فهرست مطالب

فصل اول: بيان مسئله

1-1- بیان مسئله. 2

2-1- اهمیت و ضرورت تحقیق.. 3

1-3-1- اهداف کلی.. 4

2-3-1 - اهداف جزئی.. 4

4-1- سوالات تحقیق.. 4

5-1- فرضیات تحقیق.. 5

6-1- روش تحقیق.. 5

7-1- پیشینه تحقیق.. 5

8-1- محدودیت تحقیق.. 5

9-1- واژگان کلیدی.. 6

فصل دوم:مبانی نظری

1-2- تعاریف ومفاهیم. 8

2-2- گذری برتاریخچه صنعت گردشگری.. 9

1-2-2- عهد باستان. 11

2-2-2- قرون وسطی.. 12

3-2-2- رنسانس... 14

3-2- گردشگری درجهان. 15

4-2-گردشگری درایران. 15

5-2-گردشگری گروهی بین‌المللی.. 15

6-2- حمل ونقل.. 16

7-2- حمل ونقل درگردشگری.. 16

1-7-2- حمل ونقل آبی.. 18

2-7-2- حمل ونقل ریلی.. 20

1-2-7-2- اقدامات توسعه ای دربخش حمل ونقل ریلی.. 20

3-7-2- حمل ونقل جاده ای.. 21

1-3-7-2- اقدامات توسعه ای دربخش حمل ونقل جاده ای.. 22

4-7-2- اثرات توسعه حمل ونقل وارتباطات.. 23

8-2- تاریخ صنعت حمل ونقل در گردشگری.. 25

9-2- حمل ونقل وجهانگردی درمسیرتاریخ.. 27

1-9-2- دوره سفربادلیجان. 27

2-9-2- دوره سفرهای آبی.. 28

3-9-2- دوره سفرازطریق راه آهن.. 28

4-9-2- دوره سفربااتومبیل واتوبوس... 28

10-2- حمل ونقل درمسیرتاریخ (ایران). 28

1-10-2- اولین کالسکه. 28

2-10-2- اولين اتومبيل.. 29

3-10-2- اولین خط آهن درایران. 29

5-10-2- اولين كشتي سازی وپایه گذارنیروی دریایی.. 29

11-2- نگاهی به تاریخ حمل ونقل هوایی وتاثیر آن بر صنعت گردشگری.. 29

12-2- حمل ونقل هوایی.. 31

1-12-2- اقدامات توسعه ای در بخش حمل ونقل هوایی.. 32

13-2- راهکارهای توسعه وپیشرفت حمل ونقل هوایی.. 33

14-2- دوره مسافرت با هواپیما34

15-2- اولین هواپیما در ایران 34

16-2- اسامی ایرلاین های خارجی.. 34

1-16-2- کانتاس... 35

2-16-2- ویرجین آتلانتیک.. 35

3-16-2- کاتای پاسیفیک.. 35

4-16-2- هواپیمایی تایلند. 36

5-16-2- خطوط هوایی نیوزیلند. 36

6-16-2- خطوط هوایی سنگاپور. 36

7-16-2- بریتیش ایرویز. 37

8-16-2- امارات.. 37

17-2- اسامی ایرلاین های داخلی.. 38

1-17-2- هما38

2-17-2- ایران ایرتور. 38

3-17-2-آسمان. 38

4-17-2- ماهان. 38

5-17-2- کاسپین.. 38

6-17-2- کیش ایر. 38

7-17-2- نفت.. 39

8-17-2- ساها39

9-17-2- تابان. 39

18-2- برترین ایرلاین جهان درسال2013.. 39

 

فصل سوم:

تاثیر فرودگاه بین المللی طرلاب بر توسعه صنعت گردشگری استان قم

 

1-3- موقعیت و ویژگیهای عمومی و جغرافیایی فرودگاه. 42

2-3- توانمندیهای مجموعه ارم. 47

3-3- ابعاد کلی پروژه فرودگاه سلفچگان قم و منطقه نمونه گردشگری طرلاب.. 48

1-3-3- برآورد کلی ابعاد و هزینه های طرح فرودگاه در مرحله راه اندازی.. 48

2-3-3- برآورد کلی ابعاد و هزینههای طرح گردشکری در مرحله مقدماتی.. 48

4-3- سیاستهای کلی برنامه اجراي.. 48

5-3- توجیه فنی ـ اقتصادی فرودگاه بین المللی قم سلفچگان. 49

1-5-3- کلیات.. 50

2-5-3- نقش فرودگاه در توسعه اقتصاد مناطق.. 50

3-5-3- تأثیر فرودگاه در اشتغال زايي و کارآفرینی.. 50

4-5-3- تأثیر مناطق آزاد و مناطق ویژه در رشد و توسعه فرودگاهها51

5-5-3- تأثیر فرودگاه در رشد و توسعه مناطق ویژه و مناطق آزاد. 51

6-5-3- تأثیر صنعت حمل و نقل هوایی در رشد اقتصادی کشور. 51

7-5-3- بررسی ارتباطات اقتصادی و گردشگری فرودگاه بین المللی قم ـ سلفچگان با منطقه ویژه اقتصادی سلفچگان. 51

