مقاله134-ساخت و فرمولاسيون گرانول جوشان پوسته دانه اسفرزه 112 ص

 

فهرست مطالب

عنوان صفحه

چكيده فارسي .......

چكيده انگليسي ..

پيش گفتار ......

بخش اول – مباحث نظري

فصل اول – اسفرزه

1-1 اسفرزه ..

1-1-1- ريخت شناسي ...

2-1-1- زمان جمع‌آوري ..

3-1-1- خرده نگاري ......

4-1-1- طرز نگهداري ...

5-1-1- دامنه انتشار ... .

6-1-1- مواد متشكله .....

7-1-1- مواد مصرف گياه ..

8-1-1- مهم‌ترين اثرات گزارش شده اسفرزه ...

1-8-1-1- بيماريهاي قلبي – عروقي .

9-1-1- نحوه مقدار مصرف به عنوان ملين گياهي ...

10-1-1- مكانسيم اثر ..............................................................................................

11-1-1- موارد عدم مصرف ..................................................................................

12-1-1- در دوران بارداري و شيردهي ................................................................

13-1-1- تداخل دارويي ...........................................................................................

14-1-1- موارد احتياط ...........................................................................................

15-1-1- اشكال دارويي ..........................................................................................

2-1- كنترل كيفي و كمي شيميايي پوسته دانه اسفرزه ............................................

فصل دوم – يبوست

1-2- يبوست ............................................................................................................

2-2- اتيولوژي .........................................................................................................

3-2- درمان .............................................................................................................

1-3-2- درمان غير دارويي .....................................................................................

2-3-2- درمان دارويي ............................................................................................

4-2- سوء مصرف ريلمين‌ها ....................................................................................

فصل سوم – كليات فرآورده‌ جوشان

1-3- مقدمه ..............................................................................................................

2-3- تعريف پودر ....................................................................................................

1-2-3- انواع پودرها ...............................................................................................

3-3- تعريف گرانول .................................................................................................

1-3-3- انواع گرانولها .............................................................................................

4-3- مزاياي فرآورده‌هاي پودري و گرانولي ..........................................................

5-3- معايب پودرها و گرانولها ................................................................................

6-3- كلياتي در مورد فرآورد‌ه‌هاي جوشان ............................................................

1-6-3- مكانسيم ايجاد جوش در فرآورده‌هاي جوشان .........................................

2-6-3- مواد بكار رفته در فرآورده‌هاي جوشان ...................................................

1-2-6-3- منابع اسيدي ...........................................................................................

2-2-6-3- منابع بازي .............................................................................................

3-2-6-3- چسباننده ................................................................................................

4-2-6-3- تركيبات شيرين كننده .............................................................................

5-2-6-3- تركيبات طعم دهنده ................................................................................

6-2-6-3- رنگ دهنده .............................................................................................

7-2-6-3- مواد افزايش دهنده محلوليت .................................................................

8-2-6-3- مواد پايدار كننده ....................................................................................

7-3- بسته‌‌بندي ........................................................................................................

8-3- انواع فرآورده‌هاي جوشان .............................................................................

1-8-3- پودرهاي جوشان .......................................................................................

2-8-3- گرانولهاي جوشان .....................................................................................

1-2-8-3- گرانولاسيون مرطوب ............................................................................

1-1-2-8-3- مزاياي گرانولاسيون مرطوب ............................................................

2-2-8-3- گرانولاسيون خشك ...............................................................................

3-2-8-3- گرانولاسيون به روش ذوب ..................................................................

9-3- آزمايشات كنترل فيزيكوشيميايي گرانولهاي جوشان .....................................

1-9-3- خصوصيات ظاهري ...................................................................................

2-9-3- تعيين مقدار موثره دارويي .........................................................................

3-9-3- زمان جوشش و انحلال ..............................................................................

4-9-3- PH محلول ..................................................................................................

5-9-3- تعيين مقدار رطوبت گرانولها ......................................................................

10-3- آزمايشات پايداري و تعيين غير مفيد دارو ...................................................

1-10-3- آزمايش پايداري تسريع شده ...................................................................

2-10-3- آزمايش پايداري ادواري ..........................................................................

