فهرست مطالب

فصل اول

1-1 مقدمه. 2

2-1 ضرورت‌ و اهميت‌ مسئله‌. 5

3-1 اهداف تحقيق.. 8

4- 1 فرضيات تحقيق.. 8

5-1 كاربردهاي انجام تحقيق.. 9

6-1 پيشينه تحقيق.. 9

تحقيقات انجام شده در زمينه بازاريابي و بازار رساني محصولات كشاورزي 9

فصل اول

بخش اول. 17

1-2 مقدمه‌. 17

2-2 تاريخچه‌. 18

3-2 خصوصيات‌ گياهشناسي‌ زيره‌ سبز. 18

1-3-2 ويژگيهاي‌ عمومي‌.. 18

2-3-2 ارقام‌ زيره‌ سبز. 20

3-3-2 زيستگاه‌ و پراكنش‌... 20

1-4-2 مصارف خوراكي و ارزش غذايي.. 25

2-4-2 اهميت‌ دارويي‌.. 26

5-2 ساير كاربردهاي‌ زيره‌ سبز. 26

6-2 ويژگيها وروشهاي‌ كشت‌ زيره‌ سبز. 27

1-6-2 كاشت‌... 29

3-6-2 داشت‌... 30

3-6-2 برداشت‌... 31

7-2 آفات‌ و امراض‌.... 32

8-2 خصوصيات‌ زرشگ‌... 33

9-2 تاريخچه‌ زرشك‌... 34

10-2 خصوصيات‌ گياهشناسي‌ و پراكنش‌ جنس‌ زرشك‌... 35

1-10-2 ويژگيهاي‌ عمومي‌.. 35

2-10-2 گونه‌هاي‌ زرشگ‌... 35

3-10-2 زيستگاه‌ و پراكنش‌... 38

11-2 مصارف‌ خوراكي‌، ارزش‌ غذايي‌ و اهيمت‌ دارويي‌ زرشك‌... 39

1-11-2 مصارف‌ خوراكي‌ و ارزش‌ غذايي‌:40

2-11-2 اهميت‌ دارويي‌.. 40

12-2 ساير كابردهاي‌ زرشك‌:41

13-2 ويژگيها و روشهاي‌ پرورش‌ زرشك‌ بيدانه‌. 42

1-13-2 كاشت‌ و تكثير. 44

2-13-2 داشت‌... 45

3-13-2 برداشت‌... 46

14-2 آفات‌ و امراض‌ زرشك‌... 48

بخش دوم. 51

1-2 تعريف بازار. 51

2-2 طبقه بندي بازارهاي مختلف... 51

1-2-2 طبقه بندي بازار بر اساس موضوع مبادلات:51

2-2-2 بازارها بر اساس وضعيت مكاني:52

3-2 تعريف بازاريابي.. 52

4-2 ابعاد مختلف بازاريابي.. 55

1-4-2 بازاري گرائي.. 56

2-4-2 بازار شناسي.. 56

3-4-2 بازاريابي.. 56

4-4-2 بازار رساني.. 57

5-4-2 بازار گردي.. 57

6-4-2 بازار سنجي.. 57

7-4-2 بازار داري.. 58

8-4-2 بازار گرمي.. 58

9-4-2 بازار گرداني.. 58

5-2 عناصر قابل كنترل و موثر بر بازاريابي.. 59

6-2 تاريخچه بازاريابي.. 59

7-2 مفاهيم اساسي بازاريابي.. 62

8-2 عوامل موثر در بازاريابي.. 63

1-8-2 فروشندگان اوليه. 63

2-8-2 واسطه‌هاي بازاريابي.. 64

1-2-8-2 دلالان. 64

2-2-8-2 واحدهاي توزيع فيزيكي.. 64

3-2-8-2 آژانسهاي خدمات بازاريابي.. 65

4-2-8-2 واسطه‌هاي مالي.. 65

3-8-2 مشتريان. 65

4-8-2 رقبا66

5-8-2 جوامع. 67

9-2 مفهوم جديد بازاريابي.. 67

10-2 تئوريهاي رفتار خريدار. 68

1-10-2 تئوري اقتصاد خرد (Microevonmic theory)68

2-10-2 تئوري روان شناسي (psychogical)69

1-2-10-2 مراحل تصميم گيري خريدار. 69

1-1-2-10-2 شناخت اشكال. 69

2-1-2-10-2 جستجو براي اطلاعات... 70

3-1-2-10-2 ارزيابي كردن خط مشي‌هاي مختلف (عمل تصميم گيري)71

11-2 مفهوم بازاريابي محصولات كشاورزي.. 72

12-2 اهميت بازاريابي محصولات كشاورزي.. 73

13-2 عمليات بازارياي.. 75

1-13-2 فعاليت‌هاي مبادله اي.. 75

2-13-2 فعاليت‌هاي فيزيكي.. 76

14-2 سازمان بازاريابي.. 78

15-2 فعاليتها و وظايف بازاريابي محصولات كشاورزي.. 80

1-15-2 جمع آوري اطلاعات... 80

2-15-2 حمل و نقل.. 81

3-15-2 درجه بندي و استاندارد نمودن محصولات... 82

4-15-2 بسته بندي و تبديل محصولات... 83

5-15-2 انبارداري.. 85

6-15-2 تبليغات... 85

7-15-2 اعتبار. 85

8-15-2 قيمت گذاري.. 86

16-2 شبكه‌هاي بازاريابي.. 87

1-16-2 خرده فروشان. 87

2-16-2 عمده فروشان. 87

3-16-2 سلف خران. 88

4-16-2 ميدان داران. 88

5-16-2 ساير موارد. 88

17-2 اهداف بازاريابي محصولات كشاورزي.. 89

1-17-2 آنچه به عهده دولت مي‌باشد. 89

2-17-2 آنچه بر عهده توليد كننده مي‌باشد. 90

18-2 نقش شركتهاي تعاوني در بازاريابي.. 91

19-2 مسير بازاريابي.. 91

20-2 هزينه‌هاي بازاريابي.. 92

21-2 حاشيه بازاريابي.. 93

