فهرست مندرجات

چکیده. 1

فصل اول: كليات تحقيق

مقدمه. 3

تعریف سرمایه فکری... 4

 

فصل دوم: ادبيات تحقيق

پیشینه تحقیق... 7

جایگاه سرمایه فکری در دارایی‌های نامشهود. 9

اجزای سرمایه فکری... 11

سرمایه انسانی... 12

سرمایه مشتری... 15

سرمایه ساختار. 17

 

فصل سوم: شرح عمليات

دلیل اندازه‌گیری سرمایه فکری... 22

مدلهای متداول اندازه‌گیری سرمایه فکری... 23

مدل کارت امتیازی متوازن کاپلان‌ و نورتون‌.. 24

مدل اسکاندیا نویگیتور. 26

مدل جدول سرمایه فکری(درخت شاخص سرمایه فکری)29

مدل حسابرسی سرمایه فکری... 31

مدل هدایتگر دارایی‌های نامشهود اسویبی... 32

 

فصل چهارم: جمع بندي و پيشنهادات

جمع‌بندی... 36

پیشنهادات تحقیق... 38

منابع و مآخذ.. 39

 

 

 

 

چکیده

هدف از نگارش این پروژه تبیین مفهوم سرمایه فکری و اجزای آن و همچنین‌ معرفی مدلهای گوناگون اندازه‌گیری سرمایه فکری می‌باشد.در این پروژه ابتدا به تعریف‌ سرمایه فکری و اجزای آن پرداخته شده و در این راستا از نظرات اندیشمندان مختلف‌ استفاده شده است.جهت نیل به این منظور مبانی نظری بررسی شده است.در قسمتهای بعدی ضرورت سنجش و مدلهای اندازه‌گیری سرمایه فکری بیان و نظرات‌ افرادی که این مدلها را ارائه کرده‌اند، منعکس شده است. در اغلب مدلهای ایجاد شده‌ برای سنجش سرمایه فکری،اجزای سرمایه فکری به سه بخش سرمایه انسانی،سرمایه‌ ساختار و سرمایه مشتری تقسیم شده‌اند که درباره هریک توضیح داده شده است.

 

کلید واژها:

سرمایه فکری، سرمایه انسانی، سرمایه مشتری، سرمایه ساختار، مدلهای‌ اندازه‌گیری سرمایه فکری.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

دنیای کنونی عصر دانایی است.امروزه دیگر مواهب و دارائی‌های طبیعی و مشهود کلید کامیابی جوامع و سازمان‌ها نیست،بلکه برخورداری از سرمایه‌های فکری و مدیریت این سرمایه‌هاست که در عرصه محیط پرتلاطم و چالشی رمز موفقیت‌ محسوب می‌شود.نیاز به اداره و مدیریت کردن داراییهای مشهود از مدتها قبل خود را نشان داده است و البته تاکنون نیز جهت دفع این نیاز اقدامات زیادی صورت گرفته‌ است.فنون و سیستمهای حسابداری در جهت رفع این نیاز به وجود آمده‌اند.بحث‌ مدیریت خرید نیز در این زمینه به کمک مدیران برخاسته است.سیستمهای خرید درست به موقع که توسط ژاپنیها مورد استفاده قرار می‌گیرد، نشان‌دهنده تلاش در زمینه‌ مدیریت داراییهای مشهود است ولی داراییهای نامشهود شرکتها علی‌رغم اهمیت‌ فوق العاده آنها در اکثر موارد نادیده گرفته می‌شوند.

این دسته از داراییها به دلیل ماهیتشان اغلب فراموش می‌شوند و همین امر نیز بر اهمیت آنها می‌افزاید.این داراییها در تعیین جایگاه شرکت در عرصه بین المللی و در تعیین ارزش شرکت بسیار مؤثر است.داراییهای نامشهود هرشرکت بطور موجز عبارتند از نام تجاری شرکت،مشتریان وفادار شرکت،کارکنان راضی،کارکنان خلاق، فرهنگ سازمانی منعطف و پویا،مدیران کارآمد و لایق،جو ریسک‌پذیری سازمان، تصور خوب از شرکت در نزد مشتریان.برای مثال ارزش مارک تجاری کوکاکولا چندین برابر کل ارزش داراییهای این شرکت است.این دسته از داراییها در ایجاد مزیت‌ رقابتی بلندمدت برای شرکتها نقش بسزایی دارند.شرکتهایی که بتوانند این‌ داراییهایشان را به خوبی تشخیص دهند و آنها را مدیریت کنند،نسبت به رقبایشان از عملکرد بهتری برخوردار خواهند بود.به عبارت دیگر مدیریت صحیح این داراییها،در موفقیت شرکتهایی که در دنیای پررقابت امروزه فعالیت می‌کنند نقش انکارناپذیری‌ دارد.سرمایه فکری مبحثی است که به مدیریت و اداره این داراییها می‌پردازد.