3-10-3- عمر قفسه‌اي .............................................................................................

فصل چهارم – كار تجربي

بخش دوم : مباحث تجربي

1-4- مقدمه ..............................................................................................................

2-4- وسايل و دستگاههاي بكار رفته ......................................................................

3-4- مواد بكار رفته ................................................................................................

4-4- تهيه پودر پوسته دانه اسفرزه ........................................................................

1-4-4- كنترل‌هاي كيفي و كمي شيميايي پوسته دانه اسفرزه .................................

5-4- تعيين ريزش پودر ...........................................................................................

6-4- تهيه گرانول جوشان .......................................................................................

7-4- آزمون‌هاي كنترل فيزيكوشيميايي ...................................................................

1-7-4- بررسي خواص ظاهري ..............................................................................

2-7-4- تعيين ريزش گرانولها .................................................................................

3-7-4- آزمون تعيين PH محلول ............................................................................

4-7-4- تعيين مدت زمان جوشش و چگونگي انحلال .............................................

5-7-4- آزمون تعيين مقدار موثر دارويي ...............................................................

6-7-4- آزمايش پايداري .........................................................................................

1-6-4- انتخاب مخلوط اسيد و باز در حضور اسفرزه ..........................................

2-6-4- استفاده از سورفكتانت‌ها ............................................................................

3-6-4- اصلاح طعم فرمولاسيونهاي منتخب ...........................................................

4-6-4- اصلاح طعم فرمولاسيون توسط شيرين كننده ...........................................

5-6-4- انتخاب فرمولاسيون نهايي .........................................................................

فصل پنجم – نتايج و بحث

1-5- مقدمه ..............................................................................................................

2-5- نتايج و بحث مربوط به مطالعات انجام شده بر روي ريزش پودر اسفرزه ...

1-2-5- تابعيت ريزش پودر اسفرزه .......................................................................

2-2-5- نتايج حاصل از بررسي ريزش پودر اسفرزه توسط دستگاه ريزش سنج .

3-5- نتايج حاصل از بررسي ريزش پودر اسفرزه با محاسبه انديس كار و ضريب هانسر

4-5- بررسي فرمولاسيون‌هاي تهيه شده بررسي انتخاب منابع اسيدي و بازي .....

5-5- بررسي فرمولاسيونهاي تهيه شده جهت دستيابي به PH مناسب ...................

6-5- بررسي فرمولاسيون‌هاي تهيه شده از سورفكتانتهاي مختلف .......................

7-5- بررسي فرمولاسيون تهيه شده از منابع اسيدي و بازي، طعم دهنده و شيرين كننده

8-5- بررسی فرمولاسیون جدول (13-4) حاوی شکر و آسپارتام..........................

9-5- نتايج حاصل از نظر خواهي داوطلبين در مورد 3 فرمولاسيون .....................

10-5- آزمونهاي پايداري تسريع شده ....................................................................

11-5- نتيجه‌گيري نهايي ..........................................................................................

 

فصل اول

اسفرزه

 

1-1- اسفرزه

عبارت است از دانه های خشک شده یا پوست دانه های گیاه، بصورت رسیده و تمیز شده از Plantago ovata Forsk از خانواده بارهنگ (Plantaginaceae) است که حداقل حاوی 15 درصد موسیلاژ می باشد.

نام علمی: Plantago ovata Forskal

نام انگلیسی:

Spangle seeds, plue psyllium seeds, Blonde psyllium, Indian plantago seeds

نام عربی: برزقطونا (Barz qutuna)

نام مترادف: Plantago trichophylla

نام خانواده: Plantaginaceae (خانواده بارهنگ)

پلانتاگو در لاتین به معنای پاشنه پاست که مربوط به شکل برگ می باشد. و پيسلیوم در یونانی به معنای کک است که مربوط به شکل، رنگ و اندازه دانه ها می باشد و اواتا نیز مربوط به شکل برگها است.(1) و (2)

1-1-1 ریخت شناسی:

گیاه Plantago ovata ، گیاهی است علفی، چند ساله به بلندی 5 تا 10 سانتی متر، بدون ساقه و با کرکهای نرم. برگها، کشیده، باریک تا نیزه ای ، نوک تیز و به سمت پایه باریک و دو شاخه و بطور کامل یا به صورت پراکنده دارای دندانه های ریز بوده پوشیده از کرکهای کم و بیشس فراوان می‌باشد. سنبله ها و دم گل ها به طول 1 تا 9 سانتی متر و کرکدار هستند. سنبله گرد یا کشیده به طول 5/0 تا 2 سانتی متر دارای گلهایی متراکم است. براکته گرد – تخم مرغی به بلندی 3 میلی متر قسمت بالایی آن دارای مژکهای نقره ای و کانالدار است. کاسه گل تخم مرغی – بیضی به طول 5/2 میلی متر و قایقی شکل است گلبرگها لوبدار، تخم مرغی یا گرد – قلبی شکل به طول 75/2-5/2 میلی متر، قایقی شکل و تخمدان دارای دو تخمک است. دانه های این گیاه با دانه گیاهان تیرۀ شب بو، میوه های تیره گندمیان و سایر گونه های جنس Plantago نظیر P.lanceolata و Pindica اشتباه شود. دانه ها و پوست دانه، اندام دارویی این گیاه را تشکیل می‌دهد. دانه‌ها 1 تا 5/3 میلی متر طول و 1 تا 7/1 میلی متر پهنا دارند و تخم مرغی و قایقی شکل به رنگ خاکستری مایل به قهوه ای با ته رنگ ملایم صورتی و واجد یک نقطۀ تخم مرغی قرمز مایل به قهوه ای در سطح محدب و یک هلیوم قهوه ای پوشیده با غشایی سفید در سطح مقعر می باشد، اندوسپرم سخت، جنین راست، تقریبا به اندازه طول دانه می باشد. دارای دو لپه است. ایپدرم موسیلاژی است و در اب متورم می شود و به صورت نیمه شفاف در می آید.[2]

2-1-1- زمان جمع آوری

زمان جمع آوری دانه ها مرداد ماه است.

 

3-1-1- خرده نگاری

پودر پوست دانه ها به رنگ سفید یا سفید مایل به صورتی، بدون بو و طعم مشخص و دارای ویژگی های میکروسکپی زیر است: سلولهای پارانشیمی حاوی موسیلاژ همراه با سلولهای لانه زنبوری اپیدرم دانه مشاهده می شود که اختصاصی است.

4-1-1- طرز نگهداری

دور از رطوبت نگهداری می شود.

5-1-1- دامنه انتشار

انتشار عمومی این گونه در هندوستان، پنجاب، ایران و جزایر قناری است. در ایران در گیلان (بین منجیل و رودبار، حاشیه سفید رود)، همدان، لرستان (پشتکوه، مهران، شهبازان)، خوزستان (اهواز، بهبهان، شوش، چکاب، بین شوش و دهلران)، فارس (بین شیراز و پرسپولیس)، بوشهر، بندر لنگه، بندرعباس، کرمان، هامون، جازموریان ، جنوب غربی دشت کویر، شرق دشت لوت، خراسان و تهران گسترش دارد.[3] و [4]

6-1-1- مواد متشکه

دانه های اسفرزه دارای موسیلاژ، پروتئنی، قند، روغن ثابت و تانن می باشد.

موسیلاژ حاصل از آن دارای دو بخش است که یک قسمت در آب سرد و قسمت دیگر در آب داغ محلول می باشد. قسمت محلول در آب داغ پس از سرد شدن به حال ژل در می آید. در هیدرولیز این دو بخش د- گزیلوز [I]، ال- آرابینوز [II] و اسید آلدوبیورونیک حاصل شده است. روغن ثابت آن متشکل از گلیکوزیدی به نام اوکوبین [III] و بازهای مختلف، چند قند، استرول و پروتئین می باشد. موسیلاژ به میزان 30-20 درصد، بر روی دانه ها قرار گرفته است.