24-3- كارايي بازاريابي.. 94

23-2 مدل‌هاي حاشيه بازاريابي.. 96

1-23-2 الگوي مارك- آپ (Mark up Model)96

2-23-2 الگوي حاشيه نسبي (Relative Model)97

3-23-2 الگوي هزينه بازاريابي (Marketing Cost. Model)97

4-23-2 الگوي انتظارات عقلايي (Ration Expectation Model)98

24-2 شفافيت بازار. 99

25-2 برخي مشكلات اساسي موجود در بازاريابي محصولات كشاورزي 99

فصل سوم

1-3 مقدمه. 103

2-3 روش تحقيق.. 103

3-3 روش جمع آوري اطلاعات... 103

4-3 منابع اطلاعات ثانويه. 104

5-3 منابع اطلاعات اوليه. 105

6-3 جامعه آماري.. 105

7-3 نمونه آماري.. 105

فصل چهارم

1-4- مقدمه. 108

2-4- اهميت اقتصادي زيره108

1-2-4- كشورهاي وارد كننده و صادر كننده زيره110

2-2-4- روند توليد و صادرات زيره110

3-4 مشخصات جامعه مورد بررسي و مشخصات تحقيق.. 114

4-4 ويژگي‌هاي نمونه مورد بررسي توليد كنندگان زيره115

1-4-4 ويژگي‌هاي سني.. 115

2-4-4 سطح تحصيلات... 116

3-4-4 وضعيت مالكيت اراضي.. 117

5-4 ويژگي‌هاي نمونه مورد بررسي عمده فروشان زيره118

1-5-4 ويژگي‌هاي سني.. 118

2-5-4 سطح تحصيلات... 119

1-6-4 ويژگيهاي سني.. 120

2-6-4 سطح تحصيلات... 120

7-4 انواع بازارهاي زيره121

1-7-4 بازار سر مزرعه. 122

2-7-4 بازار عمده فروشي.. 124

3-7-4 بازار خرده فروشي.. 126

8-4 سازمان بازاريابي زيره127

1-8-4 عمده فروشان. 128

2-8-4 خريدران محلي.. 129

3-8-4 نمايندگان عمده فروش... 129

4-8-4 ميدان داران. 130

5-8-4 دلالان. 130

6-8-4 خرده فروشان. 131

9-4 عمليات بازاريابي زيره131

1-9-4 حمل و نقل.. 131

2-9-4 درجه بندي.. 132

3-9-4 استاندارد. 133

1-3-9-4 مواد خارجي موجود در زيره133

2-3-9-4 ويژگي‌هاي زيره استاندارد شده بايد به شرح زير باشد:134

4-9-4 بسته بندي.. 134

5-9-4 اطلاعات زير بايد بر روي هر بسته يا بر چسب شود:135

5-9-4 انبارداري.. 135

10-4 اعتبار. 135

11-4 مسير بازاريابي زيره137

1-11-4 مسيرهاي اصلي بازاريابي زيره138

12-4 قيمت گذاري.. 138

13-4 حاشيه بازاريابي.. 139

14-4 هزينه بازاريابي.. 141

15- 4 سود بازاريابي.. 144

16-4 ضريب هزينه بازاريابي.. 145

17-4 ضايعات... 146

18-4 عدم كارايي بازاريابي.. 147

19-4 شفافيت بازار. 148

20-4 ويژگي‌هاي نمونه مورد بررسي توليد كنندگان زرشك... 149

1-20-4 ويژگي‌هاي سني.. 149

2-20-4 سطح تحصيلات... 150

3-20-4 وضعيت مالكيت اراضي.. 151

21-4 ويژگيهاي نمونه مورد بررسي عمده فروشان زرشك... 152

1-21-4 ويژگيهاي سني.. 152

2-21-4 سطح تحصيلات... 153

22-4 ويژگي‌هاي نمونه مورد برري خرده فروشان زرشك... 153

1-22-4 ويژگي‌هاي سني.. 153

2-22-4 سطح تحصيلات... 154

23-4 انواع بازارهاي زرشك... 155

1-23-4 بازار سر مزرعه. 156

2-23-4 بازار خرده فروشي.. 158

24-4 سازمان بازاريابي.. 160

1-24-4 عمده فروشان. 160

2-24-4 خريداران محلي.. 161

3-24-4 نمايندگان عمده فروش... 162

4-24-4 ميدان داران. 162

5-24-4 دلالان. 163

6-24-4 خرده فروشان. 163

25-4 عمليات بازاريابي زرشك... 164

1-25-4 حمل و نقل.. 164

2-25-4 درجه بندي.. 164

3-25-4 استاندارد. 166

4-25-4 بسته بندي.. 168

5-25-4 انبارداري.. 168

26-4 اعتبار. 169

27-4 مسير بازاريابي زرشك... 170

28-4 قيمت گذاري.. 171

29-4 حاشيه بازاريابي.. 172

30-4 هزينه‌هاي بازاريابي.. 173

31-4 سود بازاريابي.. 177

32-4 ضريب هزينه بازاريابي.. 179

33-4 ضايعات... 179

34-4 عدم كارايي بازاريابي.. 182

35-4 شفافيت بازار. 183

36-4 مشكلات بازاريابي و صادرات زيره و زرشك... 184

فصل پنجم

1-5- مقدمه. 188

2-5 نتايج و بحث... 188

3-5 پيشنهادات جهت بهبود بازاريابي زيره و زرشك... 198

منابع. 205

 

