بررسی اثراتزیست محیطی سازندهای اطراف دشت سلماس برکیفیت منابع آبزیرزمینی...

 

چکیده

دشت سلماس یک دشت آبرفتی – تکتونیکی است که محور طولی آن در راستای شرقی- غربی می­باشد و کم و بیش سراسر آن زیر کشت رفته است. با استفاده از نقشه­های هم ارزش کلر و هدایت الکتریکی متوجه می­شویم که در منطقه غربی (زولا چای و دریک چای ) و شمال غربی (دیر علی چای ) به علت تغذیه دشت توسط رودخانه­ها کیفیت آب عالی می­باشد و این وضع تا پیکاچیک و صدقیان ادامه دارد. آب در قسمت جنوبی نیز به علت وجود سنگهای مقاوم به فرسایش دارای کیفیت خوبی می­باشد.کیفیت آب در منطقه سلطان احمد و قره قشلاق نیز بسیار خوب است اما در مجاورت با سازندهای آبرفتی میوسن شمال شرق دشت، کیفیت آب تنزل می­یابد. بنا به مدارک موجود در سازمان آب منطقه­ای استان آذربایجان غربی تا حدود یک دهه قبل به طور متوسط 20% دشت تا حوالی دریاچه ارومیه از نظر زهکشی طبیعی در حد متوسط تا بد بود. اما در سالهای اخیر به علت افت عمق آبهای زیرزمینی این مشکل تقریبا حل شده است. در این تحقیق عوامل آلوده کننده زیست محیطی منابع آب زیرزمینی دشت چوپانلو­ی منطقه سلماس بررسی خواهد گردید. با توجه به تمام نقشه­هایی که بررسی شد موثرترین منبع شوری آب های زیرزمینی دشت سلماس وجود سازندهای شور منطقه می­باشد. آبخوان دشت سلماس از طرف جنوب نیز به عنصر بور آلوده شده است.علت آلودگی وجود آبگرم ایستی سو با مقدار بالای عنصر بور 412 میلیگرم بر لیتر می­باشد. و به احتمال زیاد این آلودگی از گرانیت­های منطقه نزدیک آبگرم ایستی سو سرچشمه می­گیرد. در این که در رابطه پیشنهاداتی جهت بهبود وضعیت موجود ارائه شده است.

واژگان کلیدی: دشت سلماس، آلودگی آبهای زیرزمینی، شوری آب، عنصر بور

فهرست :

چکیده --1

فصل اول : کلیات

1-1 مقدمه--2

1-2 ضرورت و هدف تحقیق ---2

1-3 جغرافیای منطقه و راه های ارتباطی منطقه-3

1-4 اقلیم­شناسی--6

1-4-1 نمودارهای اقلیمی ---6

1-4-2 تغییرات دما ----------------------------------------------------------7

1-4-3 تغییرات رطوبت -------------------------------------------------------9

1-4-4 بارش --------------------------------------------------------------11

1-5 وضعیت اجتماعی منطقه سلماس ---------------------------------------------14

1-6 زمین ریخت شناسی منطقه ------------------------------------------------- 14

1-6-1بررسی های پیشین منطقه --------------------------------------------------16

1-6-2 چینه شناسی ---------------------------------------------------------- 16

1-6-3 مجموعه دگرگونی با سن ناشناخته ------------------------------------------ 17