ترکیبات آن:

بنزوئیک اسید، کافئیک، کلروژنیک، فوماریک، سایلیک، اورسولیک، وانیلیک، آسکوربیک، آمینواسیدها، آلانین، آسپارژين، هیستیدین، لیزین، قندها و پلی ساکاریدها شامل:

گالاکتوز، گلوکز، گزیلوز، آرابینوز، رامنوز به اضافه گالاکتورونیک اسید، پلانتوز، سوکروز، فروکتوز همچنین کربوهیدراتهای مثل ساکارز و سوربیتول و تيروزول گزارش شده است دارای روغنهای ثابت، پروتئین، ایریدوئیدها و تانن ها، فلاونوئيد‌ها شامل (آپی ژنین و ...) لیزین و چربی و استروئید و ویتامین ها نیز می باشد.[5]

7-1-1- مواد مصرف گیاه:

از دانه اسفرزه بعنوان ضد سرفه، ضد التهاب دستگاه گوارش، ملین و در درمان سندرم روده تحریک پذیر استفاده می شود. همچنین در کاهش مقدار کمی از کلسترول و چربی خون موثر است.

8-1-1- مهم ترین اثرات گزارش شده اسفرزه:

- ضد باکتری ، ضد سرطان ، ضد تب، آلرژی زا، ملین، هضم کننده، ادرار آور، نفخ زا، محافظ کبد، پایین آورنده فشار خون، کاهش دهنده کلسترول، کاهش دهنده قند خون، قابض، کاهش دهنده اسید اوریک ومسهل مي‌باشد.[6]

1-8-1-1- بیماریهای قلبی – عروقی

از شایعترین بیماریهایی است که باعث مرگ و میر در زنان و مردان می باشد.پسلیوم به عنوان کاهش دهنده لیپید سرمی شناخته شده است در مطالعه ای که روی 11 نفراز زنان بعد از یائسگی[1] و 8 مقدار زنان قبل از دوران یائسگی[2] انجام شده، 15 گرم روز پسیلیوم به مدت 6 هفته به رژیم غذایی آنها اضافه شد. نتایجی که حاصل شد، غلظت تام کلسترول به میزان %2/5 در زنان بعد از یائسگی و در خانمهای بعد از یائسگی به میزان %3/1 کاهش یافت. همچنین میزان HDL کلسترول[3] در زنان بعد از یائسگی حدود %2/10 افزایش یافت و تغییری در میزان LDL کلسترول[4]، تری گلیسریدها و دیگر پارامترهای لیپیدی دیده نشد. با توجه به این مطالعه، پسیلیوم اثرات مفیدی در کاهش ریسک ابتلا به بیماری قلبی در زنان post-menopansal دارد.[7]

همچنین در مطالعات دیگری که انجام شد تأثیر پسیلیوم را در کاهش لیپیدو قند خون در 49 نفر از بیماران ایرانی دارای دیابت تیپ II مورد بررسی قرار دادند. به این صورت که روزانه 5 گرم پسیلیوم را دوبار در روز به رژیم این بیماران به مدت 8 هفته اضافه نمودند. (نیم ساعت قبل از شام و صبحانه). نتایج بدست آمده حاکی از کاهش گلوکز پلاسما در حالت ناشتا[5] و افزایش کلسترول HDL بود. همچنین نخل گوارشی داروی مت فورمین در بعضی از این بیماران بهبود یافته بود.[8]

9-1-1- نحوه و مقدار مصرف به عنوان ملین گیاهی

حدوده 5/7 گرم در 240 میلی متر آب و به میزان 2-1 بار در روز برای بزرگسالان می باشد.

نصف این مقدار برای کودکان 12-6 سال می باشد بعد از مدت نیم ساعت با یك لیوان آب اضافی خورده شود.[9]

10-1-1- مکانیسم اثر:

از طریق جذب آب باعث حجیم شدن محتویات روده می شود و با افزایش حرکات دودی شکل باعث تخلیه مدفوع می گردد. چون آنزیم های گوارشی و میکروبهای کولون اثر چندانی بر روی موسيلاژ پسیلیوم ندارند. لذا ماده موسيلاژي بصورت غشاء نازکی جدار روده ها را پوشانده و با تشکیل یک لایه محافظ علل تسکین دهنده خود را در بیماریهای التهابی روده ها اعمال می کند. پسیلیوم از تحریکات مواد مختلف حتی میکروبها بر جدار کولون جلوگیری کرده و التهابات را درمان می نماید. مصرف پسیلیوم باعث پر شدن معده و کم شدن اشتها و در نتیجه کمک به رفع چاقی می نماید. بعلت جلوگیری از جذب مجدد اسیدهای صفراوی باعث کاهش کلسترول سرم خون نیز می شود.[10]