تعریف سرمایه فکری

نویسندگان مختلف این واژه را به اشکال گوناگون تفسیر کرده‌اند،اما معنی پر کاربردتر این واژه‌"دانش مفید بسته‌بندی شده"است که آن را دلیل این واقعیت‌ می‌دانند که یک سازمان ارزشمندتر از مجموع دارایی‌های سخت مندرج در ترازنامه‌ خود است.دانش در اینجا باید به مفهومی کاملا وسیع تعبیر شود.فرایندها، سیستم‌های‌ اطلاعاتی،محصولات جدید ارائه نشده،نام‌های تجاری،مهارت‌های کارکنان و فهرست‌ مشتریان همگی می‌توانند بخشی از سرمایه فکری باشند(اولوه،1384،138).

از نظر زمانی این واژه عمدتا در اواسط دهه 1990 به شکلی چشمگیر توجه همگان‌ را به خود جلب کرد.سرمایه فکری‌"موجودی‌"دانشی یک سازمان است که در یک‌ مقطع زمانی خاص در آن وجود دارد.سرمایه فکری شامل تمامی منابع دانش محوری‌ است که برای سازمان ارزش تولید می‌کنند ولی در صورتهای مالی وارد نمی‌شوند (Pablos,2004) .به عبارت دیگر سرمایه فکری عبارتست از:داشتن دانش، بکارگیری تجربه،تکنولوژی سازمانی،ارتباط با مشتری و عرضه‌کننده و نیز توانایی‌های‌ حرفه‌ای که یک مزیت رقابتی در بازار را از آن شرکت می‌کند (Edvinsson Malone,1997) .

تعاریف مختلفی از سرمایه فکری توسط اندیشمندان مختلف در سالهای گذشته به عمل‌ آمده،که به ترتیب زمانی در زیر آورده شده است:

به نظر هال‌3سرمایه فکری ممکن است جزو دارایی‌ها دسته‌بندی شود(مانند مارک، علامت تجاری،قراردادها و پایگاه داده‌ها)،یا به عنوان مهارت شناخته شود(مانند اینکه‌ کارکنان دانشی چگونگی انجام دادن کار را بلد باشند)و یا فرهنگ سازمانی شرکت.

به گفته اسکاندیا ،اجزای سرمایه فکری شاخصی برای ارزش آتی شرکت و توانایی‌ شرکت برای کسب نتایج مالی محسوب می‌شوند.

در تعریفی دیگر به نظر ادوینسون‌ و سالیوان‌ سرمایه فکری دانشی است که‌ می‌تواند به ارزش تبدیل شود.

 

 

پیشینه تحقیق

اولین مطالعه تجربی برای اندازه‌گیری سرمایه فکری در اواسط دهه 1980 توسط انجمن‌ سوئدی انجام شد و بعد از آن تحقیقات بسیاری برای تعیین وضعیت سرمایه فکری‌ شرکت‌ها در داخل کشورها و بین کشورها انجام شد.تحقیقات مستند جویا نشان داد که تلاش در جهت قرار دادن سرمایه فکری در درون ترازنامه شرکت،یک‌ مفهوم منطقی می‌باشد و تحقیقاتی نیز که به وسیله جویا انجام شد نشان داد که این موضوع‌ کاملا علمی می‌باشد.

تان،پلومن و هانکوک(2007)در تحقیق خود ارتباط سرمایه فکری را با بازده مالی‌ شرکت‌ها بررسی کرده‌اند.نتایج حاکی از آنست که اولا بین سرمایه فکری و بازده مالی‌ فعلی و آتی شرکت‌ها رابطه مثبت معناداری وجود دارد ثانیا تاثیر سرمایه فکری در بازده‌ مالی شرکت‌ها در صنایع مختلف متفاوت می‌باشد.

هلنا رودز و تانجا میهالیک(2007)،در تحقیق خود به بررسی تاثیر اجزای سرمایه‌ فکری بر عملکرد مالی در صنعت هتلداری در اسلوونی پرداختند.نتایج این تحقیق نشان‌ داد که اولا یک رابطه مثبت معناداری بین اجزای سرمایه فکری و عملکرد مالی در این‌ صنعت وجود دارد ثانیا ضریب تاثیر بالای سرمایه ارتباطی در مقایسه با سایر اجزای سرمایه‌ فکری بر عملکرد مالی شرکت‌ها می‌باشد.

گارسیا و مارتینز(2007)در یک مطالعه تجربی به بررسی ارتباط بین اطلاعات سرمایه‌ فکری استفاده شده در تصمیمات سرمایه‌گذاری در شرکت‌های اسپانیایی پرداختند.

یانگ چو و دیگران(2006)به بررسی ارتباط بین اجزای سرمایه فکری با ارزش/عملکرد،صنایع پیشرفته تخصصی انستیتو تحقیقات تکنولوژی صنعتی (ITRI) پرداختند و نتیجه گرفتند که اولا یک رابطه مثبت معناداری بین اجزای سرمایه فکری و عملکرد شرکت‌ها وجود دارد و ثانیا سرمایه افزایش سرمایه فکری منوط به فرایند خلق‌ ارزش و ذخیره استراتژیک آنها در سازمان می‌باشد.