1-6-3-1Mt^mt ----------------------------------------------------------- 17

1-6-3-2 Mt^r ----------------------------------------------------------- 17

1-6-3-3Mt^gn ----------------------------------------------------------- 17

1-6-3-4 Mt^rsh ---------------------------------------------------------- 17

1-6-3-5 Mt^m ---------------------------------------------------------- 17

1-6-3-6 Mt^am -----------------------------------------------------------18

1-6-4 سنگ های کم دگرگون شده پرکامبرین پسین----------------------------------- 18

1-6-5 پالئوزوئیک --------------------------------------------------------- 18

1-6-5-1 کامبرین ---------------------------------------------------------- 18

1-6-5-1-2 سازند زاگون Ez ------------------------------------------------- 18

1-6-5-1-3 سازند لالون E₁ -------------------------------------------------- 19

1-6-5-1-4 سازند میلا E_m -------------------------------------------------- 19

1-6-5-2 پرمین ----------------------------------------------------------- 19

1-6-5-2-1 سازند درود (pd) ------------------------------------------------ 19

1-6-5-2-2 سازند روته (Pr^d) ------------------------------------------------ 19

1-6-6 سنوزوئیک ---------------------------------------------------------- 20

1-6-6-1 میوسن ---------------------------------------------------------- 20

1-6-6-1-1 کنگلومرای قاعده (M^c) --------------------------------------------- 21

1-6-6-1-2 M^ms --------------------------------------------------------- 21

1-6-6-1-3 M^m ---------------------------------------------------------- 22

1-6-6-1-4 M^g------------------------------------------------------------22

1-6-6-1-4 M^s ---------------------------------------------------------- 22

1-6-6-1-5 M^cs --------------------------------------------------------- 22

1-6-6-2 پلیوسن ---------------------------------------------------------- 22

1-6-6-2-1 Pl^c ---------------------------------------------------------- 22

1-6-6-3 کواترنر ---------------------------------------------------------- 23

1-6-6-3-1 Q^v ---------------------------------------------------------- 23

1-6-6-3-2 تراورتن (Q^tr) -------------------------------------------------- 23

1-6-6-3-3 Q^t1 ---------------------------------------------------------- 23

1-6-6-3-4 Q^f ---------------------------------------------------------- 23

1-6-6-3-5 Q^t2 --------------------------------------------------------- 23

1-6-6-3-6 Q^s ---------------------------------------------------------- 23

1-6-7 واحدهای سنگی نفوذی ------------------------------------------------- 24

1-6-7-1 واحد Mt^d ------------------------------------------------------- 24

1-6-7-2 Mt^gr ----------------------------------------------------------- 24

1-6-8 گرانیت گوشچی ------------------------------------------------------ 24

1-6-8-1 gr^gh ----------------------------------------------------------- 24

1-6-9 تکتونیک منطقه -------------------------------------------------------24

1-6-9-1 گسل شکریازی – مافی کندی ------------------------------------------- 25

1-6-9-1 گسل شکریازی – مافی کندی ------------------------------------------- 27

1-6-9-3 گسل چهارستون ---------------------------------------------------- 27

فصل دوم : بررسی منابع

2-1 مقدمه --------------------------------------------------------------- 28

2-2 پیشینه تحقیق ---------------------------------------------------------- 29

2-3 شرایط هیدروژئولوژیک منطقه ---------------------------------------------- 34

فصل سوم : مواد و روش ها

3-1 مقدمه --------------------------------------------------------------- 35

3-2 سیستم اطلاعات جغرافیایی یا GIS ------------------------------------------- 35