11-1-1- موارد عدم مصرف:

در انسداد روده ها، تهوع، استفراغ، دل درد، عدم توانایی بلع، هپاتیت حاد و در افراد مبتلا به عدم کنترل مدفوع نباید مصرف گردد.[11]

12-1-1- در دوران بارداری و شیردهی:

اثرات جانبی آن بررسی می شود و به صلاحدید پزشک تجویز می گردد.[5]

13-1-1- تداخل دارویی:

این دارو باعث کاهش جذب بعضی از مواد معدنی (از جمله کلسیم، منیزیم، مس و روی)، ویتامین B₁₂، گلیکوزیدهای قبلی و مشتقات کومارینی می باشد. همچنین مصرف همزمان با كاربامازپین. باعث کاهش جذب و طول ا ثر کاربامازپین می شود.

14-1-1- موارد احتیاط:

1. مصرف آن بطور مداوم نباشد باعث کم کاری دستگاه گوارش می گرد.
2. شروع و مصرف ناگهانی و مقدار نسبتا زیاد اسفرزه، ممکن است باعث نفخ شدید و بزرگ شدن شکم گردد. از این رو برای جلوگیری از این مسأله، از مقدار یک بار در روز از آن استفاده می کنیم و کم کم به 3 بار در روز می رسانیم.
3. مصرف اسفرزه حتما باید با خوردن مقادیر مايعات یا اب زیادتر از حد معمولی صورت گیرد.
4. پس از ریختن فرآورده، داخل مایع پس از بهم زدن، سریع خورده شود تا ته‌نشين شود.[12] صالحي

15-1-1 اشکال دارویی:

پودر / ساشه: 5/3 گرم، 3/3 گرم، 4/3 گرم، 9/4 گرم

پودر/ جوشان: 4/3 گرم، 7/3 گرم ویفر: گرم 7/1 و 4/3 گرم

گرانول: 5/2 گرم، 03/4 گرم [9]

2-1- کنترل کیفی و کمی شیمیایی پوسته دانه اسفرزه[6]

الف- شناسایی مقدماتی: موسيلاژها را می توان از صمغ ها و از روی خاصیت حلالیت صمغ ها در آب تشخیص داد، در حالی که موسیلاژها در آب حل نشده و به صورت توده در آب درمی آیند. تشخیص موسیلاژ با پكتين نیز بدین صورت است که در پکتین در آب محلول کلوئیدی تولید می کند و به سهولت به ژل تبدیل می شود.

ب - تعیین فاکتور تورم: 1- در مورد پودراولیه 2- فرآورده ساخته شده انجام می گیرد. به این صورت که 5/3 گرم از پودر (پوسته دانه اسفرزه) را ابتدا در mL250 با فرفسفات ریخته (در یک استوانه مدرج 500 میلی لیتر) و پس از تکان دادن و تشکیل سوسپانسیون یکنواخت، حجم را به 500 میلی لیتر توسط بافر فسفات (محیط شبه روده 8/6=PH) رسانده می شود و به مدت 8 ساعت. هر نیم ساعت، به مدت 1 دقیقه استوانه را تکان داده می شود. سپس 16 ساعت استوانه مدرج بی حرکت گذاشته می شود به ازای هر گرم پودر، حجم نباید کمتر از 40 میلی لیتر باشد. این کار 3 بار تکرار می شود. در مورد فرآورده ساخته شده: مقداری از فرآورده را که معادل 5/3 گرم از پودر اولیه می باشد را داخل استوانه ریخته و بقیه مراحل همانند مراحل فوق می باشد. حجم تورم بدست آمده نباید کمتر از 110 میلی لیتر باشد.[13]

ج- تعیین مقدار خاکستر ماده دارویی:

خاكستر 2 گرم ماده دارویی خرد شده توسط این روش تعیین می گردد. ابتدا کروزه را در کوره قرار داده و به مدت 15-10 دقیقه. سپس از کوره خارج نموده در دیسکاتور قرارداده می شود تا در اثر تغییردما کروزه نشکند. آنرا وزن نموده این عمل را دوبار تکرار نموده تا وزن کروزه تثبیت گردد و 2 گرم ماده دارویی به آن اضافه می شود.