-1 مقدمه

تحقيق‌ براي‌ افزايش‌ صادرات‌ غيرنفتي‌ كه‌ در كشور ما امري‌ الزامي‌است‌. دراين‌ مورد گرچه‌ در مقاطع‌مختلف‌ زماني‌ چه‌ قبل‌ و چه‌ بعد از انقلاب‌ تحقيقاتي‌ انجام‌ شده‌ است‌ اما اقدامات‌ مؤثري‌ آنچنانكه‌ بايد و شايدهنوز صورت‌ نگرفته‌ است‌. تجربه‌ كشورهاي‌ موفق‌ در امر توسعه‌ اقتصادي‌ نشان‌ داده‌ كه‌ تجارت‌ خارجي‌ نقش‌بسيار مهم‌ و تعيين‌ كننده‌اي‌ در فرايند توسعه‌ اين‌ كشورها ايفا كرده‌ و به‌ طور قطع‌ مي‌توان‌ گفت‌ كه‌ هيچ‌كشورتوسعه‌ يافته‌ و تازه‌ صنعتي‌ شده‌اي‌ را نمي‌توان‌ يافت‌ كه‌ بدو توسعه‌ تجارت‌ و تكيه‌ بر صادرات‌ خود به‌ اين‌امر نايل‌ شده‌ باشد. الگوي‌ توسعه‌ متكي‌ به‌ صادرات‌ امروزه‌ تقريباً در ميان‌ اكثر كشورهاي‌ در حال‌ توسعه‌ به‌صورت‌ مدل‌ غالبي‌ درآمد است‌ و از اين‌ رو مشاهده‌ مي‌كنيم‌ كه‌ طي‌ 1980 بسياري‌ از اين‌ كشورها بسوي‌خصوصي‌ سازي‌ و كاهش‌ دخالت‌هاي‌ دولت‌ در اقتصاد، مقررات‌ زدايي‌، آزادسازي‌ تجاري‌، تلاش‌ در جهت‌جلب‌ سرمايه‌هاي‌ خارجي‌ و به‌ طور كلي‌ در جهت‌ حاكميت‌ عناصر اقتصاد بازار اهتمام‌ كرده‌اند. نظريه‌ تجارت‌به‌ عنوان‌ متور رشد اقتصادي‌ داراي‌ مخالفين‌ و موافقين‌ زيادي‌ است‌. پر بيش‌ و سنيگر از جمع‌ مخالفان‌ اين‌نظريه‌ بويژه‌ در كشورهاي‌ درحال‌ توسعه‌ بوده‌اند و دليل‌ اين‌ امر را تخريب‌ رابطه‌ مبادله‌ تجاري‌ اين‌ كشورهامي‌دانند زيرا اين‌ كشورها صادر كننده‌ مواد خام‌ و وارد كننده‌ محصولات‌ نهايي‌ مي‌باشند و قيمت‌ مواد خام‌نسبت‌ به‌ محصولات‌ نهايي‌ روز به‌ روز در حال‌ كاهش‌ است‌ برخي‌ ديگر از نظريه‌پردازان‌ اقتصادي‌ همانندريكاردو، هگچر اهلين‌ و كروگمن‌ از موافقين‌ رابطه‌ مثبت‌ بين‌ رشد اقتصادي‌ و تجارت‌ خارجي‌ بوده‌ و دليل‌ اين‌امر را عمدتاً در مزيت‌هاي‌ نسبي‌ و فراواني‌ نسبي‌ عوامل‌ توليد در بين‌ كشورهاي‌ مختلف‌ مي‌دانند اما نكته‌ اين‌است‌ كه‌ به‌ مرور زمان‌ و بويژه‌ پس‌ از جنگ‌ جهاني‌ دوم‌ از تعداد مخالفين‌ كاسته‌ شده‌ و بر تعداد موافقين‌ افزوده‌شده‌ است‌ به‌ ديگر سخن‌ ديدگاه‌ صاحبنظران‌ در مورد نقش‌ مثبت‌ و مؤثر تجارت‌ خارجي‌ در رشد اقتصادي‌روز به‌ روز خوشبينانه‌تر شده‌ و آنرا به‌ يك‌ اصل‌ تبديل‌ مي‌نمايند.

در سالهاي‌ اخير جهت‌ توسعه‌ اقتصادي‌ كشور واستفاده‌ از تجارت‌ خارجي‌ به‌ عنوان‌ يكي‌ از محورهاي‌اصلي‌ رشد وتوسعه‌ اقتصادي‌، افزايش‌ ذخاير ارزي‌، ايجاد زمينه‌هاي‌ اشتغال‌ و رونق‌ كسب‌ و كار براي‌ صنايع‌مختلف‌ و رهايي‌ از اقتصاد تك‌ محصولي‌ نفت‌، روند پژوهش‌ دراين‌ مورد شتاب‌ بيشتري‌ گرفته‌ است‌ هرمحصولي‌ كه‌ صادر مي‌شود در منطقه‌ توليد آن‌ محصول‌ رشد و توسعه‌ اقتصادي‌ ايجاد مي‌شود. جهت‌ افزايش‌صادرات‌ به‌ فعاليت‌ بازاريابي‌ و تدوين‌ استراتژيهاي‌ مؤثر براي‌ ورود به‌ بازارهاي‌ جهاني‌ بايد بيشتر و بهترپرداخته‌ شود. جوان‌ بودن‌ جمعيت‌ كشور، توسعه‌ صادرات‌ را مي‌تواند به‌ عنوان‌ يكي‌ از استراتژيهاي‌ ايجاداشتغال‌ منظور داشت‌ جهت‌ وارد شدن‌ به‌ بازارهاي‌ جهاني‌ نيازمند طراحي‌ استراتژي‌ مناسب‌ بازاريابي‌ بين‌المللي‌ مي‌باشيم‌ در شروع‌ قرن‌ 21 جهان‌ با دو تحول‌ تغيير اساسي‌ مواجه‌ است‌.