3-2-1 کاربرد GIS در زمین شناسی زیست محیطی ---------------------------------- 35

3-2-2 IDW ----------------------------------------------------------- 36

3-3 برنامه Rock work Chemistry ------------------------------------------ 36

3-4 هدایت الکتریکی (Ec) --------------------------------------------------- 38

3-5 اسیدیته -------------------------------------------------------------- 38

3-6 کاتیون­های اصلی ------------------------------------------------------- 39

3-6-1 سدیم ------------------------------------------------------------- 39

3-6-2 پتاسیم ------------------------------------------------------------- 39

3-6-3 کلسیم ------------------------------------------------------------- 40

3-6-4 منیزیم ------------------------------------------------------------- 40

3-7 آنیونهای اصلی --------------------------------------------------------- 40

3-7-1 سولفات ----------------------------------------------------------- 40

3-7-2 کلر --------------------------------------------------------------- 41

3-7-3 کربنات و بیکربنات ---------------------------------------------------- 42

3-8 کل مواد جامد و محلول (T.D.S) -------------------------------------------- 42

3-9 سختی -------------------------------------------------------------- 43

3-10 میزان جذب سدیم ----------------------------------------------------- 44

3-11 درصد سدیم ----------------------------------------------------------45

3-12 اندازه­گیری بور -------------------------------------------------------- 45

3-12-1 اساس روش ------------------------------------------------------- 45

3-12-2 مزاحمت­ها -------------------------------------------------------- 46

فصل چهارم: هیدروژئوشیمی

4-1 مقدمه ---------------------------------------------------------------47

4-2 مفهوم کیفیت آب زیرزمینی ------------------------------------------------ 48

4-3 هدایت الکتریکی (EC) -------------------------------------------------- 51

4-4 باقیماندهخشک(TDS) -------------------------------------------------- 55

4-5 سختی آب TH --------------------------------------------------------- 59

4-6 کلر ----------------------------------------------------------------- 62

4-7 تغییراتیونسولفات -----------------------------------------------------64

4-8 نمودار استیف ----------------------------------------------------------65

4-9 کیفیت آب از نظر شرب ---------------------------------------------------70

4-10 كيفيت آب از نظر كشاورزي -----------------------------------------------74

4-10-1 دیاگرامویلکوکس ----------------------------------------------------77

4-11 ﮐﯿﻔﯿﺖآبازﻟﺤﺎظﻣﺼﺎرفﺻﻨﻌﺘﯽ ------------------------------------------82

4-11-1 رسوب گذاری -------------------------------------------------------82

4-11-2 اندیس های خوردگی -------------------------------------------------83

4-12 تعیین منشاء شوری آبهای زیرزمینی ------------------------------------------86

4-12-1 سدیم و کلر --------------------------------------------------------86

4-13 شبه فلز بور ----------------------------------------------------------90

 

فصل پنجم: زیست محیطی

5-1 مقدمه --------------------------------------------------------------- 94

5-2 غار های نمکی --------------------------------------------------------- 94

5-3 ماسه دهی -------------------------------------------------------------96

5-4 شوري و سدیمی بودن ----------------------------------------------------98

5-5 حساسیت گیاه به شوری ---------------------------------------------------98

5-6 اثرات شوري روي رشد گياه ------------------------------------------------99

5-7 کلراید -------------------------------------------------------------- 101

5-8 خورندگی آب -------------------------------------------------------- 102

5-9 زهکشی ------------------------------------------------------------ 103

5-10 اثرات زیست محیطی شبه فلز بور ------------------------------------------ 106

5-9-1 علائم مسمومیت در گیاهان --------------------------------------------- 106

5-9-2 اثرات بور روی حیوانات ----------------------------------------------- 109

5-9-2-1 قرارگرفتندرمعرضکوتاهمدت --------------------------------------- 109

5-9-2-2 قرار گرفتن در طولانی مدت ------------------------------------------- 109

5-9-1-3 سمیتباروریورشدونمو ------------------------------------------ 109

فصل ششم: نتیجه­گیری و پیشنهادات

6-1 نتیجه گیری-----------------------------------------------------------110

6-2 پیشنهادات------------------------------------------------------------112

منابع-------------------------------------------------------------------------------------------------113

 

فهرست جداول

فصل اول: کلیات

تغییرات ماهانه دما برای ایستگاه هواشناسی شهرستان سلماس----------------------------------8

تغییرات رطوبت نسبی ماهانه هوا برای ایستگاه هواشناسی شهرستان سلماس------------------------10

میانگین بارش ماهانه برای ایستگاه هواشناسی شهرستان سلماس--------------------------------11

میانگین بارش سالانه در ایستگاه سلماس-----------------------------------------------12

فصل دوم: بررسی منابع

کل آب موجود در کره زمین-------------------------------------------------------28

فصل سوم: مواد و روشها

ضریب هدایت الکتریکی در محاسبه T.D.S--------------------------------------------43

 

سختی بر حسب میزان بیکربنات-----------------------------------------------------44

فصل چهارم: هیدروژئوشیمی

مقادیر آنالیز شیمیایی (شهریور1391)--------------------------------------------------49

مقادیر آنالیز شیمیایی (خرداد 1392)--- -----------------------------------------------50

رده بندی آبهای مورد استفاده در کشاورزی---------------------------------------------51

برخی از کانیهای دارای بور در طبیعت-------------------------------------------------92

مقادیر آنالیز شیمیایی ------------------------------------------------------------93

رده بندی آبهای زیرزمینی جهت مصارف صنعتی شهریور ماه 1391-------------------------------85

رده بندی آبهای زیرزمینی جهت مصارف صنعتی خرداد ماه 1392--------------------------------86

رده بندی کلاس آب برای مصارف کشاورزی (شهریور 1391)---------------------------------75

رده بندی کلاس آب برای مصارف کشاورزی (خرداد 1392)---------------------------------76

طبقه بندی آبها براساس نسبت جذب سدیم برای مصارف کشاورزی----------------------------77

استانداردهای کیفی آب شرب ------------------------------------------------------70

رده بندی آبهای زیرزمینی براساس درجه سختی------------------------------------------59

کیفیت آب زیرزمینی دشت سلماس براساس سختی کل( شهریور 1391)---------- ----------------60

کیفیت آب زیرزمینی دشت سلماس براساس سختی کل( شهریور 1392)--------------------------61