هـ - تعیین مقدار خاکستر تام: ماده دارویی را در کروزه قرار داده و انرا در کوره به مدت 30 دقیقه قرار داده تا ایجاد خاکستر سفید كلسيفيه شود، سپس کروزه را در دیسکاتور قرار داده تا سرد شود و سپس وزن نموده خاکستر نامحلول در اسید مي‌شود. خاکستر تام را با 25 سانتی متر مکعب اسید کلریدریک %10 در یک بشر 100 میلی لیتری وارد کرده و به مدت 5 دقیقه حرارت داده می شود. سپس آنرا روی کاغذ بدون خاکستر (Ashless) صاف کرده و دوبار با آب گرم صافی شسته می شود و در اتو 100 درجه بمدت 15 دقیقه خشک کرده، فیلتر را در یک کروزه وزن شده گذاشته، در کوره قرار داده می شود تا كلسيفيه شود، بعد آنرا در دسیکاتور قرار داده تا سرد شود و سپس آنرا وزن نموده، بدین ترتیب خاکستر غیر محلول در اسید بدست می آید. که می توان از روی آن خاکستر محلول در اسید را نیز محاسبه نمود. [3]

د- کاهش وزن بر اثر خشک شدن

با استفاده از 00/1 گرم پوست دانه ها انجام می شود. بمدت 5 ساعت در دمای 105 درجه سانتی گراد و مقدار آن حداکثر 12 درصد باشد.

آزمایشی نظیر تعیین مقدار موسیلاژ نیز در فارماکوپه گیاهی گفته شده بود که در مورد پوسته دانه اسفرزه قابل تعمیم نبود. [3]

 

 

 

 

فصل دوم

یبوست

 

 

 

1-2- یبوست[7]

علت اینکه یبوست همچنان بصورت یک معضل باقی مانده است، اینست که برداشت افراد از یبوست نادرست است، افراد فکر می کنند که حتما باید هر روز دفع داشته باشند تا موادسمی دفع شود که این فکر نادرست سبب شده تا از ملین ها[8] استفاده کنند که این مسئله سبب وابستگی[9] می‌شود بطوریکه با قطع هدف ملین ها دچار یبوست می شوند. دفع کمتر از 3 بار در هفته برای خانمها و کمتر از 5 بار در هفته برای آقایان یبوست تلقی می شود. یبوست یک بیماری نیست بلکه علامتی برای بیماری می تواند باشد. زمانی می گوییم فردی یبوست دارد که 2 یا تعداد بیشتری از علائم زیر به مدت 12 ماه در صورتی که هیچ ملینی استفاده نشود، مشاهده گردد.

1. بیمار در %25 موارد دفعش به سختی صورت بگیرد.
2. بیمار در %25 موارد مدفوع سخت و سفت دارد.
3. بیمار حداقل در %25 موارد احساس دفع ناکامل دارد.
4. بیمار در هفته کمتر از 2 بار حرکت روده ای داشته باشد.

از لحاظ اپیدمیولوژی در %40 بیماران که بیشتر از 65 سال سن دارند، یبوست دیده می شود. گفته می شود بین افزایش سن و کاهش حرکات دستگاه گوارش ارتباط مستقیمی وجود ندارد اما با افزایش سن، افزایش مصرف ملین ها مشاهده می شود. تقریبا %26 خانم ها و %8/15 آقایان از یبوست های مکرر شکایت می کنند.[14]

2-2- اتیولوژی:

1) بیماری های دستگاه گوارش: از بیماریهای دستگاه گوارش که شایعترین علت یبوست محسوب می شوند. می توان به IBS[10]، هموروئید، انسدادی که در نتیجه ورود تومور اتفاق می افتد، فتق، تنگی و انسداد کلون ناشی از سیفلیس، سل و عفونت های انگلی، اشاره کرد.[ 15و 16]

2) بیماریهای متابولیک و اندوکرین: از این بیماری های می توان به هیپوتیروئیدی، نئوكروماسيتوما (که سیستم آدرنرژیک بسیار فعال است) ، هایپر كلسيميا، دیابت ملیتوس اشاره کرد.