1- روند جهاني‌ شدن‌ 2- پيشرفت‌ سريع‌ تكنولوژي‌

بنابراين‌ اتكا به‌ بازارهاي‌ داخلي‌ ديگر كافي‌ است‌ گرچه‌ آسان‌تر است‌ از اين‌ پس‌ بايد جهاني‌ انديشيد و ملي‌و بومي‌عمل‌ نمود پيشرتف‌ ارتباطات‌ و توسعه‌ شبكه‌هاي‌ اطلاع‌ رساني‌ جهاني‌ فعاليت‌هاي‌ بازاريابي‌ را بسيارتخصصي‌ و پيچيده‌ نموده‌ است‌ بازاريابي‌ را به‌ صورت‌ يكي‌ از محورهاي‌ اصلي‌ فعاليت‌ بازرگاني‌ و مديريتي‌درآورده‌ است‌. در بازاريابي‌ جهاني‌ بايد به‌ عوامل‌ اصلي‌ محيطي‌ كه‌ پيوست‌ در حال‌ تغيير و تحول‌ و تعامل‌ بايكديگر هستند مانند اقتصاد، تكنولوژي‌، سياست‌، قانون‌ و فرهنگ‌ توجه‌ كافي‌ مبذول‌ داشت‌ و استراتژي‌بازاريابي‌ براي‌ هر كشور را با توجه‌ به‌ اين‌ عوامل‌ طراحي‌ نمودد و به‌ ويژه‌ ارزشهاي‌ فرهنگي‌ محيط‌ را براي‌افزايش‌ فروش‌ در نظر گرفت‌. فرويپاشي‌ شوروي‌ سابق‌ و حركت‌ كشور چين‌ به‌ طرف‌ اقتصاد بازار، آزادي‌كشورهاي‌ اروپاي‌ شرقي‌، تشكيل‌ اتحاديه‌ اروپا، رشد و توسعه‌ اقتصادي‌ كشور جنوب‌ شرق‌ آسيا و... همگي‌فرصت‌هاي‌ نوين‌ بازاريابي‌ را به‌ ارمغان‌ آورده‌اند. توسعه‌ GATT (موافقن‌ كلي‌ روي‌ تعرفه‌ گمركي‌ و تجارت‌) وسازمان‌ و نهادهاي‌ اقتصادي‌ جهاني‌ و منطقه‌اي‌ همكاريهاي‌ اقتصادي‌ و بازرگاني‌، WTO (سازمان‌ تجارت‌جهاني‌) تسهيلات‌ و تمهيدات‌ فعاليت‌ بازاريابي‌ و بازرگاني‌ را بوجود آورده‌اند به‌ همان‌ نسبت‌ هم‌ با رقابت‌آزادند مواجه‌ شدن‌، تميهدات‌ و محدوديت‌هايي‌ را بجود آورده‌اند و رقابت‌ از قيمت‌ به‌ رقابت‌ بد كيفيت‌ وبسته‌بندي‌ انتقال‌ يافته‌ است‌ پايان‌ جنگ‌ سرد سياسي‌ جاي‌ خود به‌ جنگ‌ سرد اقتصادي‌ و تبليغاتي‌ و فعاليت‌مناسب‌ بازاريابي‌ داده‌ است‌ در قرن‌ 21 شركت‌ها و كشورهايي‌ برنده‌ خواهند بود كه‌ با نوآوري‌ و فعاليت‌مناسب‌ بازاريابي‌ از طريق‌ طراحي‌ استراتژيهاي‌ بازاريابي‌ بتوانند فرصت‌هاي‌ نوين‌ تجاري‌ را كشف‌ نموده‌ و اآنها بهره‌ برداري‌ نمايند و هرچه‌ بيشتر در صحه‌ تجارت‌ و رقابت‌ جهاني‌ وارد شده‌ و فعال‌ باشند و تبوانند سهم‌مناسبي‌ از اين‌ بازار را گرتفه‌ و آرنا حفظ‌ نموده‌ و درآينده‌ توسعه‌ بخشند با توجه‌ به‌ نكات‌ فوق‌ و نيز شرايط‌بوجود آمده‌ در نظام‌ تجارت‌ جهاني‌ تمامي‌كشورها و بويژه‌ كشورهاي‌ درحالت‌ وسعه‌ بر آن‌ شده‌اند كه‌ بانگرشي‌ جامعه‌ و با توجه‌ به‌ تحولات‌ اقتصاد بين‌الملل‌ برنامه‌هاي‌ توسعه‌ اقتصادي‌ خود را مورد ارزيابي‌ قراردهند بديهي‌ است‌ جمهوري‌ اسلامي‌ايران‌ نيز به‌ عنوان‌ يك‌ كشور در حال‌ توسعه‌ كه‌ تاكنون‌ اقتصاد غيرنفتي‌ آن‌نقش‌ و حضور چنداني‌ دراقتصاد بين‌ الملل‌ نداشته‌ نمي‌توانست‌ از اين‌ جريان‌ و تحولات‌ جهاني‌ مستثني‌ باشداز آنجا كه‌ حضور ايران‌ در صحنه‌ اقتصاد بين‌ الملل‌ طي‌ چند دهه‌ گذشته‌ عمدتاً به‌ فروش‌ نفت‌ خام‌ و ورود انواع‌كالاها خلاصه‌ شده‌ است‌ لذا برنامه‌هاي‌ توسعه‌ اقتصادي‌ كشور هيچگاه‌ در پيوند ارگانيك‌ و توسعه‌زا با تجارت‌خارجي‌ و توسعه‌ صادرات‌ قرار نگرفت‌ به‌ نظر مي‌رسد كه‌ دستيابي‌ به‌ هر گونه‌ راه‌ حل‌ در جهت‌ رفع‌ و ياتخفيف‌ مشكل‌ فوق‌ و نيز برقراري‌ ارتباط‌ ميان‌ هر يك‌ از بخشهاي‌ اقتصادي‌ كشور و ازجملهبخش‌ كشاورزي‌ بااقتصاد بين‌ الملل‌ مستلزم‌ ايجاد سياست‌هاي‌ مناسب‌، اعمال‌ ديدگاه‌هاي‌ مقتضي‌ و اجراي‌ برنامه‌هاي‌ زيربنايي‌و مستمري‌ خواهد بود كه‌ براساس‌ بررسيها و پژوهشهاي‌ جامع‌ ارائه‌ و تهيه‌ گرديده‌ است‌ بي‌ترديد نتايج‌مجموعه‌ پژوهشهاي‌ اين‌ پروژه‌ مي‌تواند شنخت‌ لازم‌ را براي‌ سياست‌گذاري‌ و اتخاذ راهكارهاي‌ پايه‌ براي‌توسعه‌ تجارت‌ كشاورزي‌، حضور مؤثر در بازارهاي‌ بين‌المللي‌ روند الحاق‌ به‌ سازمان‌ جهاني‌ تجارت‌، مقابله‌ بااثرات‌ منفي‌ ناشي‌ از اجراي‌ موافقتنامه‌ WTO به‌ بخش‌ كشاورزي‌ و ساير مسائل‌ مرتبط‌ در اختيار قرار مي‌دهد.