6-3- پیش بینی و برآورد عملیاتی و اقتصادی فرودگاه. 53

1-6-3- اطلاعات و تصاویر مربوط به برآورد عملیاتی و اقتصادی فرودگاه 53

7-3- پیش بینی فعالیت ساعت اوج فروگاه فرودگاه 59

8-3- پیس بینی امور زیربنایی فرودگاه 61

1-8-3- پیش بینی امور زیر بنایی(آب) 61

2-8-3- پیش بینی امور زیر بنایی(برق)63

9-3-آغاز عملیات ساخت پروژه بزرگ فرودگاه بین المللی، پروژه انجام گرفته و در دست اقدام. 73

10-3- منطقه نمونه گردشگری طرلاب.. 76

1-10-3-پروژههای دردست انجام در سایت منطقه نمونه گردشگری طرلاب.. 76

11-3- اهداف ارم کیش... 85

1-11-3- توریسم سلامت.. 85

2-11-3- توریسم درمانی چیست؟. 85

3-11-3- اهداف توسعه صنعت توریسم سلامت در ایران. 86

12-3- فهرست قراردادهای منعقده جهت خریدمواد و مصالح و عملیات پیمانکاری.. 87

13-3- هزینه ساخت فرودگاه با حداقل تجهیزات و حداقل امکانات در فاز راهاندازی.. 88

1-13-3- مساحت کل زمین سایت.. 88

2-13-3- سرمایهگزاری اولیه طرح. 88

14-3- برنامه و بودجه کلی فرودگاه. 89

1-14-3- فاز اول (کوتاه مدت). 89

2-14-3- فاز دوم (میان مدت). 89

3-14-3- فاز سوم (بلند مدت). 90

15-3- برنامه و بودجه دهکده ویژه سیاحتی و گردشگری.. 90

1-15-3- فاز اول (کوتاه مدت). 90

2-15-3- فاز دوم (میان مدت). 91

3-15-3- فاز سوم (بلند مدت). 91

فصل چهارم: نتيجه گیری و پیشنهادات

نتیجه گیری.. 93

پیشنهادات.. 94

 

 

 

 

پیشگفتار

 

 

از آنجا که استان قم به عنوان پایگاه عالم تشیع در جهان اسلام است. اجرای این طرح در بالابردن جایگاه این شهر معروف مذهبی در جهان و به يژه کشورهای اسلامی نقش بااهمیتی را ایفا می­کند و بدون ترديد موجب بهبود وضع اقتصادی استان قم شده است، بنابراين احداث این فرودگاه قدمی دیگر در راستای توجه فوق­العاده دولت و بخش خصوصی به فعالیت­های عمرانی استان است. با عنایت به ضرورت احداث و بهره­برداری از این پروژه در این طرح علاوه بر ساخت فرودگاه با استانداردهای جهانی که به عنوان پشتیبان مناسب برای فرودگاه امام خمینی(ره) در نظر گرفته شده. یک شهر بزرگ فرودگاهی (AIRPORT CITY) مجهز در نزدیکی این فرودگاه پیش­بینی شده است. این مجتمع با وجود نزدیکی به آستانة مقدسة حضرت معصومه(س) و مسجد مقدس جمکران موقعیت و فرصتی مناسب برای ایجاد اقامت مطلوب زائران و ارائه خدمات به مسافران، گردشگران تجاری و خدمه پروازی است. در راستای دستیابی به اهداف سند چشم­انداز بيست ساله کشورمبنی بر رشد اقتصادی بالا، افزایش نرخ بهره­وری، کاهش وابستگی و تورم در کشور و از آن مهم­تر، کمک به تأمین سرمایه در استان­های کمتر توسعه یافته می­شود. شرکت ارم کیش راه­اندازی خط هوایی مستقیم برای شهر مقدس قم را در راستای اهمیت به استان­های مذهبی کشور به عنوان سرلوحه کار خود در برنامه آینده این شرکت قرار داده است. شرکت ارم کیش افتخار آن را دارد تا ادعا نماید که با ساخت بیشترین مکان­های سیاحتی و جابجایی بیشترین مسافر جزو نخستين­ها باشد و می­توان در حراست از فرودگاه اختصاصی و امکانات جانبی آن روزانه با کمک و همکاری در سایر شرکت­ها، دهها پرواز را برنامه­ریزی نموده تا فرودگاه قم جزو معروف­ترین فرودگاه­های کشور قرار گیرد. با توجه به بافت فرهنگی، مذهبی استان، قم ورود سالانه میلیون­ها نفر به آن استان ضروری است. جابجایی مسافران، تسهیلات در عدم لزوم ویزا در صورت نیاز در فرودگاه صادر شود، رفت و آمد کلیه مسافرین قم و شهرهای همجوار در این فرودگاه انجام پذیرد. با ساخت چندین هتل و مجتمع سیاحتی و تجاری کنار فرودگاه و اسکان مسافرین علاوه بر درآمدزایی می­توان به صنعت گردشگری کشور کمک نمود. با ساخت سالن تعمیرات هواپیماهاي داخلی و خارجی و چند واحد آموزشگاهی و ساخت انبار و اجاره آن می­توان در آمدزایی و ایجاد اشتغال نمود.