بوم و سیلورمن(2004)در تحقیقی به بررسی و آزمون اجزای سرمایه فکری انسانی،بر تصمیمات ریسک مالی شرکت‌ها و عملکردشان در صنعت بیوتکنولوژی در فنلاند و تاثیر اجزا بر بر عملکرد آتی شرکت‌ها پرداخته‌اند.نتایج حاکی از یک تاثیر معنادار اجزای‌ سرمایه فکری بر عملکرد و ریسک مالی شرکت‌های حاضر در صنعت بیوتکنولوژی‌ می‌باشد.

شن‌تای و تونگ‌چن(2008)یک مدل جدیدی را برای ارزیابی عملکرد سرمایه فکری‌ به وسیله ترکیب رویکرد فازی -tuple با روش تکنیک تصمیم‌گیری چند متغیره (MCDM) ارایه کرده و برای شرکت‌های پیشرفته تخصصی در تایوان آزمون کرده‌اند.

تونک بوزبورا و احمت بسکث(2007)شاخص‌های اندازه‌گیری سرمایه فکری را با استفاده از AHP فازی اولویت‌بندی کردند و نتایج تحقیق نشان داد که خلق و انتشار ارزش‌های استراتژیک در سازمان مهم‌ترین شاخص سرمایه فکری می‌باشد.

علی اصغر انواری رستمی(1384)در تحقیق خود پنج روش سنجش محاسبه سرمایه‌ فکری را مورد آزمون قرار داده است.نتایج آزمون‌های آماری بیانگر آنست که،روش‌های‌ پیشنهادی چهارم و پنجم،همبستگی بالا و معناداری را با ارزش بازاری سهام شرکت‌ها نشان داده‌اند و با توجه به مقدار ضریب تعیین بالاتر نسبت به سه ورش اول،دوم و سوم از توان تبیین بهتری برخوردارند.

 

جایگاه سرمایه فکری در دارایی‌های نامشهود

در خیلی مواقع دارایی‌های نامشهود را با سرمایه فکری به یک معنی تلقی می‌کنند،درحالی‌که این دو موضوع باهم متفاوت‌اند.دارایی‌های نامشهود مفهوم جامعی است که دو موضوع سرمایه فکری و دارایی‌های معنوی را نیز دربر نمی‌گیرد.

موارد دیگری نیز وجود دارد که دارای ماهیت نامشهود هستند اما بطور منطقی نمی‌توانند جزئی از IC باشند.شهرت شرکت یکی از چنین موضوعات است. تمایز میان دارایی‌های نامشهود و سرمایه معنوی موضوع مهمی است.دارایی‌های نامشهود به مواردی مثل سرقفلی دلالت دارد و سرمایه معنوی بخشی از سرقفلی است(پتی و گوتریه،2000).

سرمایه فکری به عنوان مفهومی است که نه تنها دارایی‌های معنوی را دربرمی‌گیرد بلکه شامل سایر دارایی‌های نامشهود مثل دانش،مهارت،اطلاعات و سازمانی نیز می‌شود(1996 Robinson and Kleiner, ).در حقیقت دارایی‌های معنوی مفهوئم جدایی از سرمایه فکری نیست.بلکه آن زیرمجموعه‌ای‌ از سرمایه فکری محسوب می‌شود و می‌تواند با وضع قوانین خاص مورد حمایت قرار گیرد.دارایی‌های معنوی مواردی مانند قانون کپی رایت یا نام تجاری، روشهای تجارت،فرآیندهای صنعتی،فرمول‌های شیمیایی،برنامه کامپیوتری،ارائه‌ها یا کتاب‌ها را شامل می‌شود.(شکل 1)

دارایی‌های معنوی به لحاظ کاربردی،اهمیت کمتری در سازمان دارد.به عبارتی سازمان‌ها برای چیره شدن بر پدیده‌های شناخته نشده به سرمایه فکری‌ نیاز بیشتری دارند(2003 Kiping, )

شکل(1)جایگاه سرمایه فکری(2002 Smith and Hansen, )

 

سرمایه فکری بحث مهمی برای تنظیم اهداف و استراتژی‌های سازمان است بدون تعیین و ارزیابی مناسب سرمایه معنوی،موسسه نمی‌تواند به‌طور مناسب ارزیابی شود و مدیریت نمی‌تواند قادر به تنظیم استراتژی باشد(1996 Robinson and Kleiner, )

سرمایه فکری برای شرکتها تنوع ارزش سازمانی زیادی را فراهم می‌کند،مانند ایجاد سود،تعیین استراتژی(سهم بازار،رهبری،شهرت)،نوآوری،وفاداری مشتری،کاهش‌ هزینه،
بهبود بهره‌وری و موارد دیگر (Harrison Sullivan,2000) .بسیاری‌ معتقدند که سرمایه فکری در تعیین ارزش شرکت و عملکرد اقتصادی بین المللی‌ شرکت موثر است
(Petty Guthrie,2000) .مدیریت سرمایه فکری‌ برای موفقیت بلندمدت یک شرکت بسیار مهم تشخیص داده شده است.شرکتهایی بر خوردار از مدیریت سرمایه فکری نسبت به رقبایشان عملکرد بهتری دارند (Brennan Connell,2000) .