصاد مقاومتی به مثابه‌ی «اقتصاد موازی» است؛ یعنی همان‌طور كه انقلاب اسلامی با توجه به نیاز خود به نهادهایی با روحیه و عملكرد انقلابی، اقدام به تأسیس نهادهایی مانند كمیته‌ی امداد، جهاد سازندگی، سپاه پاسداران و بنیاد مسكن نمود، امروز نیز بایستی برای تأمین اهداف انقلاب، این پروژه را ادامه داده و تكمیل كند؛ چرا كه انقلاب اسلامی به اقتصاد مقاومتی و به نهادسازی‌های مقاومتی در اقتصاد نیاز دارد كه چه بسا ماهیتاً از عهده‌ی نهادهای رسمی اقتصادی برنمی‌آید. پس باید نهادهایی موازی برای این كارویژه ایجاد كند؛ یعنی ما در كشورمان به «اقتصاد پریم» نیاز داریم.

این امر البته به معنای نفی نهادهای مرسوم نیست. كما اینكه اكنون ما همزمان از هر دو نهاد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نهاد ارتش جمهوری اسلامی برای دفاع از انقلاب بهره‌مندیم. البته این الگو در مدل‌های حكمرانی مرسوم در دنیا و اتفاقاً در كشورهایی كه از تجربه و توان حكمرانی بیشتری برخوردار باشند وجود دارد و این كشورها از نظام‌های چندلایه‌ی سیاستگزاری و اداره‌ی امور عمومی برخوردارند. به عنوان مثال می‌توانیم از حضور همزمان نهادهای دولتی، سازمان‌های مردم‌نهاد، خیریه و بنگاه‌های خصوصی در عرصه‌ی بهداشت و سلامت یا حتی در عرصه‌ی دفاعی و امنیتی كشورهای توسعه‌یافته‌ی غربی نام ببریم. البته مهم‌ترین مشكل این الگو این است كه حسب نیازهای خاص انقلاب اسلامی و در عرصه‌ی اجرا با سؤالات نوینی روبه‌‌رو خواهد بود، زیرا مثلاً هیچ تصوری از «بانك مركزی موازی» در یك كشور و سامان‌بخشی به عرصه‌ی پولی- مالی كشور در دو لایه‌ی دولتی و عمومی وجود ندارد. ‌اما باز هم منطقاً نمی‌توان این الگو را در زمره‌ی مدل‌های اداره‌نشدنی و غیرمعقول به حساب آورد.

 

 

· اقتصاد ترمیمی

تعریف دوم از اقتصاد مقاومتی عبارت از اقتصادی است كه در پی «مقاوم‌سازی»، «آسیب‌زدایی»، «خلل‌گیری» و «ترمیم» ساختارها و نهادهای فرسوده و ناكارآمد موجود اقتصادی است. یعنی اگر در رویكرد قبلی می‌گفتیم كه فلان نهاد نمی‌تواند انتظارات ما را برآورده كند، در رویكرد جدید به دنبال آن هستیم كه با بازتعریف سیاست‌های نهادهای موجود، كاری كنیم كه انتظارات ما را برآورند. مثلاً در این تعریف، ما از بانك مركزی یا وزارت بازرگانی می‌خواهیم كه كانون‌های ضعف و بحران را در نظام اقتصادی كشور شناسایی كنند و خود را بر اساس شرایط جدید اقتصادی، تحریم‌ها یا نیازهای انقلاب اسلامی بازتعریف نمایند و در نتیجه عملكردی جهادی ارائه دهند. در مقام تمثیل می‌توان گفت این كار شبیه همان كاری است كه «پتروس فداكار» با فروبردن انگشت خود در تَرَك دیواره‌ی سد انجام داد؛ یعنی باید ترك‌های ساختاری دیوار نهادهای اقتصادی را ترمیم كنیم. این مسأله یعنی ترمیم و مقاوم‌سازی ساختارهای اجرایی و اداری كشور حسب نیازهای مختلف و مقتضیات زمان و مكان هم امری دور از ذهن نیست. كشورهای توسعه‌یافته نیز در برهه‌هایی از تاریخ اقتصادی خود، مجبور به مقاوم‌سازی ساختارهای اقتصادی شدند. مثلاً غرب پس از دو شوك نفتی ۱۹۷۹ و ۱۹۸۳ میلادی، اقدام به جایگزینی سوخت‌های فسیلی با سایر سوخت‌های نوین كرد؛ به‌طوری كه امروزه با قیمت‌های بالای یك‌صد دلار نیز دچار شوك نفتی نمی‌شود. با این توضیحات ما امروز فقط نیازمند عزمی ملی برای اجرای این پروژه‌ی ملی و ارزشی هستیم.