با توجه به اینکه هواپیمایی ارم، شرکت سیاحتی و مسافرتی است، می­توان کلیه مسافرین داخلی و خارجی پروازهای خود را از مبدأ فرودگاه امام خميني(ره) برنامه­ریزی نماید و طرح خود را در فرودگاه بین­المللی قم سفلچگان به مرحله اجرا در آورد.و در انجام جذب جهانگردان زیارتی و سیاحتی برای ایران اسلامی گامی بلندی را برداشت.

این پژوهش در چهار فصل نگارش شده است که موارد زیر را در بر می گیرد:

در فصل اول به بیان مسئله صنعت گردشگری می پردازد و از صنعت گردشگری به عنوان صنعت بدون دود ومنبع تجارت و درآمدزای جهانی صحبت می کند

 

در فصل دوم به بیان تعاریف ومفاهیم گردشگری،تاریخچه صنعت گردشگری، گردشگری در ایران و جهان،انواع وسایل حمل ونقل در طول تاریخ ، بررسی حمل ونقل هوایی وتاثیر آن بر صنعت گردشگری پرداخته شده همچنین راهکارهای توسعه صنعت حمل ونقل هوایی مورد بررسی قرار گرفته ودر پایان تعدادی از ایرلاین های ایران وجهان نام برده شده است.

 

در فصل سوم در مورد تاثیر فرودگاه بین المللی طرلاب در توسعه صنعت گردشگری استان قم که مهم ترین فصل واصلی ترین قسمت پژوهش می باشدپرداخته شده است که در آن سعی شده به معرفی مجموعه طرلاب بپردازد ودر مورد موقعیت فرودگاه و سیاست ها وبرنامه های کلی وهمچنین امور زیربنایی توضیح داده شده است و معرفی بخش ها و قسمت های مختلف فرودگاه طرلاب را انجام داده است.

فصل چهارم نیز شامل نتیجه گیری و پیشنهادات نگارنده می باشد.

 

امید می رود تلاش صورت گرفته در پدید آمدن این اثر،برای دانشجویان، فعالان حوزه صنعت گردشگری و بازدیدکنندگان و علاقه مندان مفید واقع شود.

 

 

 

فصل اول

بيان مسئله

1-1- بیان مسئله

صنعت گردشگری یکی از بزرگترین و پربازده ترین فعالیت های اقتصادی در دنیاست که بالاترین میزان ارزش افزوده را ایجاد می کند وبه طور مستقیم وغیر مستقیم ،سایر فعالیت های اقتصادی و فرهنگی را تحت تاثیر قرار می دهد.گردشگری یکی از منابع عمده درآمدزایی و ایجاد اشتغال در جهان به شمار می آیدبه طوری که بسیلری از آن به عنوان صنعت اول دنیا یاد می کنند.گرچه گردشگری به تنهایی نمی تواند منجر به توسعه کشور شود ولی با ورود گردشگری به تدریج نیاز به تغییر وایجاد امکانات برای اقامت،جا به جایی وسایر فعالیت های مربوطه توسعه را نیز در پی خواهد داشت ودر دراز مدت باعث افزایش امکانات وتاسیسات خواهد شد.

در سال های اخیر گردشگری به عنوان صنعت بدون دود منبع درآمد سرشار تجارت جهانی و عنصر مهمی در بهبود و تنظیم موازنه بازرگانی وتراز پرداخت های بسیاری از کشورها شده است.رشد قابل توجه و چشمگیر گردشگری در پنجاه سال اخیر نشان دهند اهمیت فراوان اقتصاد یو اجتماعی این پدیده است.گردشگری در تولید ناخالص ملی نقش مهمی ایفا می کند.توسعه گردشگری موجب رونق اقتصادی و کاهش فقر می شود هم چنین تاثیر به سزایی در افزایش درآمد و کاهش بیکاری و در نتیجه افزایش رفاه اجتماعی دارد.

حمل و نقل از ارکان اصلی صنعت توریسم می باشد و صنعت توریسم به عنوان یکی از مهمترین و پردرآمدترین منابع جهان در آغاز هزاره ی سوم به شمار می رود. صنعت توریسم در ایران به دلیل مسائل فرهنگی ، سیاسی و عدم توجه ویژه از سوی برنامه ریزان در سال های گذشته بسیار مهجور مانده است در حالی که توسعه این صنعت می تواند جایگزینی مناسب بر درآمدهای نفتی باشد. سیستم حمل و نقل هوایی یکی از عمده ترین عناصر تشکیل دهنده صنعت گردشگری می باشد که بخشی از هزینه های گردشگران را به خود اختصاص می دهد. اساساً گردشگری با جا به جایی و حرکت از مبداء و محل زندگی دائمی افراد به نقاط دور دست تحقق پیدا می کند. توسعه و گسترش صنعت توریسم منوط به توسعه امکانات حمل و نقل می باشد و حمل و نقل هوایی با ایجاد امکانات دسترسی آسان و راحت ، سریع و ایمن به نقاط مختلف و با فواصل زیاد سهم زیادی از جا به جایی گردشگران را به خود اختصاص داده است هم اکنون حدود 40 درصد از گردشگران بین المللی از طریق هوایی مسافرت می کنند. پیش بینی کرده اند در سال 2010 بیش از 1 میلیون پرواز با اهداف جهانگردی صورت بگیرد ( مجموعه مقالات جغرافیا ، گردشگری، توسعه پایدار،1386). فرودگاه ها که مبداء و مقصد مسافرت های هوایی و دروازه ورودی به شهرها و کشورها می باشند به عنوان سمبل یک شهر و کشور شناخته می شوند. زیبایی، شکوه، تسهیلات و امکانات، معماری، چشم گیری یک فرودگاه بیانگر وضعیت اجتماعی فرهنگی و حتی سیاسی آن شهر یا کشور می باشد.