طبقه بندی آبهای زیر زمینی بر حسب میزان T.D.S ---------------------------------------55

طبقه بندی آبها برای مصارف مختلف بر حسب میزان T.D.S ---------------------------------56

فصل پنجم: اثرات زیست محیطی

محدودیت آب از نظر غلظت عنصر -------------------------------------------------107

حساسيت برخى ميوه‌ها در مقابل کلر-------------------------------------------------102

فهرست شکلها

فصل اول: کلیات

موقعیت استان آذربایجان غربی در کشور ایران--------------------------------------------4

راه­های ارتباطی منطقه مورد مطالعه----------------------------------------------------5

منحنی آمبروتیک برای ایستگاه هواشناسی شهرستان سلماس-------------------------------------7

تغییرات درجه حرارت ماهانه هوا برای ایستگاه هواشناسی شهرستان سلماس------------------------9

تغییرات رطوبت نسبی ماهانه برای ایستگاه هواشناسی سلماس---------------------------------10

میانگین بارش ماهیانه در ایستگاه سلما-------------------------------------------------12

میانگین بارش سالانه در ایستگاه سلماس----------------------------------------------13

نقشه زمین شناسی منطقه مورد مطالعه-------------------------------------------------15

رخمنون سازند میوس------------------------------------------------------------21

تصویر ماهوارهای از گسل شکریازی--------------------------------------------------26

فصل دوم: بررسی منابع

لوگ زمین شناسی--------------------------------------------------------------34

فصل سوم:مواد و روشها

موقعیت چاه های نمونه برداری-----------------------------------------------------37

 

نمونه­های آماده شده-------------------------------------------------------------46

فصل چهارم: هیدروژئوشیمی

تصویری از نمای شمال دشت-------------------------------------------------------52

نقشه منحنی های هم ارزش هدای الکتریکی Ec (شهریور 1391)--------------------------------53

نقشه منحنی های هم ارزش هدایت الکتریکی Ec (خرداد 1392)--------------------------------54

نقشه منحنی های هم ارزش T.D.S (شهریور 1391)--------------------------------------57

نقشه منحنی های هم ارزش T.D.S (خرداد 1392)---------------------------------------58

نقشه منحنی های هم ارزش کلر (شهریور 1391)------------------------------------------62

نقشه منحنی های هم ارزش کلر (خرداد 1392)-------------------------------------------63

نقشه منحنی های هم ارزش (خرداد 1392)----------------------------------------------64

نمودار استیف آنالیز داده های مربوط به (شهریور 1391)-------------------------------------66

نمودار استیف آنالیز داده های مربوط به (خرداد 1392)--------------------------------------67

نمودار پایپر (شهریور 1391)--------------------------------------------------------68

نمودار پایپر(خرداد 1392)--------------------------------------------------------69

نمودار شولر (شهریور 1391)-------------------------------------------------------72

نمودار شولر (خرداد 1392)--------------------------------------------------------73

نقشه منحنی های هم ارزش S.A.R( شهریور 1391)---------------------------------------78

نقشه منحنی های هم ارزش S.A.R(خرداد 1392)----------------------------------------79

دياگرام ویلکوکس آبهای زیرزمینی دشت سلماس (شهریور 1391)--------------------------------81

دیاگرام ویلکوکس آبهای زیرزمینی دشت سلماس خرداد 1392--------------------------------82

تصویری از یک چاه خورنده-------------------------------------------------------83

نسبتکلربهسدیمدرارتباطباانحلال هالیت -------------------------------------------87

منحنی های هم ارزش Na/Cl شهریور 1391--------------------------------------------88

منحنی های هم ارزش Na/Cl شهریور 1391--------------------------------------------89

نسبت یون سولفات به بی کربنات شهریور ماه 1391---------------------------------------90

نسبت یون کلر به بی کربنات شهریور ماه 1391-------------------------------------------91

نقشه منحنی های هم ارزش شبه فلز بور تابستان 1392--------------------------------------92

نقشه شیب دشت سلماس----------------------------------------------------------93

 

فصل پنجم: اثرات زیست محیطی

نمای بیرونی غار نمکی -----------------------------------------------------------95

دهانه غار نمکی-----------------------------------------------------------------95

نمای از نمکهای بجا گذاشته شده از آبهای سطحی----------------------------------------96

ماسه دهی چاه های منطقه به علت دانه ریز بودن رسوبات آبدار-------------------------------97

حساسیت‌ گیاهان نسبت به نمک -----------------------------------------------------99