 

· اقتصاد دفاعی

تعریف سوم از اقتصاد مقاومتی، متوجه «هجمه‌شناسی»،‌ «آفندشناسی» و «پدافندشناسی» ما در برابر آن هجمه است. یعنی ما باید ابتدا بررسی كنیم كه مخالفان ما حمله به اقتصاد ایران و اخلال در آن را چگونه و با چه ابزارهایی صورت می‌دهند. بنابراین وقتی به اقتصاد مقاومتی دست یافته‌ایم كه ابزارها و شیوه‌های هجمه‌ی دشمن را پیشاپیش شناخته باشیم و بر اساس آنها استراتژی مقاومت خود را علیه آنان تدوین و اجرا كنیم. بدیهی است تا آفند دشمن شناخته نشود، مقاومت متناسب با آن نیز طراحی و اجرا نخواهد شد.

 

· اقتصاد الگو

چهارمین تعریف نیز این است كه اساساً اقتصاد مقاومتی یك رویكرد كوتاه‌مدت سلبی و اقدامی صرفاً پدافندی نیست؛ بر خلاف سه تعریف قبلی كه اقتصاد مقاومتی را یا پدافندی یا كوتاه‌مدت می‌دانستند، این رویكرد چشم‌اندازی كلان به اقتصاد جمهوری اسلامی ایران دارد و یك اقدام بلندمدت را شامل می‌شود. این تعریف هم كه به نظر می‌رسد دور از دیدگاه‌های رهبر معظم انقلاب نیست، رویكردی ایجابی و دوراندیشانه دارد. در این رویكرد، ما در پی «اقتصاد ایده‌آلی» هستیم كه هم اسلامی باشد و هم ما را به جایگاه اقتصاد اول منطقه برساند؛ اقتصادی كه برای جهان اسلام الهام‌بخش و كارآمد بوده و زمینه‌ساز تشكیل «تمدن بزرگ اسلامی» باشد. بدین معنا اساساً در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت،‌ یكی از مؤلفه‌های مهم الگو می‌باید متضمن مقاومت و تحقق آن باشد. در این مقوله است كه اقتصاد مقاومتی مشتمل بر اقتصاد كارآفرینی و ریسك‌پذیری و نوآوری می‌شود.

البته همه‌ی این چهار تعریف از اقتصاد مقاومتی به نوعی با هم رابطه‌ی «عموم و خصوص مِن‌وجه» دارند،‌ منتها برخی كوتاه‌مدت و برخی بلندمدت هستند و البته تركیبی از استراتژی‌های مطلوب را نیز برایمان به تصویر می‌كشند

 

مفهوم اقتصاد مقاومتی

اقتصاد مقاومتي يعني تشخيص حوزه هاي فشار یا درشرایط کنونی تحریم و متعاقبا تلاش براي کنترل و بي اثر کردن و در شرايط آرماني تبديل چنين فشارهايي به فرصت ، که قطعا باور و مشارکت همگاني و اعمال مديريت هاي عقلايي و مدبرانه پيش شرط و الزام چنين موضوعي است. اقتصاد مقاومتي کاهش وابستگي ها و تاکيد روي مزيت هاي توليد داخل و تلاش براي خوداتکايي است.

و صد البته منظور از اقتصاد مقاومتی واقعی، یک اقتصاد مقاومتی فعال و پویاست نه یک اقتصاد منفعل و بسته چنانکه مقاومت برای دفع موانع پیشرفت و کوشش در مسیر حرکت و پیشرفت تعریف می‌شود.

بنابراین مسئولان و اندیشمندان باید مراقب باشند در راه رسیدن به اقتصاد پویا در دام اقتصاد بسته و خود محور نیفتند.

در واقع هدف در اقتصاد مقاومتی آن است که بر فشارها و ضربه‌های اقتصادی از سوی نیروهای متخاصم که سد راه پیشرفت جامعه است، غلبه کرد.

اقتصاد مقاومتی تلاشی براي خود اتكايي است نتيجه اقتصاد مقاومتي كاهش وابستگي ها وتاكيد روي مزيت هاي توليد داخل و تلاش براي خود اتكايي است و اين دقيقا خلاف تصور بعضي ها مي باشد كه خيال مي كنند در اقتصاد مقاومتي بايد مردم تن به رياضت اقتصادي بدهند و عرصه زندگي براي آنها سخت شود اقتصاد مقاومتي اين مكان را فراهم مي كند، تا سبك زندگي مردم به سمت حركت جهادگونه و ايستادگي در برابر نقشه هاي دشمن فراهم شود و مردم از سبك زندگي معيشتي بر فرهنگ غرب پرهيز كند در كنار فراهم آمدن چنين زمينه هايي به تعبير رهبر معظم انقلاب بايد تاكيد را به نقش اقتصاد مبني بر دانش و علم در ارتقاي هويت ملي، قدرت سياسي و استقلال كشور گذشت و رشد اقتصاد حقيقي را در گرو توليد ثروت از طريق علم جستجو كرد كه براي تحقق فرمايشات معظم له بايد مواردي از جمله هدفمند شدن ارزهاي مسافرتي و واگذاري ارز مرجع كالاهاي اولويت دار، توجه جدي به شركتهاي دانش بنيان جلوگيري از فروش نفت خام، اصلاح ساختار مالياتي، جلو گيري از واردات كالاهاي غير ضروري و مديریت نمودن واردات،تداوم هدفمندي يارانه ها را به صورت جدي در دستور كار قرار داد تا تبعيت ار فرامين اين بزرگوار مثل هميشه دشمن را كه بعد از نا اميدي فضاي تخاصم با محوريت نظامي در حوزه اقتصاد به طمع افتاده است را سر افكنده و ناكام نماييم .