پروژه فرودگاه بین المللی قم و منطقه نمونه گردشگری طرلاب براساس مطالعات امکان سنجی توسط مشاوران ذیصلاح وپس از صدور مجوزهای قانونی از مراجع ذیربط با سرمایه گذاری شرکت ارم کیش اغاز شده است.در این مطالعات توسعه کالبدی شهر قم،حوزه نفوذ بخش فرودگاهی وبخش گردشگری،آثار مستقیم والقایی پروزه ها از نظر اقتصادی ،اجتماعی،اشتغال زایی وکارآفرینی،کاربران و ذینفعان پروژه وغیره در نظر گرفته شده است.

 

2-1- اهمیت و ضرورت تحقیق

با توسعه اقتصادی زمینه برای ایجاد اشتغال فراهم می شود و این امر برای کشورهایی که با جمعیت جوان و متاقضی روبه رو هستند بسیار مفید است.گردشگری برای کشورهای دارای جاذبه های جهانگردی نظیر ایران می تواند به مهم ترین منبع کسب درآمد ارزی تبدیل شود.

اجرای این پروژه عظیم، ارائه خدمات و تسهیلات مناسب به زوار بین المللی و داخلی کریمه اهل بیت حضرت معصومه (س) و مسجد جامع جمکران با مشارکت مردمی اعم از سرمایه گذاران، صنعت گران، تولیدکنندگان، تجار، متخصصان و متعهدان به این مرز و بوم می باشد. از مزایای ویژه این طرح، احداث بزرگترین شهر فرودگاهی در جوار قلب اقتصاد ایران و بندر خشک سلفچگان و بهره­گیری اقتصادی و تجاری از بزرگترین چهارراه حمل و نقل زمینی کشور می باشد که موقعیت دسترسی آسان آن به مهمترین بزرگراه زمینی شمال به جنوب، بهترین کریدور هوایی شمال جنوب و شرق به غرب، بزرگترین شبکه ریلی کشور.

ایجاد منطقه نمونه گردشگری بین­المللی طرلاب با هدف جبران اقتصادی هزینه­های سنگین هوانوردی از ویژگی های سنگین هوانوردی از ویژگی های دیگر این طرح بوده که با مجور هیئت محترم وزیران و سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری کشور به طور همزمان آغاز شده است. صنایع بالا دست و پائین دست صنعت هوانوردی، صنایع گردشگری و توریسم بین الملل در مرکز ایران با شعاع حوزه نفوذ 220 کیلومتری احیاگر جاده ابریشم، تقویت کننده کریدور شمال – جنوب، تکمیل کننده محورهای اربعه حمل و نقل زمینی، ریلی و هوایی خواهد بود.

احداث فرودگاه در قم کمک و مکملی می شود به صنعت گردشگری و مسافران می توانند مستقیما پرواز کنند به شهر قم وضرورت براین است که مدت ماندگاری و اقامت گردشگران بالاتر برود و گردشگران برای رفتن به مسافرت نیازی نیست به فرودگاه امام خمینی بروند و همچنین توجه کردن به بحث فرودگاه،خود عاملی در جهت شناساندن قم در عرصه و محافل ملی می باشد.

فرودگاه یکی از زمینه های ایجاد اشتغال است راه اندازی فرودگاهنقش مهمی در توسعه زیرساخت های گردشگری ایفا می کند.

3-1-اهداف تحقیق

1-3-1- اهداف کلی

تاثیر فرودگاه بین المللی طرلاب در توسعه صنعت گردشگری استان قم

2-3-1 - اهداف جزئی

1-ارتباط بین فرودگاه طرلاب و صنعت گردشگری استان قم

2-ارتباط ونقش فرودگاه با کاهش میزان بیکاری استان

3-بازارهای جذب فرودگاه طرلاب و صنعت گردشگری

4-آشنایی با ساختار کلی فرودگاه طرلاب

5-نقش فرودگاه طرلاب در عرصه بین الملل

6-اهداف، سیاست ها و برنامه ریزی های فرودگاه طرلاب در زمینه های مختلف

7-آشنایی با مجموعه و زیرساخت های فرودگاه طرلاب

 

4-1- سوالات تحقیق

هدف از این تحقیق پاسخگویی به سوالات زیر است که در ذهن پژوهشگر ایجاد شده است:

1-آیا فرودگاه طرلاب در توسعه و پیشرفت استان تاثیری دارد؟

2-برنامه های پروازی فرودگاه بیشتر کدام کشورها می باشد؟

3-فرودگاه طرلاب چه کمکی به صنعت گردشگری می تواند داشته باشد؟

4-اهداف، سیاست ها و برنامه های فرودگاه طرلاب بیشتر در چه زمینه هایی می باشد؟

5-فرودگاه قم چه تاثیری در صنعت گردشگری استان قم می تواند داشته باشد؟

6-فرودگا طرلاب از چه مجموعه زیر ساختی گردشگری تشکیل شده است؟

5-1- فرضیات تحقیق

1-به نظر می رسد با افتتاح فرودگاه طرلاب در استان قم در کاهش بیکاری و اشتغال نقش بسیاری داشته باشد.