نمایی از قسمت شمالی شرقی دشت دارای خاکهای شور-----------------------------------100

آبراهه­های زهکشی بر روی سازند مارنی----------------------------------------------101

تاثیر آبهای زیرزمینی بر روی فلزات-------------------------------------------------103

آثار شوری خاک --------------------------------------------------------------105

نقشه زون بندی آبهای زیرزمینی دشت سلماس برای آبیاری---------------------------------108

1-1 مقدمه

وجود آب سالم و کافی یکی از ضروری­ترین نیازهای انسان است بطوریکه بدون آن حتی تصور داشتن زندگی توام با سلامت، غیر ممکن است. بنابراین برای بدست آوردن آب سالم باید تلاش مضاعف کرد. در این پایانامه سعی بر این است که با ارائه یک روش مناسب به یک نتیجه مطلوبی رسید.

اولین فعالیت برای حفاظت و بهینه سازی استفاده از آب، کسب اطلاعات دقیق در مورد منابع بالقوه به خصوص در مناطق خشک و نیمه خشک می­باشد. علاوه بر آن، این منابع باید بطور مستمر پایش شوند تا شناخت کاملی از تغییرات و خصوصیات کیفیت آنها جهت توسعه پایدار ایجاد گردد یکی از خصوصیات مناطق خشک و نیمه خشک که تقریبا اکثر نقاط ایران را شامل می­شود، بالا بودن میزان نمک در خاک و آب در این مناطق می­باشد غلظت بالای نمک در آب منجر به ایجاد خاک­های شور می­گردد لذا علاوه بر تخمین کمیت، کیفیت آبهای زیرزمینی نیز پیش شرط مهمی در بهره­برداری از این منابع می­باشد در این راستا کیفیت آب زیرزمینی می­تواند نشانه منشاء و زمان تماس آب چه سطحی چه زیرزمینی در مسیر جریان آبها بوده باشد که در مطالعات هیدروژئوشیمی سعی در شناسایی و تعیین واکنش­های بین آب و زمین (سنگ و خاک) می­باشد.

1-2 ضرورت و هدف تحقیق

با توجه به تغییرات کیفی آبهای زیرزمینی که می­تواند در اثر فعالیتهای انسانی و طبیعی صورت گیرد بررسی و مطالعه این منابع به منظور حفظ کیفیت آنها ضروری است. متاسفانه معمولا آلودگی آبهايزیرزمینی،زمانیتشخیصداده می­شودکه رفعآلودگیآبخوانتقریباًغیرممکنمی­گردد. بنابراین، حفاظتکیفیمنابعآبوبررسیآسیب­پذیريآبخوان­ها ازاهمیتزیاديبرخوردارمی­باشند. درمناطقی کهاز آبزیرزمینیبرايمصارفشرباستفادهمی­گردد ارزیابیکیفیتاینآبهابسیارحائزاهمیتبودهواز اینرو با تعیین بعضیپارامترهاي کیفی می­توان شاخص­هاي مختلفرابایکدیگرتلفیقوبااستانداردهاي جهانیمقایسهکرده ودربررسیتغییرات مکانی کیفیتآبزیرزمینیازنظرشرباستفادهنمود.

در اکثر نقاط کشورمان و همچنین در دشت چوپانلوی سلماس آب مورد نیاز بخشهای شرب و کشاورزی از منابع آب زیر زمینی تامین می­گردد. زندگی موجودات زنده و قشر کشاورز این مناطق، تقریبا به این منابع آب وابسته است، بدین جهت تامین آب با کیفیت از زیرزمین از اهمیت بالایی برخوردار است. آلوده شدن منابع آب زیرزمین باعث از بین رفتن کشاورزی و خسارتهای جبران ناپذیری برای انسانهای منطقه می­تواند در پی داشته باشد. یکی از علل و عوامل کوچ قشر روستا نشین و عشایر کشورمان به مناطق شهری مسئله تامین آب با کیفیت می­باشد. که به دنبال آن معضلات اجتماعی و غیره در شهرها پدید می­آید. همانطوریکه ذکر گردید با شناسایی منشاء و عوامل آلوده کننده منابع آب زیرزمینی منطقه یکی از معضلات و مشکلات بسیار مهم قشر کشاورز منطقه را می­توان شناسایی کرد. دشت بزرگ آبرفتی – تکتونیکی سلماس نیز که در گوشه شمال غربی دریاچه ارومیه واقع است، از این قاعده مستثی نبوده و با اجرای این پایان نامه و ارائه راهکارهای عملی مناسب می­توان به بهینه سازی و کاهش آلودگی منابع آبی منطقه کمک کرد.