 

اقتصاد مقاومتي در نگاه متخصصان

اقتصاد مقاومتی بر پایه اقتصاد مردمی بسته می شود( دكتر ابراهيم رزاقي)

اقتصاد مقاومتي مستقل از اقتصاد ليبرالي جهاني است (دكترابراهيم رزاقي )

اقتصاد مقاومتي خوداتكايي است (رزاقي )

اقتصاد مقاومتی در معنای واقعی کلمه را در همین روستاها که با سختی تلاش می کنند باید دید(رزاقي )

در اقتصاد مقاومتی رفع نیاز اساسی فقط مطرح می شود(رزاقي)

شروع كار در اقتصاد مقاومتي ،فرهنگ اقتصادي است و تا اين مساله اصلاح نشود هيچ گامي در جهت بهبود شرايط و شاخص‌ها موثر نخواهد بود.(دكتر مسعود درخشان )

اقتصاد مقاومتي نيازمند برنامه ريزي استراتژيك و راهبردي است (دكتر درخشان)

تنها برنامه ما در اقتصاد مقاومتي ضربه‌پذير نبودن نيست بلكه مي‌توانيم ضربات مهلكي را وارد كنيم.

اقتصاد مقاومتي راهكار ما براي تعامل با دنياست(درخشان)

اقتصاد مقاومتي در قالب مفهومي الگوي اسلامي- ايراني پيشرفت و جهاد اقتصادي و همت مضاعف، كار مضاعف است؛ (درخشان )

آسيب شناسي اقتصاد كشور و موانع و نيازمندي هاي تحقق اقتصادي (دكتر عادل پيغامي )

طراحي يك الگوي مشخص از شيوه زندگي متناسب با اقتصاد مقاومتي (پيغامي )

توجه به سرمايه معنوي افراد و جامعه (پيغامي )

توجه به نظام تبليغاتي و رسانه اي منسجم (پيغامي )

واكنش سريع نظام اقتصادي در برابر حملات اقتصادي (پيغامي )

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل دوم:

پيشينه و طرح تحقيق

 

طرح مسئله

اعمال تحریم های یک جانبه و محدوديت هاي مالي و تجاري همواره یکی از ابزارهای غیر قانونی نظام سلطه برای وارد آوردن فشار به نظام جمهوری اسلامی ایران در طول سی و دو سال گذشته بوده و مرتبا بر حجم این تحریم ها افزوده است.اين وضعيت با اجرای تحریم خرید نفت ، بانک مرکزی، كشتيراني ، بيمه و... از سوی نظام سلطه به اوج خودش رسيده است. در مقابل اتخاذ چنین رویکردی از سوی غرب، مقام معظم رهبری بحث اقتصاد مقاومتی را مطرح و آن را به عنوان یک روش مهم در تغییر مسیر حرکت اقتصادی کشور عنوان کردند. درباره اقتصاد مقاومتي ابتدا بايد درک صحيح از اقتصاد ملي و همچنين فضاي اقتصاد جهاني و متعاقبا فشار مضاعفي که نظام سلطه نسبت به ايران داشته است به دست آوريم . به عبارتي نظام سلطه بعد از نااميدي هايي که در فضاي تخاصم با محوريت نظامي ديد، در حوزه اقتصاد به طمع افتاد.در همين راستا اقداماتي را به صورت پازل وار براي تحت تاثير قرار دادن محيط اقتصادي با هدف‌هايي که منجر به تضعيف نظام و فشار روي آحاد مردم باشد در دستور کار قرار داده است تا با اين روش پازل خود را کامل کند.مردم ايران طي 33 سال گذشته، اثبات كرده اند كه به راحتي از هر مانعي عبور كرده و هر توطئه اي را در هم مي شكنند.

با اطمينان مي توان گفت تكيه بر قدرت مردم در عرصه جنگ اقتصادي، با توجه به ظرفيت هاي كشور در حوزه هاي گوناگون، عامل مهمي براي پيروزي در اين جنگ خواهد بود. توجه جدي تمامي مسئولان به شعار سال مبني بر توليد داخلي و حمايت از كار و سرمايه ايراني، بايد راهبرد اصلي كشور در جنگ اقتصادي باشد.از سوي ديگر امكانات و تسهيلات كشور اعم از تسهيلات بانكي و... بايد در اختيار كساني قرار گيرد كه داراي روحيه جهاد اقتصادي بوده و با تمام توان، به جز اعتلاي كشور و گره گشايي از مشكلات مردم، به چيز ديگري نمي انديشند.