3) بارداری: دوران بارداری منجر به یبوست می شود و چون موتیلیتی دستگاه گوارش تحت تأثیر هورمون ها کاهش می یابد، افزایش جذب مایعات مواد غذايي در کلون رخ می دهد، خود فرد باردار فعالیت فیزیکی اش کاهش می یابد که آنرا مستعد یبوست می کند، به علت تهوع و استفراغ فرد باردار میلی به غذا ندارد و رژیم غذایی آن تغییر می کند و دریافت آب، غذا و فیبر در فرد باردار کمتر می شود و نهایتا فرد باید از مکمل های اهن استفاده کند که منجر به یبوست می شود.

4) بیماری های سایکولوژیک: بعضی افراد به دفع تمایلی ندارندو مدفوع را نگه داشته و احتباس مدفوع سبب یبوست می شد. بعضی از افراد هم که شغل های خاصی دارند مثل رانندگان کامیون به دلیل احتباس مدفوع دچار یبوست می شوند.

5) بیماری های نورولوژیک: علت نورولوژیک یبوست می تواند در اتر تروما یا تومورهای CNS رخ دهد. مشکلات عروق مغزی و پارکینسون هم می تواند عامل یبوست شود.

6) مصرف دارو: داروهای خاص مثل اپیوئیدها که صحبت شد می توانند سبب یبوست شوند. اپئوئیدها در فرم خوراکی بیشتر از فرم تزریقی یبوست ایجاد می کنند و کدئین اثر قوی ایجاد کننده یبوست دارد. داروی آنتی کولینرژیک هم می تواانند سبب یبوست شوند. انتی اسید های حاوی Ca , Al به علت اثر آلومینیوم و کلسیم سبب یبوست شوند عارضه یبوست این داروها وابسته به دوز است.

در یبوست ابتدا در مورد تناوب دفعات دفع و حرکات روده از بیمار سوال می شود و اینکه یبوست چقدر طول کشیده، رژیم غذایی بیمار چیست، آیا از laxative استفاده می کند یا نه و تاریخچه دارویی اهمیت دارد.

3-2- درمان

در درمان به دنبال آن هستیم، سبک زندگی[11] را با تغییر در رژیم غذایی تغییر دهیم و مصرف صحیح laxative را به فرد آموزش دهیم، درمان شامل درمان دارویی و درمان غیر دارویی است.

1-3-2- درمان غیر دارویی:

نگرش درمان غیر دارویی تغییرات اساسی در رژیم غذایی است به این صورت که فیبر رژیم غذایی افزایش یابد، مایعات بیشتری دریافت کند، بیمار ورزش کند مثل پیاده روی بعد از شام بسیار کمک کننده است و در نهایت علت یا بیماری زمینه ای بر طرف شود. پس درمان غیر دارویی شامل: 1) تغییر در رژیم غذایی (مهمترین عامل) 2) استفاده از عوامل حجم دهنده 3) جراحی (در بدخيمي‌ها و تومورهایی که سبب انسداد می شود) مصرف فیبر به میزان 10 گرم در روز (شامل میوه ها، سبزیجات، غلات و حبوبات که بیشتر از سبزیجات موثر است ) که باید بیشتر از 1 ماه طول بکشد. استفاده از عوامل حجیم کننده مدفوع مثل پسیلیوم، متیل سلولز، پلی کاربونیل که فقط پسيليوم در ایران است و دارای عوارض جانبی همچون احساس بزرگی در شکم، نفخ شکم وانسداد مری، معده، روده کوچک و کلون است.[14، 17]

2-3-2- درمان دارویی

بطور کلی برای افراد مسن وافراد بستری شده انتخاب اول ملین های حجیم کننده مدفوع است، در این افرادازروغنهای معدنی استفاده نمی شود چون احتمال آسپیراسیون وجود دارد.در بیمارانی که بستری هستند از ملین های خوراکی وركتال می توان استفاده کرد.کلاس های دارویی که در درمان یبوست استفاده می شود شامل موارد زیر است:

1- نمکی (مسهل های سالین): جذب وحفظ آب و ترشح c.c.k. (کولی سیتوکنین)

مثل: املاح منیزیم، سولفات، فسفات و ستیرات است. شير منیزیم در بیماران دچار نارسایی کلیوی تجمع یافته و سبب مسمومیت با Mg می شود. شروع اثر سریع (3-5/0) ساعت دارند. که بصورت شکل رکتال سریعتر می باشد از این ملین ها برای تخلیه دستگاه گوارش قبل از آزمایشهای تشخیصی و بعضی مسمومیت ها استفاده می شود. همراه با بعضی از فرآورده های ضد انگل برای کمک به دفع انگل استفاده می شود. این دسته نباید بصورت روزانه مصرف شود.

2) حجم دهنده (Bulk forming):

حفظ آب در مدفوع و تشکیل توده حجیم مثل پسيليوم. شروع اثر کند (12 ساعت) دارند. با آنها آب باید زیاد خورده شود، بعضی اعتقاد دارند safe ترین مسهل برای دوره بارداری است. چرا که جذب سیمتیک ندارد.

3) روان کننده (Emollient):

کند کردن جذب آب از مدفوع مکانیسم اثر آن ها می باشد. مثل: پارافین و ترکیبات روغنی. شروع اثر حداقل 6 ساعت پس از مصرف دارند.

4) نرم کننده (Fecal Softness)

اختلاط آب وچربی مدفوع (امولسیفایر) می کنند. مثل: داکوزات.

شروع اثر کند(12 ساعت) دارند. و مانع جذب آب می شوند. برای کسانی که دچار MI[12] شده اند. داروی مناسبی است چون این افراد در هنگام اجابت مزاج نباید فشار زیادی متحمل شوند.

 

5) محرک ها (Stimulant):

مکانیسم اثر آنها، تحریک مستقیم مخاط و شبکه عصبی کولون می باشد. مثل: بيزاكوتل، ترکیبات سنا، روغن کرچک، دارای شروع اثر حداقل 6 ساعت مي‌باشد. بدلیل وابستگی به این داروها طولانی مدت مصرف نمی شود. بيزاكوويل روکشهای انتریک کوتد دارد زیرا تحریک شدید مخاط معده می دهد و با آنتی اسیدهای موضعی و شیر تداخل دارد.

6) هایپرتونیک (Hypertonic):

مکانیسم اثر آنها، افزایش فشار اسمزی و افزایش پريستاليستسيم می‌شود. مثل لاکتولوز و گلیسیرین.لاکتولوز در معده شکسته می شود و سه مولکول اسید آزاد می کند (لاكتيك، فرمیک، استیک) که این سه اسید باعث افزایش فشار اسمزی می دهند. شروع اثر کند دارند بجز شیاف و تنقیه. با شیر و اب میوه می توان مصرف کرد.

4-2- سوء مصرف ملين‌ها[13]

دراثر مصرف طولانی برای کاهش وزن یا یبوست مزمن تخلیه کامل کلون اتفاق می افتد و حرکات GI متوقف می شود (باید چند روز از مصرف لاکساتیوها بگذرد تا دوباره حرکات GI مشاهده شود) و فرد احساس می کند که باید دوباره از لاکساتیوها استفاده کند.در کسانی که به مدت طولانی از لاکساتیوها استفاده می کنند حالت تهوع، استفراغ، درد شکم و ضعف عمومی (بخاطر از دست دادن آب و الكتروليت)، حالت تشنگی ، ادم و درد استخوانی را می بینیم که همان علائم abuse طولانی مدت لاکساتیوهاست و بیشتردر خانمهای با سن متوسط دیده می شود که در اکثر مواقع برای کاهش وزن از این لاکساتیوها استفاده می کنند.[14]

 

[1] - Post – menopausal

[2] - Pre– menopausal

[3] - High – density lipoprotein

[4] - low – density lipoprotein

[5] - Fasting – plasma glucose

[6] - psylliom husk

[7] - Constipation

[8] - laxative

[9] - dependency

[10] - Irritable bowel syndrome

[11] - life style

[12] - Myocardial in farction

[13] - laxative abuse