اهداف تحقیق پیش رو عبارتند از:

1- تهیه نقشه­های زمین شناسی و هیدروژئولوژیکی منطقه

2- بررسی پارامترهای اقلیمی و مشخص کردن نوع اقلیم

3- تهیه نقشه­های هم آلودگی عناصر

4- مشخص کردن اثرات زیست محیطی ناشی از آلودگی آبهای زیرزمینی

5- پیشنهاد راهکارهای عملی ممکن جهت کاهش آلودگی

 

1-3 جغرافیای منطقه و راه های ارتباطی منطقه

سلماس در شمال غربی ایران و در طولهای جغرافیایی ʺ00،´2،°45 و ʺ00،´46،°44 درجه شرقی و در عرضهای جغرافیایی ʺ30،´1،°38 و ʺ00،´18،°38 شمالی در محدود استان آذربایجان غربی (شکل 1-3) جای دارد. در(شکل 1-1) موقعیت استان آ.غ در نقشه ایران مشخص شده است. این شهرستان از شمال با خوی از شرق با تسوج و دریاچه ارومیه و از جنوب با ارومیه و از غرب با ترکیه همسایه است راه­های دسترسی به منطقه در (شکل 1-2) آورده شده است.

شکل 1-1: موقعیت استان آذربایجان غربی در کشور ایران

شکل 1-2: موقعیت شهرستان سلماس در استان آذزبایجان غربی همراه با راه­های ارتباطی منطقه مورد مطالعه (بر گرفته از سایت اداره راه و ترابری آ.غ)

 

1-4 اقلیم شناسی

آبوﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲﻳﺎاﻗﻠﻴﻢﺷﻨﺎﺳﻲﻣﻌﺎدلﺑﺎClimatologyاﺳﺖﻛﻪازواژهﻳﻮﻧﺎﻧﻲKlimaﺑﻪﻣﻌﻨﻲﺷﻴﺐﻳﺎﻣﻴﻞﮔﺮﻓﺘـﻪﺷـﺪهاﺳﺖ. اﻳﻦواژهﻳﻮﻧﺎﻧﻲﺑﻪﺗﻐﻴﻴﺮاتزاوﻳﻪﺗﺎﺑﺶﺧﻮرﺷﻴﺪاﺷﺎرهدارد. آبوﻫﻮايﻏﺎﻟﺐدرﻳﻚﻣﻨﻄﻘﻪ،اﻗﻠﻴﻢآن ﻣﻨﻄﻘﻪﻧﺎﻣﻴﺪهمی­شود.( ﻣﻌﻴﻨﻲ، 1389)

باد غالب در منطقه سلماس جنوب شرقی می­باشد و بیشتر در ماه­های آبان تا اوایل فروردین می­وزد. منطقه سلماس دارای آب هوای سرد (زمستان سرد و تابستان معتدل می­باشد.)

دشت سلماس بین ارتفاعات نه چندان بلند قرار دارد. که از طرف شمال با رسوبات تبخیری و از طرف جنوب از طریق کمپلکس قوشچی و از طرف غرب کوه وار شورا احاطه شده واز طرف شرق ساحل دریاچه ارومیه می­باشد.

متوسط بارش سالانه برای 12 سال در ایستگاه سینوپتیک سلماس 7/241 میلی متر می­باشد. کمترین مقدار بارش برای مرداد ماه و بیشترین مقدار برای اردیبهشت ماه است. و بیشترین دمای متوسط به دست آمده از منطقه 8/24 درجه سانتی گراد و کمترین مقدار آن 5/2- می­باشد.

مقدار بارش و مقدار دما تعیین کننده نوع آب و هوای یک منطقه می­باشد. مهمترین مزیت منحنی رسم شده سهل بودن و قابل درک کردن مطلب می­باشد. در منحنی­های فصل هواشناسی سعی شده است آب و هوای منطقه بطور کامل شرح داده شود.