آنچه‌ پيش‌ روي‌ داريد حاصل‌ پژوهشي‌ است‌ با عنوان‌ بازاريابي‌ و بازاررساني‌ زيره‌ و زرشك‌ در استان‌خراسان‌ هدف‌ كلي‌ اين‌ مطالعه‌ بررسي‌ وضعيت‌ بازاررساني‌ و بازاريابي‌ محصولات‌ فوق‌ الذكر در سطوح‌مختلف‌ توليد كننده‌، عمده‌ فروش‌، خرده‌ فروش‌ و صادر كننده‌ و نيز تعيين‌ سير حاشيه‌، كارآيي‌ و ضريب‌ هزينه‌بازاريابي‌ اين‌ دو محصول‌، بررسي‌ عوامل‌ مؤثر برحاشيه‌ خرده‌ فروشي‌، ضايعات‌ و كارآيي‌ بازاريابي‌ زيره‌ وزرشك‌ بررسي‌ و شناخت‌ وضعيت‌ رقباي‌ بالقوه‌ و اصلي‌ صادراتي‌ در بازارهاي‌ نهايي‌، هدف‌، برآورد توابع‌عرضه‌ و تقاضاي‌ صادرات‌ محصولات‌ فوق‌، شناسايي‌ مسيرهاي‌ صادراتي‌ در بازارهاي‌ جهاني‌ و بين‌المللي‌ ودر نهايت‌ ارائه‌ راهكارهاي‌ مناسب‌ جهت‌ بهبود بازاريابي‌ و بازاررساني‌ آنها در داخل‌ و خارج‌ كشور و توسعه‌صادرات‌ زيره‌ و زرشك‌ مي‌باشد.

 

2-1 ضرورت‌ و اهميت‌ مسئله‌

بخش‌ كشاورزي‌ به‌ عنوان‌ يكي‌ از بخش‌هاي‌ قديمي‌و اصلي‌ در اقتصاد كشورهاي‌ در حال‌ توسعه‌ از جمله‌ايران‌ مي‌باشد گرچه‌ در فرآيند توسعه‌ كشور از اهميت‌ اقتصادي‌ اين‌ بخش‌ كاسته‌ شده‌ است‌ اما هنوز سهم‌عمده‌اي‌ از توليد ناخالص‌ داخلي‌، اشتغال‌ و تجارت‌ خارجي‌ بدون‌ نفت‌ را تشكيل‌ داده‌ و نيز بدلايل‌ تأمين‌نيازهاي‌ غذايي‌ كشور و ضروري‌ جامعه‌ و داشتن‌ مساعدت‌هايي‌ در رشد اقتصادي‌ كشور از جايگاه‌ خاصي‌برخوردار است‌. نظر به‌ اينكه‌ حدود يك‌ سوم‌ صادرات‌ غيرنفتي‌ ايران‌ از بخش‌ كشاورزي‌ است‌ و با توجه‌ به‌ارزبري‌ پايين‌ اين‌ بخش‌ نسبت‌ به‌ ساير بخش‌هاي‌ اقتصاد كشور و وابستگي‌ كم‌ آن‌ به‌ تكنولوژي‌ پيچيده‌ مي‌توان‌با توسعه‌ صادرات‌ محصولاتي‌ كه‌ از نظر شرايط‌ اقليمي‌، اقتصادي‌ و فرهنگي‌ داراي‌ مزيتن‌ سبي‌ مي‌باشند باتوجه‌ به‌ بحث‌ عضويت‌ ايران‌ در سازمان‌ تجارت‌ جهاني‌ (WTO) بخشي‌ از ارز مورد نياز كشور را تأمين‌ ومساعدت‌ قابل‌ توجهي‌ به‌ ساير بخشهاي‌ اقتصاد در جراين‌ توسعه‌ اقتصاديا نجام‌ گيرد به‌ منظور افزايش‌ كارآيي‌و بهبود نظام‌ بازاررساني‌ محصولات‌ كشاورزي‌ در كشرو ايران‌ و نيز توسعه‌ صادرات‌ آنها با توجه‌ به‌ رقابت‌هاي‌جهاني‌ در زمينه‌ بازار محصولات‌ كشاورزي‌ نياز به‌ تحقيقات‌ اقتصاد كشاورزي‌ در مورد محصولات‌ و مناطقي‌كه‌ داراي‌ مزيتن‌ سبي‌ از نظر توليد، بازاريابي‌، صادرات‌ هستند روز به‌ روز محسوس‌تر مي‌شود.