2-به نظر می رسد با معرفی و احداث فرودگاه گامی نو در پیشرفت و توسعه صنعت گردشگری استان داشته باشیم.

3- با افتتاح فرودگاه طرلاب افراد زیادی به امور تحصیلی وشغلی مربوط به رشته گردشگری در استان روی می آوردند.

4-با معرفی فرودگاه طرلاب و تسهیل در حمل ونقل آمار گردشگران افزایش پیدا می کند.

 

6-1- روش تحقیق

-در این تحقیق برای جمع آوری اطلاعات و مطالعه وبررسی آنها از روش میدانی،و استفاده از منابع اینترنتی،نشریات استفاده شده است.

-با توجه به انجام پژوهش میدانی ، مستندات و تصاویر به صورت پیوست شده انجام گرفته است.

7-1- پیشینه تحقیق

به علت جدید بودن موضوع پیشینه ای ندارد.

 

8-1- محدودیت تحقیق

-عدم وجود کتاب و اطلاعات مکتوب در دسترس

-بیشتر فرودگاه های کشور زیر نظارت دولت انجام می شد ولی فرودگاه طرلاب قم به صورت بخش خصوصی مدیریت و اداره می شود به این خاطر است که فرودگاه طرلاب تنها فرودگاه خصوصی قم وکشور است و پیشینه و نمونه ی موردی مانند فرودگاه طرلاب به صورت بخش خصوصی وجود نداشته و فرودگاه طرلاب قم هم به خاطر عدم اجرا وافتتاح آن همچنان در فاز مطالعاتی و اجرایی می باشد و به همین خاطر است که کار مطالعاتی واسنادی انجام نشده است.

 

9-1- واژگان کلیدی

گردشگری، ناوگان هوایی،توسعه گردشگری،سیاستها وخط مشی ها،زیرساخت ها،خدمات هوانوردی، فرودگاه طرلاب،استان قم

 

 

فصل دوم

مبانی نظری

1-2- تعاریف ومفاهیم

عمده تعاریف مربوط به گردشگری ، شامل آن تعداد از مسافرت هایی می شود که به دور از محیط شخصی فرد صورت گیرد.(تیموتی،1388: 1)

براساس تعاریف ارائه شده توسط سازمان ملل در سال 1964، جهانگرد به کسی اطلاق می شود که:به منظور تفریح ،بازدید از نقاط دیدنی؛تجارت(معامله)، ورزش یا زیارت به کشوری غیر از کشوری که در آن اقامت دارد سفر می کند.(معصومی،1384: 102)

گردشگری در دنیای قدیم فقط به گروه خاصی از افراد اختصاص داشت.مسافرت های ماجراجویان یا سفرهای علمی بعضی از افراد برای کشف سرزمین های ناشناخته یا با انگیزهای تجاری ومذهبی اشکا عمده گردشگری را تشکیل می داد.

در کشور ایران در گذشته کلمه سیاح به کسانی گفته می شد که با هدف و منظور خاصی دست به سفر می زدند.

از نظر تاریخی به اشراف زادگان فرانسوی که برای تحصیل وکسب تجربیات زندگی به سفر می رفتند توریست می گفتند.اصطلاح توریسا از قرن نوزدهم معمول شد .بعد ها در فرانسه این اصطلاح را برای کسانی به کار بردند که برای سرگرمی و گذراندن اوقات فراغتبه فرانسه سفر می کردند.به این گونه سفراها بعدا گردشگری یا توریسم اطلاق شد و در سطح جهان به کار رفت.(شاان ،1388: 166و96)

مسافران شامل دو گروه اصلی می باشند .یکی از آنها که در شمول آمار گردشگری قرار دارند که در واقع همان بازدیدکنندگان هستند که خود به دو گروه اصلی،گردشگران و بازدید کنندگان یک روزه تقسیم می شوند و گروه دیگری که از نظر آماری در قالب گردشگری قرار نمی گیرند شاملکمهاجران دائمی،مهاجران موقت،دیپلمات ها،اعضای نمایندگی های سیاسی،و خدمه انها کارکنان نیروهای مسلح،پناهدهندگان،اقوام چادرنشین،مسافران عبوری وکارگران مرزی هستند. (رنجبریان،زاهدی،1388: 14)

گردشگری آگاهانه و مسئولانه در طبیعت با هدف تماشا و شناخت پدیده‌ها و فرایندهای زمین‌شناختی و آموختن نحوه شکل‌گیری و سیر تکامل آنهاست.