 

1-4-1 نمودارهای اقلیمی

منحنی آمبروترمیک: (Embrothermic) ﻣﻨﺤﻨﻲآﻣﺒﺮوﺗﺮﻣﻴﻚﺗﻮﺳﻂﮔﻮﺳﻦاﺑﻼغﺷﺪهاﺳﺖ. اﻳﻦﻣﻨﺤﻨﻲﺑﺮايﻧﻤﺎﻳﺶﺗﻐﻴﻴﺮاتﻣﺎﻫﺎﻧﻪدﻣﺎﻧﺴﺒﺖ به ﺗﻐﻴﻴﺮاتﻣﺎﻫﺎﻧﻪﺑﺎرﻧﺪﮔﻲدرﻃﻮلﺳﺎلﻣﻮردﻣﻘﺎﻳﺴﻪﻗﺮارﻣﻲ­ﮔﻴﺮد. دراﻳﻦﻧﻤﻮدارﻣﻘﻴﺎساﻧﺘﺨﺎﺑﻲﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ­اياﺳﺖﻛﻪﻋﺪدﻣﺮﺑﻮطﺑﻪﺗﻘﺴﻴﻤﺎتﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ (ﺑﺮﺣﺴﺐﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ) دوﺑﺮاﺑﺮﻋﺪدﻣﺮﺑﻮطﺑﻪدرﺟﻪ ﺣﺮارت (ﺑﺮﺣﺴﺐﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد) اﺳﺖ. ﺑﺎاﻧﺘﺨﺎباﻳﻦﻣﻘﻴﺎساﻣﻜﺎنﻣﺸﺨﺺﻛﺮدنﻣﺎه­ﻫﺎيﺧﺸﻚرا ﻫﻨﮕﺎﻣﻲﻛﻪبارشﻛﻤﺘﺮازدو برابر دمااﺳﺖ،ﻳﻌﻨﻲﻣﻮﻗﻌﻲﻛﻪدﻣﺎدرﺑﺎﻻيﻣﻨﺤﻨﻲﺑﺎرﻧﺪﮔﻲﻗﺮارداردﻣﻴﺴﺮﻣﻲ­ﺷﻮد. اﻫﻤﻴﺖ اینروشﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞﭘﺮﻫﻴﺰاﺳﺖﭼﻮنﺑﻪﺟﺎيدوﻧﻤﻮدارﻳﻚﻧﻤﻮداررﺳﻢ می­شود،ﻫﻤﭽﻨﻴﻦآﮔﺎﻫﻲ ﺟﺪﻳﺪيازﺧﺸﻜﻲﻣﻴﺴﺮﻣﻲﻛﻨﺪ. اﻳﻦﻧﻤﻮدار ﺑﺮايﻧﻮاﺣﻲﻣﻌﺘﺪلﺟﺎﻳﻲﻛﻪ ﺑﺎران­ﻫﺎ درﺣﺪﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻨﺎﺳﺐﻣﻲﺑﺎﺷﺪ (ﺧﺎﻟﺪي،1375).

منحنی آمبروترمیک رسم شده برای ایستگاه هواشناسی سلماس نشان می­دهد که ماههای خشک در منطقه شامل شهریور، مرداد، تیر، اسفند می­باشد و بقیه ماهها جزو ماههای تر برای منطقه محسوب می­شود.

شکل 1-3: منحنی آمبروتیک برای ایستگاه هواشناسی شهرستان سلماس برای دوره 12 ساله (1380-1391)

1-4-2 تغییرات دما

دما یک عنصر مهم جوي است که بسیاري از فعالیت­هاي روزانه ما را تنظیم می­کند و تغییرات آن باعث تغییردر شرایط زندگی می­شود. همچنین پارامتر مهمی براي بررسی وضعیت هوا و مطالعات آب و هوائی می­باشد.همانگونه که براي ما در طول روز محسوس است و ثبت دماها نشان می­دهد دماي هوا داراي تغییرات روزانه است. این دما توسط تابش فرودي خورشید و تابش خروجی زمین کنترل می­شود. هنگامیکه تابش ورودي خورشید بیش از تابش خروجی زمین می­شود، دما افزایش می­یابد و در هنگامی که این وضعیت معکوس می­شود دما کاهش می­یابد. در اوایل صبح (هنگام طلوع خورشید) حداقل دماي روزانه و در ساعت­های حدود30/2 تا 3 بعدازظهر حداکثر دما اتفاق می­افتد. اما عکس العمل انسان­ها نسبت به گرماي محیط تنها به دماي هوا بستگی ندارد بلکه ثابت شده است که دماي هوا، رطوبت، تابش و جریان هوا باهم و در کنار یکدیگر، شرایط حرارتی محیط را شکل می­دهند.(عليجاني ، 1376).دما با واحد سانتی گراد بیان می­شود.