كشور ايران‌ باتنوع‌ وسيع‌ آب‌ و هوايي‌ در پاره‌اي‌ از مناطق‌ آن‌ در زمينه‌ توليد برخي‌ از محصولات‌ كشاورزي‌نظير پسته‌، خرما، كشمش‌، بادام‌، گردو و زعفران‌ و زيره‌ و زرشك‌ از مزيت‌ نسبي‌ قابل‌ توجهي‌ برخوردار است‌لذا جهت‌ اتخاذ سياست‌هاي‌ مطلوب‌ در زمينه‌ بهبود نظام‌ بازاريابي‌ و بازاررساني‌ و توسعه‌ صادرات‌ آنها نياز به‌مطالعات‌ اقتصادي‌ به‌ صورت‌ علمي‌حائز اهميت‌ مي‌باشد.

زيره‌ و زرشك‌ به‌ عنوان‌ يكي‌ از گرانترين‌ ادويه‌ جهان‌ با خصوصيات‌ و ويژگيها و مصارف‌ گوناگون‌ غذايي‌ وزيره‌ سبز نيز به‌ عنوان‌ ادويه‌ با مصارف‌ گوناگون‌ و استفاده‌هاي‌ صنعتي‌ و دارويي‌ مي‌توانند از جايگاه‌ ويژه‌اي‌ درصادرات‌ محصولات‌ كشاورزي‌ برخوردار باشند سهم‌ توليد كشورمان‌ با بيش‌ از 60 درصد كل‌ توليد زيره‌ وزرشك‌ در جهان‌ به‌ عنوان‌ بزرگترين‌ توليد كننده‌ و صدور بيش‌ از 80 درصد آن‌ و در مورد زيره‌ سبز به‌ عنوان‌بزرگترين‌ توليد كننده‌ با سهمي‌حدود 35 درصد تجارت‌ جهاني‌ و صدور حدود 95 درصد در صورت‌ يافتن‌جايگاه‌ و ارزش‌ واقعي‌ آنها در بازارهاي‌ جهاني‌ با توجه‌ به‌ نقش‌ تعيين‌ كننده‌ كشور ما در حال‌ حاضر و تقويت‌ آن‌در آينده‌ از جمله‌ نكات‌ ارزشمند آن‌ در بين‌ جايگاه‌ محصولات‌ صادراتي‌ كشور است‌. مزيت‌ نسبي‌ واهميتي‌ كه‌اين‌ محصولات‌ از نظر توليد، سطح‌ زير كت‌ و اشتغال‌ زايي‌ در مناطق‌ مختلف‌ كشور بويژه‌ استانهاي‌ خراسان‌دارد و نيز قابليت‌ توسعه‌ صادرات‌ اين‌ محصولات‌ در بازار جهاني‌ كه‌ مي‌تواند منجر به‌ افزايش‌ درآمدهاي‌ارزي‌ كشور شود آنها را از جايگاه‌ ويژه‌اي‌ برخوردار نموده‌ است‌ اما وجود مسائل‌ و مشكلات‌ مختلف‌ چه‌ درزمينه‌هاي‌ توليد و نحوة‌ عمل‌ آوري‌ اين‌ محصولات‌ توسط‌ كشاورزان‌ كه‌ عمدتاً بدليل‌ عدم‌ توجه‌ كافي‌ به‌ساختار نظام‌ بازاريابي‌ و بازاررساني‌ و نداشتن‌ يك‌ تشكيلات‌ منسجم‌ كه‌ كلية‌ مراحل‌ توليد، بازاريابي‌،بازاررساني‌ و صادرات‌ را تحت‌ پوشش‌ قرار دهد، است‌ و باعث‌ گرديده‌ كه‌ عليرغم‌ كيفيت‌ مرغوب‌ اين‌محصولات‌ نسبت‌ به‌ نمونه‌هاي‌ خارجي‌ آنها زيره‌ و زرشك‌ ايران‌ وضعيت‌ مناسبي‌ را در بازار جهاني‌ نداشته‌باشند ايران‌ به‌ عنوان‌ بزگترين‌ توليد كننده‌ زيره‌ و زرشك‌ دنيا هنوز در بازار جهاني‌ جايگاه‌ مشخص‌ و روشني‌ندارد ومجبور است‌ بدلايل‌ فوق‌ از جمله‌ تبليغات‌ منفي‌ رقبا محصول‌ خود را به‌ كمتر از نصف‌ قيمت‌ جهاني‌ به‌فروش‌ رساند بنباراين‌ باتوجه‌ به‌ اهميت‌ زيره‌ و زرشك‌ ايران‌ و وضعيت‌ خاص‌ آنها، ساختار اقتصادي‌ اين‌محصولات‌ در عرصه‌هاي‌ توليد، بازاريابي‌، بازاررساني‌ و صادرات‌ نياز به‌ بازنگري‌ و تحول‌ اساسي‌ دارد لذا دراين‌ مطالعه‌ وضعيت‌ بازاريابي‌ و بازاررساني‌ و صادرات‌ اين‌ محصولات‌ به‌ صورت‌ مطالعه‌ موردي‌ در مناطق‌عمده‌ كشت‌، در استان‌ خراسان‌ مورد بررسي‌ قرار گرفته‌ است‌ اضافه‌ بر آن‌ با توجه‌ به‌ محدوديت‌ منابع‌ مختلف‌لزوم‌ افزايش‌ بهره‌وري‌ استفاده‌ از منابع‌ مختلف‌ از جمله‌ زمين‌ و سرمايه‌ محسوس‌ است‌ به‌ بارو آرنارد وواساوادا (1995) توسعه‌ صادرات‌ از دو طريق‌ عمده‌ مي‌تواند موجب‌ رشد بهره‌وري‌ گردد آن‌هامعتقد هستندكه‌ توسعه‌ صادرات‌ از يكسو موجب‌ دسترسي‌ به‌ بازارهاي‌ جديد و در نتيجه‌ افزايش‌ ظرفيت‌ توليدي‌ و احدهادر كشورهاي‌ صادر كننده‌ مي‌شود اين‌ امور موجب‌ كاهش‌ هزينه‌ متوسط‌ توليد هر واحد از محصول‌ و افزايش‌بهره‌وري‌ توليد مي‌شود اضافه‌ بر آن‌ با گسترش‌ صادرات‌ و ورود واحدهاي‌ توليد به‌ بازارهاي‌ جهاني‌ درجة‌رقابت‌ بين‌ توليد كنندگان‌ افزايش‌ مي‌يابد لذا بنگاه‌هاي‌ توليدي‌ به‌ منظور تضمين‌ ادامه‌ حضور خود در بازار وهمچنين‌ افزايش‌ و يا حداقل‌ حفظ‌ سهم‌ صادراتي‌ خود مجبور به‌ افزايش‌ بهره‌وري‌ و توان‌ مديريتي‌ خودمي‌گردند اين‌ امر هب‌ نوبه‌ خود موجب‌ استفاده‌ مناسب‌تر از منابع‌ توليد و رشد بهره‌ وري‌ خواهد شد از سوي‌ديگر به‌ عقيده‌ نهدا و دهادش‌ وار (1993)، افزاي‌ بهره‌وري‌ استفاده‌ از نهاده‌ها م‌ي‌تواند موجب‌ كاهش‌هزينه‌هاي‌ توليد محصول‌ و پيشرفت‌ تكنولوژي‌ توليد اين‌ محصول‌ و در نتيجه‌ افزايش‌ صادرات‌ شود با توجه‌ به‌فقدان‌ انتشار مطالعات‌ اقتصادي‌ جامع‌ در زمينههاي‌ فوق‌ در مورد زيره‌ سبز و زرشك‌ ايران‌ ضرورت‌ و اهميت‌اين‌ تحقيق‌ ضروري‌ است‌.