گردشگری دانش محوری است که از تلفیق میان رشته‌ای صنعت گردشگری با حفظ و تفسیر جاذبه‌های طبیعت بی جان - همراه با مسایل فرهنگی مرتبط با آنها - در قالب ژئوسایت به عموم مردم بوجود می آید

 

.

2-2- گذری بر تاریخچه صنعت گردشگری

صنعت گردشگری:

گردشگری،سیاحت یا توریسم به طور کلی به عنوان مسافرت تفریحی در نظر گرفته می شود هر چند در سالهای اخیر شامل هر گونه مسافرتی می شود که شخص به واسطه آن از محیط کار یا زندگی خود خارج می شود.

تعریف جهانگرد(tourist):فردی که از مبدا به مقصدی به مدت حداقل 24 ساعت و حداکثر 6 ماه از محل اقامت خود خارج و به قصد سیاحت، تجارت،تفریح ،زیارت و ... اقدام نموده است.

تاریخچه گردشگری در اروپا به سفرهای زائران قرون وسط بر می گردد زائران کلیسای اعظم کانتربوری در انگلستان خود را مسافر مذهبی می دانستند.

درطی قرن شانزدهم در انگلستان برگزاری تورهای بزرگ تفریحی کاملا مرسوم بود.

پسران اشراف و نجیب زادگان را برای کسب تجربه به تورهای دور اروپا اعزام می کردند.قرن هجدهم عصر طلایی تورهای بزرگ بود. در شرق و به ویژه بین مسلمانان گردشگری زیارتی از اهمیت ویژه ای برخوردار است و مسلمانان از صدر اسلام به سفر حج می رفتند.

سفرهای ماجریاجویانه وایکینگها،فینیقی ها،مارکوپولو، کریستف کلمب،واسکودوگاما و ... دلیل بر اینست که نشان می دهد سفر در ذات بشر نهادینه شده است.

در ایران ناصر خسرو در قرون گذشته و گردشگران معاصر ایرانی مانند برادران امیدوار که به عمق جنگل های آمازون رفتند و همچنین دکتر باستانی پاریزی با سفر به فرانسه و اروپا خاطرات خود را در لباس نثر توام با طنز به رشته تحریر در آورده است.

اگر بخواهیم به دیده یک کسب و کار سازماندهی شده به گردشگری بنگریم می توان از توماس کوک که اولین تورهای گردشگری با قطار بوجود آورد نام برد او ابتدا در مغازه ای کوچک اطلاعات مربوط به ساعت حرکت قطارها و حتی اعلام مسافت رابه را به مشتریان خود ارائه نمود.

توماس کوک که به پدر گردشگری گروهی نوین شهرت یافت در 8 جولای 1841 اوین تور بزرگ گروهی را سازماندهی کرد.او ترتیب سفر یک گروه 57 نفری با هزینه هر نفر یک شیلینگ را برای کارکنان راه آهن ترتیب داد که از لیچستر به لاگ بورو درانگلستان به مسافت 11 مایل را طی نمودند کوک عملا در هر بخش تنها جزیی از هزینه هر نفر را پرداخت می کرد و با استفاده از تخفیف بلیط های قطار از امتیازات حذف مبالغ ورودی در تفرجگاه های خصوصی استفاده کرد.چیز نگذشت که عده زیادی به تقلید از وی رو آوردند.

عاملی که باعث رونق گردشگری در اروپا و به خصوص انگلستان گردید گسترش راه آهن در قرن نوزدهم بود.

سرعت زیاد قطار به معنی قابلیت توسعه صنعت گردگشری در عرصه بین المللی بود،می توان سفرهای دریایی آسان را هم به آن اضافه کرد.اما عصر واقعی مسافرتهای جمعی و گروهی پس از جنگ جهانی دوم با مسافرتهای هوایی،رشد بیشتری یافت .در دوران پس ار جنگ، بخش عمده هواپیماهای ترابری مثل داگلاس داکوتا که از اعتماد و قابلیت بالایی بخوردار بود به همراهی خلبانان نظامی به کار حمل و نقل مسافر پرداختند و به صورت پروازهای چارتر وارد عمل شدند.

ولادیمیر رایتس روش نوینی را برای گردشگری در 20 می 1950 در شرکت جدیدالتاسیس افق، یا هورایزن ابداع کرد و طی آن سفر دو هفته ای به کالوی را طراحی نمود.سفر با این تور اختصاصی برای هر نفر 32پوند و10سنت بود و مسافران می توانستند در چادرهای سفر بخوابند و روزی دو وعده غذا و نوشیدنی بخورند.

به اين ترتيب دوران شكوفايي گردگشري اغاز شد،به غير از قطار برادران رايت پرواز را براي بشر به ارمغان اوردند.گشتي هاي مسافربري كه طبقه اعيان و اشراف را به اقصي نقاط جهان مي برد.