جدول 1-1: تغییرات ماهانه دما برای ایستگاه هواشناسی شهرستان سلماس در دوره 12 سال (1380-1391)

تغییرات دما	فروردين	ارديبهشت	خرداد	تير	مرداد	شهريور	مهر	آبان	آذر	دي	بهمن	اسفند
میانگین حداکثر درجه حرارت	16.6	22	27.0	30.6	32.0	28.5	22.4	14.0	6.5	2.5	4.0	9.6
میانگین حداقل درجه حرارت	1.8	6.6	11.0	15.8	16.7	13.3	7.7	2.8	-3.0	-7.4	-6	1.8
میانگین درجه حرارت متوسط	9.1	13.8	19.4	23.3	24.8	20.9	15.5	8.2	1.5	-2.5	-0.8	4.1

شکل 1-4: تغییرات درجه حرارت ماهانه هوا برای ایستگاه هواشناسی شهرستان سلماس در دوره 12ساله(1380-1391)

1-4-3 تغییرات رطوبت

تغییرات شبانه روزی رطوبت نسبی برعکس تغییرات شبانه روزی درجه حرارت است. ماکزیمم آن کمی قبل از طلوع آفتاب و مینیمم آن در حدود ساعت 2 بعد از ظهر است. تغییرات سالانه رطوبت نسبی منظم نیست و نسبت به موقعیت منطقه تغییر می‌کند. رطوبت نسبی نسبت به ارتفاع نیز کاملا نامنظم است و نمی‌توان قاعده خاصی برای آن بیان کرد. بطوری که ممکن است در اطراف یک ابر رطوبت نسبی صد در صد باشد و در فاصله کمی از آن خیلی کمتر از این مقدار باشد.

 

جدول 1-2: تغییرات رطوبت نسبی ماهانه هوا برای ایستگاه هواشناسی شهرستان سلماس در دوره 12ساله(1380-1391)

رطوبت نسبی	فروردين	ارديبهشت	خرداد	تير	مرداد	شهريور	مهر	آبان	آذر	دي	بهمن	اسفند
حداکثر رطوبت نسبی	77	80	76	65	58	66	76	88	88	89	87	87
متوسط رطوبت نسبی	55	62	51	45	42	48	53	67	73	74	73	65
حداقل رطوبت نسبی	34	36	27	26	22	25	30	44	57	56	55	39

 

شکل 1-5: تغییرات رطوبت نسبی ماهانه برای ایستگاه هواشناسی سلماس در دوره 12 سال (1380-1391)

1-4-4 بارش

در اندازه گيري بارندگي، ارتفاع آب حاصل از انواع مختلف بارندگي به ميلي متر يا اينچ در يك سطح افقي اندازه گيري شده كه مي­تواند در سطوح مختلف جذب شده و حجم آب باريده شده معلوم گردد. از آنجايي كه اندازه گيري بارندگي در سطحي بسيار كوچك صورت گرفته و سپس براي سطوح وسيعي تعميم داده مي­شود لذا بايد در انتخاب محل مناسب اندازه گيري­ها نهايت دقت را اعمال كرده و از وسايلي استفاده نمود كه كاملاً دقيق و استاندارد بوده و تعداد ايستگاه­ها نيز كافي باشند.

باران سنج­ها اغلب ساده بوده و هزينه تهيه آنها كم است و مي­تواند به آساني مورد بهره­برداري قرار گيرد. فاصله زماني دو اندازه­گيري ممكن است چند ساعت و يا چند ماه باشد كه بستگي به اهميت ايستگاه و سادگي دسترسي به آن دارد. باران سنج­ها مي­توانند براي ميزان سنجش برف نيز استفاده شوند علاوه بر اين­ها تجهيزات ديگري نيز وجود دارد .

 

جدول 1-3: میانگین بارش ماهانه برای ایستگاه هواشناسی شهرستان سلماس در دوره 12ساله (1380-1391)

بارش	فروردين	ارديبهشت	خرداد	تير	مرداد	شهريور	مهر	آبان	آذر	دي	بهمن	اسفند
میانگین 12 سال	36	48.3	26	11.3	7	11.5	8.6	34	13.5	7.6	16.2	22.8

شکل 1-6: میانگین بارش ماهیانه در ایستگاه سلماس برای یک دوره 12 ساله (1380- 1391)

جدول 1-4: میانگین بارش سالانه در ایستگاه سلماس برای دوره 12 ساله (1380-1391)