3-1 اهداف تحقيق

1- بررسي وشناخت عمليات بازار رساني زيره و زرشك.

2- تعيين مسير، حاشيه، سود، كارايي وضريب هزينه بازازيابي زيره و زرشك.

3- برآورد هزينه خدمات بازاريابي و بررسي عوامل موثر بر حاشيه بازاريابي زيره و زرشك.

4-بررسي و شناخت وضعيت رقباي بالقوه صادراتي در بازارهاي نهايي وهدف.

5- تعيين شفافيت يا عدم شفافيت بازار زيره و زرشك.

6- ارائه راهكارهاي مناسب جهت بهبود وضعيت بازاريابي زيره و زرشك.

7- برآورد توابع عرضه داخلي، تقاضاي داخلي وعرضه صادراتي زيره و تعيين عوامل موثر بر آن.

 

4- 1 فرضيات تحقيق

1- بازار زيره از شفافيت كامل برخوردار است

2- ميزان ضايعات زيره و زرشك كمتراز 10 درصد است.

رابطه حاشيه با؟ به هزينه بازاريابي وقيمت خرده فروشي مثبت است.

بازار زرشك از شفافيت كامل برخوردار است.

5-1 كاربردهاي انجام تحقيق

در كشور ما توسعه صادرات و بازاريابي محصولات كشاورزي و فرآْورده‌هاي حاصل از آن در چارچوب برنامه‌هاي توسعه كشاورزي و از جهات اجتماعي واقتصادي ديگري نيز نتايج مثبتي براي جامعه رو به توسعه كشور در بر دارد به نظم ي رسد كه كشور ازمزيتهاي نسبي زيادي در زمينه تولد انحصاري وشبه انحصار اين محصولات در بازارهاي منطقه ودنيا برخوردار باشد، نتايج تحقيق حاضر مي‌تواند به عنوان راهنمايي براي برنامه ريزان و سياست گذاران براي برنامه ريزي‌هاي آتي باشد.

 

6-1 پيشينه تحقيق

تحقيقات انجام شده در زمينه بازاريابي و بازار رساني محصولات كشاورزي

بررسي وسيع منابع از طريق بانك‌هاي اطلاعات علمي‌وچكيده نامه‌هاي موجود، موضوعات تحقيقي مختلفي را در مورد زرشك به اين شرح مشخص نمود: 43 مقاله در مورد مواد موثر دارويي داراي الكالوئيدها، 32 مقاله در رابطه با مسائل گياهشناسي كه 7 مورد آن در رابطه با زنگ سياه گندم بود (برخي گونه‌هاي زرشك ميزبان واسطه اين بيماري مي‌باشند). 21 مقاله در مورد گياهشناسي، 14 مقاله در مورد ازدياد كشت سلولي جهت استخراج مواد موثر دارويي، 12 مقاله در مورد كنترل و آزاد سازي زرشك براي كنترل بيماري سياه غلات، 11 مقاله در مورد مسائل بيوشيميايي و نيز بيولوژيكي و 4 مقاله در مورد درمان كلينيكي با مواد دارويي زرشك، اما گزارشي در مورد توليد، بازاريابي و بازار رساني زرشك ارائه نگرديده است (بالندري، 1371)