پدیدة گردشگری ریشه در حرکت و جابه جایی دارد و تحرک بخش لاینفک زندگی انسانهاست. از این رو می توان گفت که تاریخ صنعت گردشگری شاید به قدمت فعالیتهای نوع بشر است و فقط اشکال و اهداف آن متفاوت بوده است.(حیدری،1389: 11) گردشگری پدیده‌ای است کهن که از دیر زمان در جوامع انسانی وجود داشته است و به تدریج در طی مراحل تاریخی مختلف، به موضع فنی، اقتصادی و اجتماعی کنونی خود رسیده است.( رضوانی، 1385: 27) گردشگری بر بنیاد عامل اساسی سفر و جا بجایی قرار دارد. در نتیجه دگرگونیهای آن تابع تغییرات مختلفی از قبیل دگرگونیهای ناشی از انگیزه سفر و وسیله حمل و نقل می‌باشد. سفر در سرشت انسان است، آدمی چنان آفریده شده و چنان هستی گرفته است که باید به سفر برود.

 

انسان از دیرباز برای رهایی از تنهایی و سختی و نیز وابستگیهای محلی و عادات و آداب و رسوم یکنواخت و مکرر زندگی خود دست به سفر می‌زده است، در میان انگیزه‌های مختلف سفر نیاز روانی بیش از همه برانگیزاننده امواج توده‌های انسانی در امر مسافرت و جا به جایی است. ( رضوانی،1385: 28)

گردشگری، سیاحت یا توریسم به طور کلی به عنوان مسافرت تفریحی در نظر گرفته می‌شود. هر چند که در سال‌های اخیر شامل هرگونه مسافرتی می‌شود که شخص به واسطه آن از محیط کار یا زندگی خود خارج شود. به کسی که گردشگری می‌کند گردشگر، سیاح یا توریست گفته می‌شود. واژه گردشگر از زمانی پدید آمد که افراد طبقه متوسط اقدام به مسافرت کردن نمودند. از زمانی که مردم توانایی مالی بیشتری پیدا کردند و عمرشان طولانی‌تر شد، این امر ممکن شد.

اغلب گردشگرها بیش از هر چیز به آب و هوا، فرهنگ یا طبیعت مقصد خود علاقمند هستند. ثروتمندان همیشه به مناطق دوردست سفر کرده‌اند، البته نه به صورت اتفاقی، بلکه در نهایت به یک منظور خاص. به طور مثال برای دیدن ساختمان‌های معروف و آثار هنری، آموختن زبان‌های جدید و چشیدن غذاهای متفاوت. گردشگری سازمان‌یافته امروزه یک صنعت بسیار مهم در تمام جهان است.

1-2-2- عهد باستان

بشر اولیه از آغاز، در سطح زمین به دنبال کنجکاوی، شناخت طبیعت و برای یافتن غذا، پناهگاه، فرار از خطر و کسب امنیت وگذران اوقات فراغت محیط زندگی بهتر پیوسته در زمین به جستجو وگردش مشغول بوده است. با گذشت زمان چنین حرکتها و جنبش هایی به صورت میل به گردش همراه با شور و نشاط، ماجراجویی و اکتشاف تغییر شکل داد و امروزه میل به سیر و سفر به عنوان گردشگری مطرح گردیده است.

مردم تمدن های ماقبل تاریخ با انگیزه بدست آوردن غذا، دوری از خطر و نقل مکان به آب و هوای مساعد مسافرت می کردند. با افزایش مهارت و کسب فنون نیاز انسان به زندگی بدوی و خانه بدوشی کاهش یافت و دیگر با انگیزه تجارت و معامله کالا مسافرت می کرد. از آنجا که امپراتوریهای عهد باستان در قاره های آفریقا، آسیا و خاور میانه ایجاد شدند زیر بنای اقتصادی بوجود آمد که باعث ایجاد جاده ها و راه های آبی و همچنین وسایل نقلیه ای برای سهولت راه شد. (چاک، 1385: 27)

قدیمیترین اشکال گردشگری که در اروپا بسیار رایج بوده، مسافرتهای اشراف و شاهزاده‌های جوان بوده است که به منظور آشنایی با شیوه‌های مختلف حکومت و زندگی مردم به نقاط مختلف صورت می‌گرفته است. چنین مسافرتهایی جزئی از برنامه‌های سنتی آموزش و پرورش آنان را تشکیل می‌داده که بعضاً تدارک آن توسط سازمانهای ویژه‌ای که ماموریت ترتیب دادن آن را به عهده داشتند انجام می‌گرفته است. گردشگری و سفر از جمله عادات قدیم طبقه حاکم و ثروتمند بوده است، هاردین امپراطور رم در فاصله سالهای 117 تا 138 میلادی به قصد سیاحت و نظاره لحظه طلوع آفتاب از ستیغ قله آتنا رنج سفر را بر خود هموار کرد تا به خواسته‌هایش دست یابد و رومیان صاحب مال و جاه و مقام نیز همواره به منظور اقامت و کسب درآمد و گذران اوقات فراغت، خانه‌هایی را در روستاهای پیرامونی شهر محل سکونت خود خریداری کرده و مورد استفاده قرار می‌دادند. (رضوانی، 1385: 27)

تا آنجا که اطلاعات تاریخی نشان می دهد، قرنهای پیش از میلاد مسیح، فینیقی ها که مردمی تجار پیشه بودند، از طریق دریا و زمین برای عرضه و فروش محصولات خود و خرید اجناس و محصولات دیگران سفر می کردند و این شجاعت و استقبال آنها از خطر، راه را برای نشر تمدن وگسترش فرهنگ اقوام مختلف و آشنا ساختن آنها با یکدیگر هموار می ساخت(کاظمی،8:1385).