تحقيقات ومطالعات بازاريابي، و بازار رساني محصولات كشاورزي شناخت نسبتا وسيعي از علوم كشاورزي واقتصاد را مي‌طلبند. اهميت مطالعات در زمينه بازاريابي و بازار رساني محصولات كشاورزي زماني روشن شد كه با ورود تكنولوژي به كشاورزي سنتي و بكار گيري روشهاي نوين به زراعي توسط كشاورزان فعاليت كشاورزي روند تجاري شدن را به خود گرفت و مسئله مازاد يك يا چند محصول كشاورزي در مناطق خاصي ايجاد شد. از سوي ديگر با افزايش جمعيت و مهاجرت روستائيان به شهرها و دورتر شدن فواصل بين قطب‌هاي توليد و مصرف، كانالهايي كه اين محصولات را از مزرعه تا به دست مصرف كننده عبور مي‌دهد را پيچيده تر كرد. بعلاوه سيستم بازاريابي و بازار رساني نه تنها محصولات توليد شده را در داخل كشور توزيع مي‌كند بلكه با گسترش دائمي‌تجارت بين المللي اين وظيفه را در سطح جهاني نيز انجام مي‌دهد. از اين او اهميت تحقيقات و مطالعات بازاررساني محصولات كشاورزي تحقيقاتي روز به روز بيشتري گرديده است (تركماني، 1378) در زمينه بازاريابي و بازار رساني محصولات مختلف كشاورزي تحقيقاتي نيز انجام شده، اما در رابطه با دو محصول زيره و زرشك تنها در زمينه مسائل فني و به زراعي آنها تحقيقات اندكي بوسيله نهادهاي تحقيقاتي انجام شده است.

نجفي (1376)، در تحقيقي وضعيت بازاريابي خرما بويژه در استان فارس با تاكيد بر صادرات آن را مورد بررسي قرار داد. به منظور انجام مطالعه با استفاده از روش نمونه گيري دو مرحله اي در هر يك از شهرستانهاي مورد مطالعه از توليد كنندگان، عمده فروشان و گروهي از صادر كنندگان كه بيشتر در شيراز مستقر بودند از طريق تكميل پرسشنامه، مصاحبه حضوري به عمل آمده، افزون بر آن اطلاعات تكميلي از سازمانهاي مرتبط مانند سازمان كشاورزي و اداره استاندارد و تحقيقات صنعتي جمع آوري شده است. به منظور بر آورد تابع صادرات خرما از اطلاعات سري زماني مربوط به سالهاي 74-1355 استفاده شده است.

مدل مورد استفاده جهت تعيين عوامل موثر بر صادرات خرما:

Y=b_o-b₁X₁-b₂X₂-b₃X₃+b₁X₁+b₅X₅-D+u_ii

كه در آن:

Y: ميزان صادرات

X: نرخ رز

X₂: تسهيلات اعطايي بانك‌ها به بخش كشاورزي

X₃ : نرخ تورم

X₄ : نرخ سود بانك

X₅: قيمت صادراتي

D: متغير مجازي پيمان ارزي

U: جمله اخلال

بر آورد تابع فوق نشان مي‌دهد، كه افزايش نرخ ارز، تسهيلات اعطايي بانك‌ها وافزايش قيمت صادراتي، بر صادرات خرما اثر مثبت و افزايش نرخ تورم و نرخ سود بانكي اثر منفي داشته از طرفي وجود پيمان ارزي كه نشانگر كاهش سود بدست آمده از صادرات است بر صادرات نيز اثر منفي داشته است.

خزاعي (1376)، در بررسي خود در مورد بازار زعفران توصيه مي‌نمايد كه جهت رفع مشكلات بازار داخلي و خارجي و افزايش سود زعفران كاران نياز به بازبيني در تشكيلات موجود در بخش توليد و بازار عرضه است. وي اعتقاد دارد كه واسطه‌هاي بيشمراي وارد بازار زعفران شده اند كه بيشتر در پي كاهش مدت زمان فروش اين محصول در بازار خارجي هستند بنابراين اگر تشكيلاتي ايجاد شود كه بتواند رقيبي قوي در بازار داخلي وخارجي براي واسطه‌ها باشد و به مروز زمان آنها را از بازار خارج نمايد اين واسطه‌ها حذف خواهند شد. او در پايان پيشنهاد مي‌نمايد كه با ايجاد مجمعي متشكل از دولت و تعاوني‌ها به منظور سياست گذاري مناسب، حمايت ونظارت بر آن، تحت عنوان صندوق زعفران مي‌توان به يك سيستم هماهنگ د رتوليد، بسته بندي، توزيع و صادرات و حل مشكلات زعفران كاران دست يافت.

تركماني (1378)، توليد و بازاريابي وعوامل موثر بر صادرات زعفران ايران را مورد بررسي قرار داد. در زمينه وضعيت بازاريابي زعفران در دو استان خراسان و فارس به اين نتيجه رسيد كه در نظامن بازار رساني فعلي- قسمت اعظم منافع نصيب تجار دلالان عمده فروشان و صادر كنندگان غير مجاز (قاچاق) مي‌گردد و توليد كنندگان از منافع بسيار اندكي برخوردار مي‌باشند. وي سهم عوامل بازاريابي در قيمت نهايي زعفران را به طور متوسط 25 درصد. هزينه خدمات بازاريابي وارزش افزوده زعفران صرف هزينه خدمات بازاريابي اين 318 و 4933 محاسبه نمود. كه مقدار 645 درصد ارزش افزوده زعفران صرف هزينه خدمات بازاريابي اين محصول شده است و پيشنهاد مي‌كند كه با تغيير مسير بازاريابي وتشكيل اتحاديه‌هاي محلي خريد زعفران در شهرستان‌هاي توليد كننده، شركت‌هاي سهامي‌بسته بندي، توزيع و صادرات مي‌توان كشاورزان را در عوايد اين شركت سهيم نمود و مدار بازاررساني كاملا شفافي ايجاد نمود.