 

2-2-2- قرون وسطی

در جوامع شرقی می‌توان نمونه‌هایی از صور گذران اوقات فراغت و گردشگری تفریحی را در میان گروههای اشرافی ردیابی کرد، مثلاً برنامه‌های شکار دسته جمعی درباریان که در فرهنگ نقاشی ایران و در هنر مینیاتور منعکس است، خود حکایت از وجود نوعی از گردشگری تفریحی و سرگرم کننده در بین طبقات اشراف می‌نمایند.

اشکال دیگری از گردشگری در دنیای قدیم سفر‌های درویشان، قلندران، جاسوسان و مسافرتهای استثنایی ماجراجویان بود، که برای کسب اطلاعات و ارضا حس حادثه جویی خود، صورت می‌گرفت. اینان اقدام به سفرهای زمینی و دریایی متهورانه می‌نمودند و با کشف سرزمینها یا راههای تازه اعم از زمینی یا دریایی نامشان به عنوان کاشف در تاریخ ثبت شده است مانند کریستف کلمب، ماژلان، واسکودوگاما و بسیاری از سیاحان و مکتشفین که هنوز برای ما ناشناخته‌اند. (رضوانی، 1385: 28)

مسافرتهای زیارتی به اماکن و یا شهرهای مذهبی از گذشته‌های دور وجود داشته و در بین پیروان تمام ادیان روز به روز رونق گرفته و با استفاده و به کارگیری تسهیلات جدید، گسترش خارق العاده‌ای یافته است. حج یکی از عوامل اصلی در ترغیب مسلمین به گردشگری بوده است. مردمان بیشماری از کلیه نقاط جهان آن روز، به کعبه مشرف می‌شدند. بسیاری از مسلمانان خصوصاً دو قشر بازرگانان و علما در اثر برخورد با مسلمانان سایر بلاد به سیاحت و زیارت سرزمینهای دیگر ترغیب می‌شدند. برخی چون ابن فضلان، ابن جبیر، ابن بطوطه و ادریسی آثاری را بر جای گذاشته‌اند که بیانگر عظمت تمدن اسلام و پیشتازی علمای مسلمان در این رشته است. اما آنچه مهم است این که بسیاری از سرزمینها برای اولین بار توسط مسلمانان کشف شده است، مثلاً نخستین توصیفی که از سرزمین چین به عمل آمده از سلیمان تاجر است و نخستین گزارش مکتوب درباره روسیه از ابن فضلان است.(رضوانی، 1385: 29)

تجارت و مسافرت در اروپای قرون وسطی (قرن پنجم تا چهاردهم میلادی) رونق کمتری داشت، بصورتی که جاده ها تقریباً ازبین رفته و شرایط مسافرت بسیار مشکل و حتی خطر ناک شد. طی این دوره دیدار از کلیساهای مسیحیان نخستیناولویت مسافرت بود زیرا صومعه های زیادی در نقاط مختلف پراکنده بودند و راهبان و کشیشان مسیحی مردم را تشویق به زیارت این مکان ها می کردند. در سده چهاردهم، مسافرت به قصد زیارت به صورت یک پدیده انبوه و سازمان یافته درآمد و شبکه بزرگی از سازمانهای خیریه به کمک طبقات مختلف اجتماعی ایجاد شد. مسیحیان به بیت المقدس و روم مسافرت می کردند و با وجود این که این مسافرتها اساس و رنگ مذهبی داشتند، مسافرتهای تفریحی و اجتماعی هم به حساب می آمدند.

در نیمه دوم سده سیزدهم، مارکوپولو مسیری از اروپا به آسیا تعیین کرد. او در چین، پی به یک سیستم جاده ای بسیار عالی،که برای اولین بار در زمان سلطنت خانواده چو ساخته شده بود برد (1122-1221 قبل از میلاد). مارکوپولو کتاب خود را بر مبنای این سفر نوشت و این کتاب نخستین منبع اطلاعاتی غرب درباره زندگی شرق در آن دوران قرار گرفت. با اختراع چاپ، کتابها در این زمینه رونق بسیار یافت، برای نمونه کتاب سرجان مندویل به نام مسافرت در سال 1357 به چندین زبان منتشر شد، که شرح مسافرت به نقاط دور و نزدیک دنیا، حتی تا آسیای جنوب شرقی به تفصیل در آن آمده است .

نخستین مسافرت کاروانی (دسته جمعی) مربوط به کاروانی است که در سده پانزدهم از ونیز به بیت المقدس می رفت. پیش از شروع سفر از مسافران مبلغ مشخصی برای هزینه های سفر مانند رفت و برگشت، غذا، استراحتگاه، حیوان برای حمل مسافر و بار و پولی که به عنوان رشوه باید پرداخت می شد، می گرفتند. نخستین نمونه (تاریخچه) غذاهای فوری امروزی را می توان در مسیر این مسافرتهای پرجمعیت مشاهده کرد. فروشندگانی که انواع غذاها، میوه ها، گوشت، ماهی، نان و شیرینی جات را به زوار می فروختند، بدین منظور چادرهایی در مسیر کاروانها زده بودند. (چاک ، 1385: 28)